उपेक्षामा महिला क्रिकेट: खेलाडी छन्, प्रतियोगिता छैन

नेपाल लाइभ विशेष

दीप सुवेदी शुक्रबार, साउन २०, २०७९ १७:५२

काठमाडौं– ‘त्यो एकदम नराम्रो सपना जस्तै थियो। हामीले कल्पना नै गरेका थिएनौं। न त हाम्रो स्तर नै त्यतिमा सिमित हुने खालको थियो। तर, खेलमा निस्किएको नतिजा हामी स्वीकार्न बाध्य भयौं,’ आईसीसी महिला यू–१९ विश्वकप छनोट अन्तर्गत युएईसँगको खेलमा ८ रनमा समेटिएको कुरा कोट्याउँदै प्रशिक्षक महेश रिजाल भन्छन्।

रिजालले भनेजस्तो नेपाली महिला यू–१९ टोलीको स्तर त्यतिसम्म पनि थिएन। तर, रिजालले दाबी गरेजस्तो बलियो मानिहाल्नुपर्ने खालको पनि थिएन। हो रिजालले भनेजस्तो बिगतमा युथलाई मात्रै होइन, सिनियर महिला टोलीलाई पनि ‘आशाको किरण’को रुपमा लिइन्थ्यो। सन् २००७ मा नेपाली महिला टोलीले पहिलोपटक अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउँदा उपविजेता बनेको थियो।

एसियाली क्रिकेट परिषद् (एसीसी)ले आयोजना गरेको यू–१९ क्रिकेट प्रतियोगिताको उपाधिमा त नेपालले ‘ह्याट्रिक’ नै गरेर सनसनी मच्चायो। त्यसपछि नेपाली उमेर समूह र सिनियर टोलीलाई एसियाली क्षेत्रका जुनसुकै प्रतियोगिताको बलियो दाबेदार मानिन्थ्यो।

287204896_400313938791659_2309939004845908410_n1659696551.jpg
बलियो सम्भावना बोकेको नेपाली महिला टोली नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) निलम्बनमा परेसँगै निकै कमजोर हुन पुग्यो। कागजी रुपमा बलियो देखिए पनि नियमित घरेलु प्रतियोगिता र अन्तर्राष्ट्रिय खेल अनुभव नहुँदा टोलीको ‘स्तर’ बिस्तारै ओरालो लाग्न थाल्यो। त्यसैको नतिजा थियो युएईसँगको खेलमा ८ रनमा समेटिनु।

यू–१९ टोली मात्रै होइन, पछिल्लो समय सिनियर खेलाडीको स्तर पनि उस्तै छ। करिब डेढ दशकदेखि उपाधि दिलाउन नसकेको भन्दै आलोचना खेपिरहेको सिनियर टोलीले पनि सम्झनलायक खेल प्रदर्शन गर्नसकेको छैन। आखिर किन एकएक नेपाली टोलीको स्तर यतिसम्म तल खस्कियो त? उत्तर हुन्छ–क्यान सही रुपले चलेन।

288944676_406779181478468_1778096769064348381_n1659696757.jpg

नेपाली महिला क्रिकेट टोलीका पूर्वप्रशिक्षक राजु बस्न्यात पनि यही कुरा स्वीकार गर्छन्। उनी महिला टोलीको प्रदर्शनमा ओरालो लाग्नुमा क्यानको वार्षिक क्यालेन्डर र भावी योजना नहुनु मुख्य कारण रहेको दाबी गर्छन्।

‘हामी विगतमा एसीसीकै बलियो टोली थियौं। तर, अहिलेको प्रदर्शन निरन्तर ओरालो लागिरहेको छ। महिला टोलीको हकमा प्रतियोगिताहरू नै आयोजना हुँदैनन्। क्यानले वार्षिक क्यालेन्डर ल्याउन सक्दैन। प्रतियोगिता हुन सक्दैन। त्यसले हाम्रो प्रदर्शन खस्किरहेको छ,’ बस्न्यात भन्छन्।

286985419_400313595458360_2342209360619852282_n1659696367.jpg
उनले भनेको जस्तै जबसम्म घरेलु प्रतियोगिताको स्तर बढ्दैन, तबसम्म राष्ट्रिय टोली बलियो हुँदैन। नेपाली महिला क्रिकेट खेलाडीले मुस्किलले राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्ने अवसर पाउँछन्, त्यो पनि त्यति स्तरीय र प्रतिस्पर्धात्मक छैन। विभागीय टोली एपीएफ र केही प्रदेश टोलीबाहेक अन्यको प्रदर्शन फितलो नै छ।

योजनाविहिन प्रदेश, शुन्य लगानी र ‘म्याच एक्सपोजर’को अभावका कारण महिलाको राष्ट्रिय प्रतियोगिता ‘हात्तीले देखाउने दाह्रा’ जस्तो मात्रै भइरहेको छ। यसले न राष्ट्रिय स्तरमा महिला नेपाली क्रिकेटको स्तर माथि उठ्न सकेको छ न त अन्तर्राष्ट्रिय मै।

प्रतिभा छन्, खेल छैन
एक समय थियो, अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा पुरुष टोली लड्खडाइरहँदा महिला क्रिकेट भने एकपछि अर्का उपाधि हात पार्दै अगाडि लम्किएको थियो। बंगलादेश, थाइल्यान्ड, श्रीलंकालाई नेपालले सजिलै चुनौती दिन सक्थ्यो। तर, अहिले स्थिति ठिक उल्टो छ। कुनै बेला सजिलै पराजित गरिने टोली नै नेपालका लागि अहिले पर्खाल बनेर उभिने गरेका छन्।
287425690_402581538564899_8748483839351490376_n1659696400.jpg
नेपाली पुरुष टोलीले एकपछि अर्को खेल खेलिरहँदा नेपाली महिला क्रिकेट भने खेलविहीन हुँदै गइरहेको छ। पुरुष टोलीले सन् २०१४ मा बंगलादेशमा आयोजना भएको आईसीसी टी–२० विश्वकप खेलेयता ‘हाइप’ निक्कै बढेको छ। अहिले क्यानको मात्रै होइन समर्थकको पनि पुरुष क्रिकेटमै प्राथमिकता छ।

महिला क्रिकेट भने दिनानुदिन कमजोर बन्दै गएको छ। हुन् त नेपाली क्रिकेटले प्रतिबन्धको सामाना गरेसँगै महिला प्रतियोगिताहरु कटौती हुँदै गएको थियो। अहिलेको जस्तो प्रतियोगिता त वर्षमा एकपटक खेल्ने पाउने अवस्था पनि थिएन। तर, अहिले क्यानमाथि लागेको प्रतिबन्ध फुकुवा भइसकेको छ। तरपनि नेपाली महिला क्रिकेटको अवस्था भने सुधार हुन सकेको छैन।

यू–१९ टोलीका प्रशिक्षक रिजाल पुरुष टोलीको जस्तै नियमित प्रतियोगिता हुने हो भने गुमेको साख फर्काउन गाह्रो नहुने तर्क गर्छन्। अधिकांश खेलाडी ग्रासरुटबाट आएकाले सिनियर टोलीलाई सम्हाल्ने भविष्यका पुस्तालाई अहिलेदेखि नै ‘म्याच एक्सपोजर’ दिनुपर्ने उनको भनाइ छ।

288628633_405964191559967_5924420886627978867_n1659696458.jpg

‘हामीसँग आउने भनेको ग्रासरुट खेलाडी हुन्। अहिले यू–१९ टोलीमा परेका खेलाडीहरुलाई पनि हामीले त्यसरी नै खोजेका हौं। उनीहरुसँग प्रर्याप्त प्रतिभा छ, तर अनुभवमा भने कमी छ। यदि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका प्रतियोगिता हुने हो भने यी खेलाडी सिनियर टोलीमा पुगेर राम्रो खेल प्रदर्शन गर्ने क्षमता राख्छन्,’ उनी भन्छन्।

भारतको वार्षिक क्यालेन्डरलाई हेर्ने हो भने उनीहरुले पुरुषभन्दा महिला क्रिकेटलाई बढी प्राथमिकता दिएका छन्। बोर्ड अफ कन्ट्रोल फर क्रिकेट इन इन्डिया (बीसीसीआई)ले करिब १६ वर्षपछि सिनियर टोलीलाई बलियो बनाउने उद्देश्यले युथ क्रिकेटलाई पुनर्जाग्रित गर्ने अभियान चलाउने तरखरमा छ। भर्खरै सार्वजनिक क्यालेन्डरअनुसार बीसीसीआईले यू–१६ प्रतियोगिता पुन: सञ्चालनमा ल्याउने तयारी गरेको छ। भारतमा पछिल्लोपटक २००६ मा यू–१९ विश्वकपलाई मध्यनजर गर्दै यो प्रतियोगिता सञ्चालन भएको थियो।

भारतकी उपकप्तान स्मृति मन्धानाले उक्त क्यालेन्डर सार्वजनिक हुनेबितिकै भनेकी थिइन्, ‘यू–१६ धेरै महत्त्वपूर्ण प्रतियोगिता हो। यस उमेर समूहका धेरै किशोरीले क्रिकेट खेल्न थालेका छन्। अब उनीहरूका लागि यू–१६ खेल्ने र त्यसपछि यू–१९ टोलीमा सामेल हुने अवसर छ, त्यसैले उनीहरूले आफूलाई यू–१९ विश्वकपका लागि तयार गर्नुपर्छ।’

286861721_400313905458329_2977884014221701331_n1659696501.jpg
अहिले बीसीसीआईले यू–१६ बाट खेलाडी छनोट गरेर यू–१९ लाई बलियो बनाउने र त्यसपछि सिनियर टोलीमा राख्ने योजना बनाएको छ। त्यतिमात्रै होइन ५ वर्षको अन्तरालपछि सिनियर महिला खेलाडीहरूका लागि बीसीसीआईले क्षेत्रीय प्रतियोगिता (टी–२० र ओडीआई) पुन: सञ्चालन गर्ने तयारी गरेको छ। बीसीसीआईले यसका साथै महिला इन्डियन प्रिमियर लिग (आईपीएल) र अन्तर्राष्ट्रिय सिरिजलाई पनि उत्तिकै प्राथमिकता दिएको छ।

क्यानसँग भने महिला खेलाडीलाई कसरी ब्यस्त बनाउने भनेर कुनै योजना नै छैन। करिव ८ वर्ष अगाडि राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप)ले महिला क्रिकेटमा दुई दिवसीय र एक दिवसीय प्रतियोगिता गर्ने भनेर आफ्नो योजनामा सार्वजनिक गरेको थियो। तर, त्यो योजना बनाएको ८ वर्ष पूरा भइसक्दा पनि पूर्ण रुपमा कार्यान्वयनमा आउन सकेको छैन।

क्यान आफैंले सिनियर स्तरसम्म पुग्न विद्यालय, क्लब, जिल्ला, प्रदेश, राष्ट्रिय, नेपाल ‘ए’ हुँदै सिनियर स्तरमा आउनुपर्ने गरेर करिब साढे २ वर्ष अगाडि वर्षभरि गरिने प्रतियोगिताको वार्षिक क्यालेन्डर सार्वजनिक गरेको थियो। जसमध्ये जिल्लास्तरमा यू–१६, यू–१९, विद्यालयस्तरका क्रिकेट प्रतियोगिता गर्ने अवधारणा क्यानले बनाएको थियो। उक्त प्रतियोगिताहरुबाट उत्कृष्ट हुने खेलाडीले प्रदेशस्तरमा प्रतिस्पर्धा गर्न पाउने प्रावधान थियो।

287119085_400313565458363_1641964420532895012_n1659696677.jpg

प्रदेशस्तरीय क्रिकेटअन्तर्गत अन्तरप्रदेश स्तरमा यू–१६ र यू–१९ पुरुष तथा महिला दुवै तर्फका प्रतियोगिता आयोजना गर्ने कार्यतालिकाको ‘ड्राफ्ट’ बनाइएको थियो। यस स्तरबाट उनीहरुले राष्ट्रियस्तरमा प्रतिस्पर्धा गर्न पाउने जनाइएको थियो।

क्यानको क्यालेन्डरमा दुईदिने महिला खेलाडीका लागि हुने क्रिकेट प्रतियोगिता १२० ओभरमा, चार इनिङ्स, ३०/३० ओभरको हुने जनाइएको थियो। त्यतिमात्रै होइन प्रदेश र जिल्ला स्तरमा एकदिवसीय क्रिकेट प्रतियोगिता हुने क्यालेन्डमा थियो। टी-२० क्रिकेट प्रतियोगिता पनि हुने उल्लेख थियो।

तर, क्यालेन्डर सार्वजनिक भएको वर्ष त्यो लागू हुन सकेन। अहिले त्यो क्यालेन्डरअनुसार खेल पनि आयोजना हुने अवस्था छैन। किन आयोजना भएन त? भनेर प्रश्न गर्दा क्यानसँग ‘रेडिमेड’ जवाफ हुन्छ– हामीसँग बजेट थिएन। त्यसमाथि कोरोना महामारीले खेल क्षेत्रलाई नै ठप्प बनाएको थियो।

वार्षिक क्यालेन्डमा महिला क्रिकेटलाई प्राथमिकतामा राख्छौं : क्यान जनरल म्यानेजर बृतान्त खनाल

नेपाली राष्ट्रिय पुरुष टोली एकपछि अर्को गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय र घरेलु प्रतियोगिता खेल्ने क्यालेन्डर छ। तर, महिला क्रिकेट अब सुनसान हुनेजस्तै देखिन्छ। के महिला क्रिकेट प्राथमिकता मै नपरेको हो?
क्रिकेट दुवै टोलीलाई क्यानले नै खेलाउने हो। एकलाई बढी प्राथमिकता र अर्कोलाई कम दिने भन्ने हुँदैन। हामीले दुवैलाई ‘ब्यालेन्स’ गरेर लैजाने तयारी गरिरहेका छौं।

पछिल्लो घटनाक्रमलाई हेर्दा नै कति प्राथमिकता दिनुभयो भन्ने त त्यसैले छर्लंग पार्छ, होइन र?
होइन। बिगतमा पनि हामीले महिला क्रिकेटलाई लक्षित गरेर प्रतियोगिताहरु सञ्चालन गरिरहेका थियौं। हामीले नेपालमै अफ्रिकी राष्ट्र युगान्डा ५ टी–२० महिला सिरिज गरायौं। हामीले अन्य राष्ट्रहरुसँग सिरिज पनि खेलाउने तयारी गरिरहेका छौं।

सधैं तपाईंहरु तयारी गरिरहेका छौं भन्नुहुन्छ। त्यो तयारी चाहिँ कहिले पूरा हुन्छ?
तयारीबिना त कसरी प्रतियोगिता सञ्चालन हुन्छ र? अध्यक्ष (चतुरबहादुर चन्द) र कार्यबाहक सचिव (प्रशान्तविक्रम मल्ल) इङ्ग्ल्यान्ड जानु भएको थियो। उहाँहरु फर्किएसँगै हामी बोर्ड बैठक बस्छौं।

भनेपछि नेपाली महिला टोलीले यो वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय सिरिज खेलेको हेर्न पाइन्छ त?
निश्चय नै। हामीलाई अहिले ३/४ देशबाट महिला सिरिजको लागि प्रस्ताव आइरहेको छ। कहिले खेलाउने र कहाँ खेलाउने भनेर प्रशिक्षक (जगत टमाटा)सँग पनि छलफल गरिरहेका छौं।

सिरिज भन्नेबित्तिकै मैदानको समस्या हुन्छ। अहिले पुरुष टोलीलाई केन्याबाट सिरिज खेल्ने प्रस्ताव पनि आइरहेको छ। यस्तो अवस्थामा महिला र पुरुष दुवै टोलीलाई सिरिज खेलाउन सम्भव त?
अहिलेको अवस्थालाई हेर्ने हो भने पुरुष टोलीको सिरिज अगाडि हुन्छ। किनभने पुरुष टोलीले अन्य थ्रुपै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरु खेल्न बाँकी छ। महिला टोलीको अब अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता नै छैन। त्यसैले कुन समयमा खेलाउने भनेर योजना बनाएर अगाडि बढ्छौं।

अन्तर्राष्ट्रिय मात्रै होइन, महिला टोली घरेलु प्रतियोगिताबाट पनि पीडित छन्। मुस्किलले २/३ प्रतियोगिता आयोजना हुन्छन्। ती पनि हुने हो या होइन टुङ्गो छैन। यसपाली बिगतमा हुँदै आएको प्रतियोगिता समयमै सञ्चालन हुन्छ त?
सञ्चालन हुन्छ या हुँदैन भन्दा पनि गर्नुपर्छ भन्ने क्यानको धारण हो। क्यानले गर्ने प्रतियोगिताको वार्षिक क्यालेन्डर बनाउन बाँकी नै छ। त्यो क्यालेन्डर बनाएर हामी केही दिनपछि सार्वजनिक गर्छौं।

यो श्रङ्खलाका अन्य सामग्रीहरु: