काठमाडौं– भारतको महाराष्ट्र क्षेत्रस्थित रत्नागिरी जिल्लामा एउटा गाउँ छ– तुम्बाड। मुख्यगरी ‘मुग्गर’ भनिने घडियालका लागि प्रसिद्ध गाउँको अर्को कथा पनि छ। यहाँका स्थानीय विगतमा उनीहरूका पूर्वजले थुप्रै खजाना तुम्बाडमा लुकाएको विश्वास गर्छन्।
‘तुम्बाड’ सन् २०१८ मा प्रदर्शनमा आएको भारतीय फिल्मको नाम पनि हो। यो फिल्मले उक्त गाउँको विगतसँग जोडिएको कथा समेटेको छ। उनीहरूका पूर्वजले लुकाएको भनिएको खजानाको प्रसंगलाई हस्तरसँग जोडिएको छ। हस्तर, जो पूर्तीकी देवी (ब्रह्माण्डकी देवी)ले जन्माएका १६ करोड देवीदेवतामध्ये पहिलो थियो।
यो फिल्मलाई तीन जना निर्देशक राही अनलि बार्भे, आनन्द गान्धी र आदेश प्रसादले संयुक्त रुपमा निर्देशन गरेका छन्। यो फिल्मसँग जोडिएका प्रसंगहरूले फिल्ममा गरिएको मिहिनेतलाई बताउँछन्। यसका लागि झरी परेको दृश्यहरू खिच्न चार वर्ष लागेको थियो। १०४ मिनेटको फिल्मको छायांकन सकाउन ६ वर्ष लागेको थियो।
फिल्मबारे पर्दा पछाडिका प्रसंगहरू धेरै छन्। पर्दामा देखाइने दृश्यले भने लोभको कथा भन्छन्। खजाना भन्ने बित्तिकै मान्छेमा लोभ जाग्छ। मान्छेको त्यही स्वभाव देखाउन मिथकीय कहानीलाई आधार बनाइएको छ। हरर विधामा बन्ने अधिकांश भारतीय फिल्ममा देखाइने बदलाका कथाभन्दा फरक र नयाँ यसमा देखाइएको छ।
फिल्म महात्मा गान्धीको भनाइबाट सुरु हुन्छ– ‘संसारमा हरेकको आवश्यकता पूरा गर्न पर्याप्त स्रोत साधन छन्, मान्छेको लोभको लागि छैन।’ यसपछि हस्तर र तुम्बाडमा परेको श्रापको प्रसंग आउँछ।
हस्तरकी आमा पूर्तीकी देवी अनन्त सुन र अन्नको प्रतीक मानिन्छिन्। यो पृथ्वी उनको कोख हो। उनले आफ्नो कोखबाट जन्म दिएका १६ करोड देवीदेवतामध्ये सबैभन्दा प्रेम पहिलो सन्तान हस्तरलाई गर्थिन्। हस्तर भने देवीसँग भएको अन्तहिन सुन र अन्न पाउन चाहन्थ्यो। सुन त उसले जसोतसो पाउँछ, तर अन्न लिन खोज्दा अरु देवीदेवताले ऊमाथि हमला गर्छन्। त्यो हमलाले हस्तर क्षतविक्षत हुन्छ। ऊ मर्नुअघि देवीले उसलाई शर्त राखेर बचाउँछिन्। शर्त हुन्छ– अन्य देवीदेवतालाई जस्तो कसैले पूजा गर्दैनन्।
कैयौं युगसम्म हस्तर देवीकै कोखमा निदाइरहन्छ। तर, तुम्बाडका पूर्वजहरूले हस्तरको मन्दिर बनाएपछि यो गाउँमा अन्य देवीदेवताको क्रोध बर्सिन थाल्छ।
तीन समयको कथा
फिल्मलाई तीन समयांशमा बाँडिएको छ, जहाँ तीन पुस्ताको कथा समेटिन्छ।
पहिलो समयांशमा सन् १९१८ को कथा छ। भारत अंग्रेजको गुलाम थियो। तुम्बाडमा विनाथक (सोहुम साह अभिनित), उसकी आमा (ज्योती माल्से अभिनित) र उसको भाइ सदासिव गाउँको जमिन्दार सरकार (माधव हरी जोशी अभिनित)को सेवा गर्दै जीवन चलाउँथे। उसको हेरचाहको कारण थियो लोभ। सरकारसँग सुनको सिक्का थियो, त्यसैको लोभमा विनायकको परिवार गाउँमा थियो।
तुम्बाडमा निरन्तर झरी परिरहन्छ। अचानक भएको सरकारको मृत्युपछि विनायककी आमा पुणा जाने सोच्छे। तर, विनायक भने सरकारको मृत्युपछि ‘बाडा’ (मन्दिर भएको क्षेत्र) आफ्नो भएको र त्यहाँको खजाना पनि आफ्नो हुने बताउँछ। अब आफूहरूले बाडामा भएको खजाना खोज्नुपर्ने उसको योजना छ।
उसकी आमा सरकारले जीवनभर खोज्दा पनि नपाएकाले खजाना नभएको तर्क गर्छिन्। तर, विनायक भने आफ्नी हजुरआमा (पुष्पक कौशिक अभिनित)लाई खजाना भएको थाहा भएको बताउँछ। हजुरआमा हस्तरको छुवाइबाट अमर भएकी हुन्छिन्। तर, त्यो अमरत्व उनका लागि बरदान नभएर श्राप हुन्छ। उनको शरीर कुरप र विकृत हुँदै गएको छ।
सरकारको मृत्युपछि पुणा जान खोजिरहेका विनायक, उसकी आमा र भाइ सदासिवको जीवनमा अर्को दुर्घटना हुन्छ। सदासिवको मृत्यु हुन्छ। त्यसपछि विक्षिप्त भएकी आमा विनायकलाई लिएर पुणाको यात्रामा निस्किन्छिन्। विनायक यो समयमा पनि खजानाकै कुरा गर्छ। आमा उसलाई यो विषयमा नबोल्न र तुम्बाड नफर्किन वाचा गराउँछिन्।
फिल्ममा दोस्रो समयांश सन् १८४७ को छ। विनायक आमाको मृत्युपछि तुम्बाड फर्किन्छ। आफ्नो पुरानो घरमा गई हजुरआमालाई मोक्ष दिन्छ। हस्तरको छुवाइपछि अमर भएकी हजुरआमाले उसलाई खजानाको ठेगाना र त्यसलाई लिने तरिका बताउँछिन्। सयौँ वर्षसम्म अमर भएकी उनको शरीरबाट रुखहरू पलाएका हुन्छन्। तर, मृत्यु भएको हुँदैन। विनायक उसलाई जलाएर मोक्ष दिन्छ।
फिल्ममा तेस्रो कथा विनायकको छोरा पाण्डुरंग (मोहम्मब समाद)सँग जोडिएको छ। यो कथा १४ वर्षपछिको हो, जब भारत स्वतन्त्र भइसकेको हुन्छ। विनायकको सम्पत्ति अनगिन्ती हुन्छ।
तेस्रो कथामा विनायक र उसको छोरा तुम्बाड गएर सीमित सुनका सिक्काभन्दा हस्तरसँग भएको थैली नै ल्याउने सोचमा हुन्छन्। सिक्काबाट सन्तुष्ट नभएकाले पाण्डुरंगले थैली नै चोर्ने सोच बनाएको हुन्छ। जुन सोचमा उसको बुबा विनायक सहमत भएर पूर्तीकी देवीको कोखमा जान्छन्। तर, यहाँ भने उनीहरूको लोभले विलाप ल्याउँछ।
लोभले ल्याएको वियोगान्त
तुम्बाडको कथाको आधार हो, लोभ। फिल्मका सबै पात्रसँग एक किसिमको लालसा हुन्छ।
सरकार जीवनको अन्तिम समयमा छ र उ यौनको लोभले ग्रसित हुन्छ। आफूभन्दा कयौं वर्ष कान्छी विनायककी आमालाई ‘रखेल’ जसरी सुनको सिक्काको लोभमा राखेर ऊबाट सरकार यौन सुख लिइरहेको हुन्छ।
यता विनायककी आमा सिक्काको लोभमा हुन्छिन्। सरकारसँग भएको सिक्का र खजानाको ठेगानाको लोभमा ऊ सरकारको सेवासँग यौन सुख दिइरहेकी हुन्छिन्। सरकारको मृत्युसँगै उसकी आमा तुम्बाड छाडेर जान्छिन्। किनकि, अब उनीहरूले खजाना ठेगाना पाएका हुँदैनन्।
विनायक बाल्यकालबाटै लोभले ग्रस्त हुन्छ। सरकारसँग भएको सिक्काप्रतिको मोहसँगै तुम्बाड छाडेर जाने बेला पनि उसमा भएको लोभ झल्किन्छ। कान्छो छोरा सदासिवको मृत्युको विरहमा भएकी आमाको लागि ऊ फेरि तुम्बाड नआउने वाचा गर्छ। तर, सरकारको मृत्युपछि तुम्बाडमा भएको बाडाको लोभले ऊ फेरि गाउँ फर्किन्छ।
सन् १९१८ मा पुणा गएपछि सन् १८४७ मा ऊ फेरि तुम्बाड फर्किन्छ। ऊ खजाना खोज्ने हेतुले फर्किएको हुन्छ। मोक्षको पखाइमा भएकी उनी नाति (विनायक)लाई भन्छिन्, ‘तँ लोभी छस्।’
जवाफमा विनायक भन्छ, ‘ममा भएको गुण त्यही त हो।’
यी संवादले पनि उसमा भएको लोभको स्तर देखाउँछ।
फिल्ममा देखाइएको विनायकको सबै पुस्ताहरू एकपछि अर्को थप लोभी हुँदै गएको देखाइएको छ। उसकी हजुरआमा हस्तरसँगको खजाना चोर्दा अमर भएकी हुन्छिन्। विनायककी आमाको मोह सुनको एउटा सिक्का प्रति हुन्छ। कान्छो छोरा सदासिवको मृत्युपछि उनमा भएको त्यो मोह हराउँछ। तर, विनायक भने बाल्यकालबाट नै एउटा सिक्का नभएर पूरै खजाना आफ्नो बनाउन चाहन्छ।
समयक्रमसँगै हस्तरबाट सिक्का लुटेर ल्याउने तरिका सिकेपछि थुप्रै पटक पूर्तीकी देवीको गर्भमा गएर ऊ सुन ल्याउँछ। हस्तरलाई श्राप हुन्छ, अन्न छुन नपाउने। तर, मानिसले दिएको वा अन्नको रूपमा नरहेको खानेकुरा ऊ छुन र खान सक्छ। विनायक पूर्तीकी देवीको मन्दिरमा रहेको हस्तर बस्ने उनको कोखमा गई यही तरिकाले खानेकुरा दिन्छ। जब हस्तर खानेकुरामा मग्न हुन्छ, तब ऊ हस्तरको थैलीबाट केही सुनका सिक्का लिएर भाग्छ।
तर, यसो गर्दा हस्तरले छोएमा मानिस अमर हुन्छ। त्यो अमरत्व श्राप हो। जस्तो हस्तरकी हजुरआमाले भोगिरहेकी छिन्।
तेस्रो पुस्तामा आइपुग्दा विनायकको छोरा पुण्डुरंग थप लोभले भरिएको हुन्छ। बुबाले एउटा सिक्काको सट्टा थुप्रै सिक्काको सपना देखेको थियो। तर, छोराले भने सिक्का भएको थैलीको सपना देख्छ। असिमित सिक्का उत्पादन गर्ने त्यो थैली नै चोर्ने लक्ष्य लिएर उनीहरू हस्तर बस्ने पूर्तीकी देवीको कोखमा जान्छन्।
उनीहरूले थुप्रै पिठोका गुडिया बनाउँछन्। एउटा खाएपछि अर्को दिने सोचले त्यसो गरेका हुन्छन्। तर, उनीहरूको सोचअनुसार हुँदैन। जति धेरै पिठोका गुडिया बाहिर निकालिन्छ, त्यति नै धेरै हस्तर पनि उत्पत्ति हुन्छ।
अन्तिममा विनायक थैली त हासिल गर्न सक्छ, तर त्यसका लागि आफ्नो आहुती पनि दिनुपर्छ। हस्तरको छुवाइका कारण उसको शरीरमा परिवर्तन सुरु भइसक्छ। छोरा पाण्डुरंगले उसलाई जलाएर मुक्ति दिन्छ।
मिथकीय कथामा कलात्मक प्रस्तुति
तुम्बाडले मिथकीय पात्र हस्तरलाई आधार बनाएर मानिसमा हुने लोभको कथा भन्छ। फिल्मको कथा जति सरल बगेको छ, त्यसलाई प्रस्तुत गर्दा पनि उस्तै कलात्मक बनाइएको छ। ‘तुम्बाड’ फिल्मको सुन्दर पाटो यसले कथालाई गरेको व्यवहार हो। मानिसमा हुने लोभको कथालाई हरर विधामा आधारित फिल्म बनाउन लेखिएको पटकथा गजब छ। निर्देशकले त्यसलाई दृश्यमा पनि उस्तै सुन्दर ढंगमा उतारेका छन्। काल्पनिक पात्रलाई फिल्ममा ल्याएर तुम्बाडको यथार्थ देखाउने प्रयास सराहनीय छ।
हरर विधाको फिल्म भएकाले यसमा मुल भूमिका सिनेमामा देखाइने ‘भूत’ (हस्तर)ले खेल्नु पर्ने अनुमान गर्न सकिन्छ। तर, यहाँ मुल भूमिका मानिसमा भएको लोभले खेलेको छ। कथा प्रस्तुतिको एउटा सुन्दर पाटो यो पनि हो। फिल्ममा हस्तर एउटा ‘सब प्लट’को रुपमा मात्रै आएको छ। मुख्य डराउने तत्व त फिल्मका सबै पात्रहरूसँग भएको लोभ हो।
फिल्ममा भएको अर्को उत्कृष्ट पाटो यसको पाश्र्वध्वनी हो। जेस्पर किडको संगीतले फिल्ममा भएको तनावपूर्ण, विचित्र, उदास र सुखी सबै अनुभुतिलाई प्रस्तुत गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
