काठमाडौं– रोजिरोटीको खोजीमा श्रम स्वीकृति लिएरै १७२ मुलुकमा नेपालीहरु पुग्ने गरेका छन्। तर ती सबै गन्तव्य मुलुकमा कूटनीतिक नियोग भने छैनन्।
नेपालले १ सय ६८ मुलुकसँग कूटनीतिक सम्बन्ध कायम गरे पनि विभिन्न ३० वटा मुलुकमा ३९ वटा आवासीय नियोगमात्र छन्। कूटनीतिक सम्बन्ध कायम भएकै इटली, केन्या, सिंगापुर, जोर्डन, टर्की, भुटान, माल्दिभ्सलगायत १३८ मुलुकमा दूतावास छैनन्।
यहीकारण नेपाली कामदारहरु कहिलेकाहीँ आपतकालीन अवस्थामा पर्दा उद्धार गर्न तथा हकहितका लागि पहल गर्न निकै चुनौती छ।
‘थोरै मुलुकमा भएका कूटनीतिक नियोगहरुमा पनि मानव संसाधनको कमि छ। पर्याप्त भौतिक संरचना छैन जसले गर्दा गन्तव्य मुलुकमा नेपाली श्रमिकहरु समस्यामा पर्दा उद्धारको पहल गर्न असहज छ’ श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका सहसचिव उमेश ढुंगाना भन्छन।
ठूलो संख्यामा नेपाली कामदार रहेका कतार, संयुक्त अरब इमिरेट्स(युएई), साउदी, कुवेत बहराईन, दक्षिण कोरिया, तथा इजरायल लगायत ३० वटा मुलुकमा ३९ वटा आवासीय नियोग छन्। यिनै नियोगहरुले आवासीय प्रतिनिधि नभएका अन्य मुलुकका नेपालीलाई आवश्यक सेवा उपलब्ध गराउँछन्।
एउटै नियोगले थुप्रै मुलुकमा रहेका नेपालीलाई सेवा पुर्याउन नसक्दा समस्यामा परेका नेपालीलाई उद्धार तथा सहजीकरणको काममा ढिलासुस्ती हुने गरेको श्रम मन्त्रालयले जनाएको छ।
एउटा दूतावासलाई १३ मुलुक हेर्ने जिम्मा
इजिप्टको कायरोस्थित नेपाली दूतावासले अफ्रिका र पश्चिम एशियाका १३ मुलुकहरु हेर्नुपर्छ। ती मुलुकमा कार्यरत नेपाली श्रमिकहरुको उद्धार, राहत तथा सुरक्षालगायत श्रमिकको हित प्रवर्द्धनका विषयमा यो दूतावासले सहयोग पुर्याउँदै आएको छ। तर यो दूतावासमार्फत् ती १३ मुलुकका नेपालीलाई आवश्यक सेवा पुर्याउन सहज भने छैन।
भौगोलिक हिसाबले अफ्रिका र पश्चिम एशियाका १३ वटा मुलुकका श्रमिकहरुको पहुँच इजिप्टस्थित दूतावासमा पुग्न सहज छैन। यस्तो अबस्थामा ती मुलुकमा कार्यरत नेपालीलाई अत्यावश्यक सेवा प्रवाह, सूचना सम्प्रेषण तथा आकस्मिक उद्धार गर्न परेमा सहज छैन।
प्रमुख गन्तव्य मुलुकमा नै पर्याप्त छैनन् श्रम काउन्सिलर र सहचारी
गन्तव्य मुलुकहरुमा कामदारको गुनासो सुन्ने, विपतपरे सहजीकरणको काम गर्ने तथा रिपोर्टिङलगायत कामका लागि श्रम सहचारी तथा कन्सुलर राख्ने गरिन्छ।
वैदेशिक रोजगार ऐन २०६४ अनुसार ५ हजारभन्दा बढी कामदार पुगेका देशमा अनिवार्य रुपमा श्रम सहचारी राख्नुपर्ने व्यवस्था गरेको छ। तर धेरै देशका दूतावास श्रमसहचारी बिनाका छन्। करिब ४० हजार नेपाली कामदार रहेको दक्षिण कोरिया र लाखौँको संख्यामा कामदार रहेको साउदी अरब (रियाद)मा श्रम सहचारी छैनन्। करिब ३० हजार नेपाली कार्यरत रहेको इजरायलस्थित नेपाली दूतावासमा समेत श्रम सहचारी छैनन्।
मलेसिया, युएई र कतारमा श्रम सहचारी र श्रम काउन्सिलर दुवैको व्यवस्था छ। ओमान, बहराइन, कुवेत, साउदी अरब(जेद्दाह) लगायत मुलुकमा श्रम सहचारीको व्यवस्था भए पनि श्रम काउन्सिलरको व्यवस्था हुन सकेको छैन।
कतिपय नेपाली कामदारका प्रमुख गन्तव्य मुलुकहरुमा नै दूतावास स्थापना हुन सकेका छैनन्।
आपतकालीन अवस्था आए छैन उद्धारका लागि संयन्त्र
गन्तव्य मुलुकस्थित नेपाली श्रमिकहरु आपतकालीन अवस्थामा परे उद्धारका लागि कूटनीतिक नियोगको आवश्यकता पर्छ। नियोगले नै सम्बन्धित मुलुकमा कूटनीतिक पहल गर्छ। तर सबै गन्तव्य मुलुकमा कूटनीतिक नियोगहरु पनि नहुँदा आपतकालीन अवस्था आए कसरी उद्धार गर्ने भन्ने समस्या छ।
कार्यरत मुलुकमा कूटनीतिक नियोग नभएका कारण समस्यामा परेका श्रमिकको उद्धार गर्न तथा शव नेपाल ल्याउने कार्यमा समेत निकै जटिल समस्या परेको वैदेशिक रोजगार बोर्डका कार्यकारी निर्देशक राजनप्रसाद श्रेष्ठ बताउँछन्।
‘नेपाली महिलाहरुको प्रमुख गन्तव्य मुलुक बन्दै आएको जोर्डनमा हाल ८ हजारभन्दा बढी नेपाली श्रमिक रहेको अनुमान छ, तर त्यहाँ दूतावास नहुँदा एउटा शव नेपाल ल्याउन पनि महिनौँ कुनुपर्ने अबस्था छ। यस्ता थुप्रै मुलुकमा दूतावास आबश्यक छ’ बोर्डका कार्यकारी निर्देशक श्रेष्ठले भने।
श्रममन्त्री रामेश्वर राय यादव विश्वमा फैलिरहेको कोभिड १९ कोरोना भाइरस जोखिमका कारण गन्तव्य मुलुकबाट नेपाली कामदार उद्धार गर्नुपर्ने अवस्था आए नसकिने अवस्था रहेको बताउँछन्।
देशमा पर्याप्त रोजगारीको अवसर नहुँदा रोजिरोटिको खोजिमा विदेशिएका करिब ४० लाख श्रमिकलाई उद्धार गर्नुपर्ने अवस्था आयो भने सरकारसामु चुनौती हुने उनको भनाइ छ।
परराष्ट्र मन्त्रालयले भने विदेशस्थित कूटनीतिक नियोगको पुनर्संरचनाका लागि तयारी गरिरहेको जनाएको छ।
२०७५ मंसीर २१ गते विदेशस्थित नियोगहरुको पुनरावलोकन तथा थपघटका लागि परराष्ट्रमन्त्रीस्तरीय निर्णय भएको थियो। त्यसैअनुसार पूर्वराजदूत रुद्र नेपालको संयोजकत्वमा कार्यदल गठन भएको थियो। उक्त कार्यदलले डेनमार्क, स्पेन, दक्षिण अफ्रिका तथा क्यानडास्थित दूतावास हटाइ टर्की, इन्डोनेसिया, केन्या, इटली र सिंगापुरमा दूतावास थप्न प्रस्ताव गरेको थियो। त्यसबारे छलफल भइरहेको परराष्ट्र मन्त्रालयले जनाएको छ।
कुन देशमा कति कामदार छन् ?
- मलेसिया– करिब ५ लाख
- साउदी–३ लाख ५० हजार
- कतार–४ लाख
- ओमान–३० हजार
- युएई–३ लाख
- बहराइन–३५ हजार
- कुवेत–१ लाखभन्दा बढी
- इराक–१५ हजार
- इरान–३० जना
- इजरायल–३० हजार
- लेवनान–२५ हजार
- जापान–८० हजार
- दक्षिण कोरिया–४० हजार
(गन्तव्य मुलुकहरुमा श्रमिकहरुको यकिन तथ्यांक कसैसँग छैन। यो संख्या श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालय र सम्बन्धित मुलुकका कूटनीतिक नियोगहरुको अनुमानमा आधारित हो)
यी लगायत १ सय १० मुलुकमा संस्थागत (म्यानपावरमार्फत्) र १ सय ७२ मुलुकमा व्यक्तिगतमार्फत् श्रम स्वीकृति लिएर नेपाली श्रमिकहरु पुग्ने गरेका छन्। भारतबाहेकका मुलुकमा करिब ४० लाख नेपाली युवा कार्यरत रहेको अनुमान छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
