पेरिस सहरमा बेलुनसँग संवाद गर्दै हिँडेको पास्कल

सिनेमा

शनिबार सिनेमा पेरिस सहरमा बेलुनसँग संवाद गर्दै हिँडेको पास्कल

युवराज भट्टराई शनिबार, भदौ ४, २०७९ १३:४६

काठमाडौं– पास्कल आफ्नो स्कुल जानका लागि घरबाट निस्किन्छ। स्कुलसम्म पुग्ने गाडी चढ्नुभन्दा थोरै अघि भर्‍याङबाट ओर्लिरहँदा उसको आँखा किनारतर्फ रहेको ल्याम्प पोस्टमा पर्छ। हातको झोला भुइँमा राखेर पास्कल ल्याम्प पोस्टमा चढ्छ। विस्तारै ‘पेडेस्टल’ शैलीमा क्यामेरा ल्याम्पपोस्टमा चढिरहेको पास्कललाई पछ्याउँछ। ल्याम्प पोस्टको टुप्पोमा एउटा रातो बेलुन झुण्डिरहेको हुन्छ।

पास्कल ल्याम्प पोस्टमा अड्किएको रातो बेलुन निकाल्छ। हातमा बेलुन लिएर स्कुलतर्फ लाग्छ। तर, गाडीमा बेलुन बोक्न पाइँदैन। त्यही बेलुन झिक्न गएकै कारण त्यसदिन स्कुल पुग्न उसलाई अबेर हुन्छ।

एक्लो पास्कलको जीवनमा त्यो दिनबाट बेलुनले मित्रको रुप लिन्छ। पास्कलसँगै यात्रा गरिरहने बेलुन उसँग संवाद गर्छ। शब्द बिनाका संवादहरुमा पास्कल र बेलुन आफ्नो समय काट्छन्। घरदेखि स्कुलसम्म बेलुन पास्कललाई पछ्याइरहन्छ। लिएर जाने नमिल्ने ठाउँमा बेलुन पास्कललाई कुरिरहन्छ। घरमा पास्कललाई हेर्ने अभिभावक (जो उसको आमा होइनन्)ले झ्यालबाट बेलुनलाई बाहिर राखिदिए पनि बेलुन पास्कललाई कुरिरहन्छ।

एल्बर्ट लेमोरिस्सको ‘मास्टरपिस’ फिल्म ‘द रेड बेलुन’ले पास्कलमार्फत् मानव संवेदनालाई प्रस्तुत गर्छ। व्यक्तिका वरिपरि भएको समाज वा अरु कुनै व्यक्तिले जीवनमा प्राप्त खुसीको विपक्षमा कसरी उत्रिन्छन् भन्ने प्रसंग फिल्मले उल्लेख गर्छ।

दोस्रो विश्वयुद्ध पछिको परिवेशको पेरिस। युद्धबाट ग्रस्त र विक्षिप्त मानिसहरुको अनुहारमा छाएको निराशाको समय। सहरका गल्ली र सडकहरुमा पास्कल बेलुन लिएर हिँडिरहँदा सबैले उसलाई ध्यान दिएर हेरिरहेका हुन्छन्। स्कुलमा पुग्दा बेलुनपछि पास्कलसँगै कक्षाभित्र छिर्छ, जसले कक्षामा असहज अवस्था ल्याइदिन्छ। स्कुलमा पास्कललाई सजायस्वरुप एक्लै कोठामा थुनिन्छ।

No description available.

सहरका अरु बालबालिकाको ध्यान तान्नेदेखि सडकमा एउटा निलो बेलुन लिएर हिँडिरहेकी बालिकालाई पछ्याउनेसम्म गर्छ पास्कलले पाएको रातो बेलुनले। कुनै ध्यानजस्तो हुन्छ बेलुन र पास्कलको यात्रा। उनीहरु एकअर्कामा आफू समावेश भएर साथ दिएर हिँडिरहन्छन्। कतै पास्कल बेलुनलाई झुक्याउन खोज्छ, कतै बेलुन पास्कललाई। तर, त्यो ध्यान मग्न अवस्थालाई बाहिरी पात्र र प्रसंगहरुले भक्झक्याउन खोज्छन्।

लेमोरिस्सको सिर्जना एक बालक र उसको प्रिय चिजबीचको प्रेमकेन्द्रित कथाको प्रस्तुति हो। तर, यर्थाथमा प्रेम छुट्छ। प्रेम गरिएका पात्रहरु र प्रसंगहरु छुट्छन्। फिल्मले पनि त्यहि प्रसंगलाई समेटेको छ। पास्कल आफूले बेलुनलाई औधि प्रेम गर्छ। तर, सहरका अन्य बालकहरुले उसको साथबाट बेलुन खोस्छन्। खोसेको बेलुन फुटाइदिन्छन्।

विरहको व्यथा भोगिरहेको पास्कल आफूले प्रेम गरेको बेलुन गुमाउँदा विक्षिप्त भएको हुन्छ। तर, उसको साथका लागि पेरिस सहरभरिका थुप्रै बेलुनहरु आएर उसलाई लिएर जान्छन्। बेलुनहरुको साथमा पास्कल आकाशमा उडेर कुनै यात्रामा निस्किन्छ।

लेमोरिस्सले फिल्ममा आफ्नै छोरालाई प्रमुख पात्रको रुपमा प्रस्तुत गरेका थिए। पास्कल सहरमा भएका अन्य बालकहरुजस्तो नभएर फरक बालकको रुपमा हुर्किरहँदा त्यसले अरुलाई असहजता महसुस गराउँछ। उसको घरमा हेरचाह गरिरहेकी महिलादेखि उसँगै पढ्ने बालकहरु पनि बेलुन र उबीच बढिरहेको आत्मियताबाट खुसी हुँदैनन्।

अभिभावक, साथीभाइ र विद्यालयका शिक्षकहरुलाई पनि पास्कलको व्यवहारले खुसी नदिएको प्रसंगलाई ‘द रेड बेलुन’मा प्रस्तुत गरिएको छ। आफूभित्र र आफ्नै किसिमले समयमा व्यतित र खुसी भइरहेको पास्कललाई त्यो अवस्थाबाट बाहिर ल्याउनका लागि भएका घट्नाक्रमहरुले नै उ र रातो बेलुनबीचको सम्बन्धलाई अन्त्य गर्ने घट्नाक्रम विकास हुन्छ।

No description available.

०००००

सतहमा पास्कल र रातो बेलुनबीचको सम्बन्धबाट देखाइएको कथा मानविय संवेदना र समाजमा अवस्थित मान्यताको हो। लेमोरिस्सको सिर्जना ‘द रेड बेलुन’ सरलताको उच्च नमुना हो। फिल्ममा प्रयोग भएको ‘मिज–अन–सिन’देखि संगीत र कथावस्तुले सरलताको प्रतिकको रुप लिएका छन्।

सिनेमा बौद्धिक चिन्तनको विषय हो। सिनेमामा देखिने पात्रदेखि निर्देशकले देखाएका दृश्यहरुलाई परिपक्व बनाउन सिर्जित संगीतसम्मको अर्थ हुन्छ। लेमोरिस्सले ‘द रेड बेलुन’मा प्रस्तुत गरेको साधारण कथाको चिन्तन युद्ध, तानाशाह, मानविय संवेदनाजस्ता प्रसंगहरुसँग जोडिन्छ।

करिब–करिब ‘साइलेन्ट’ लाग्ने फिल्ममा केही ठाउँमा पात्रहरुको बोलि त फुट्छ। तर, त्यो बोलीभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष फिल्मका दृश्यहरुले निभाउँछन्। दुई घट्नाक्रमलाई एकअर्कासँग जोड्न ‘ट्रान्जिसन’का रुपमा पात्रहरुको बोली देखाइएको छ।

१९३९ देखि १९४५ सम्मको समयावधीमा विश्वले दोस्रो ठूलो युद्ध देख्यो । युद्धमा संलग्न भएकाहरुको मृत्युवरणको संख्या धेरै थियो । त्योभन्दा धेरै संख्यामा युद्धको प्रत्यक्ष असरका कारण मानिसहरु मारमा परेका थिए। द्वन्द्वको परिणामका रुपमा आर्थिक, सामाजिक, औद्योगिक, राजनीतिकदेखि सबै किसिमका प्रभावहरु भोग्नु पर्यो मानिसहरुले।

फ्रान्सले पनि दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा प्रमुख ‘एलाई’ समूहकोतर्फबाट युद्ध लडेको थियो। ‘ब्याटल अफ फ्रान्स’ अघि र त्यसैक्रममा पनि फ्रान्सका सैनिक, नेभी र हवाईसेनाले युद्धमा भाग लिएका थिए।

विश्वयुद्ध १९४५ सम्म चल्यो। तर, त्यसको प्रभाव दशकौंसम्म पनि प्रत्यक्ष रुपमा पर्नु स्वभाविक हो।

लेमोरिस्सले सन् १९५६ मा ‘द रेड बेलुन’ निर्माण गरे। सतहमा मानविय संवेदनाको विषयवस्तु र खुसीप्रति समाजमा हुने इष्र्याको व्यवहारको कथा प्रस्तुत सिनेमाले दोस्रो विश्वयुद्धको अँध्यारो प्रभावलाई बोक्यो।

युद्धबाट भर्खरै बाहिर निस्किएको समाजमा अझैं युद्धको धङधङी हुनु स्वभाविक हो। त्यसैले, फिल्ममा लेमोरिस्सले रातो बेलुनलाई खुसीको संकेतको रुपमा प्रयोग गरे। अँध्यारो परिवेशमा रातो बेलुन। आशातित अवस्थाको चित्रणको रुपमा फिल्मको मुल मर्म थियो।

लेमोरिस्सले प्रयोग गरेको ‘मिज–अन–सिन’ले पनि त्यो बेलाको विक्षिप्त अवस्थालाई प्रस्तुत गर्छ। युद्धपछिको दिक्दार लाग्ने अवस्था र समय। यस्तो अवस्थामा कुनै एक वस्तुले एक पात्रको जीवनमा पारेको प्रभावमार्फत् उसलाई आशातर्फको उडानको आह्वान गर्छ। काव्यात्मक लाग्ने दृश्यभाषाले पनि आशाको आह्वान र नयाँ उडानको समयको माग गर्छ।

लेमोरिस्सका दृश्यहरु र युद्धको प्रसंग एकअर्कासँग जोडिन्छ। शक्ति आर्जन गर्न चाहनेहरुका कारण शक्तिहीन र साधारण जीवन चाहनेहरु मारमा पर्छन्। लेमोरिस्स त्यही अवस्थालाई देखाउँछन्।

फिल्मको उत्तरार्धमा पास्कलको बेलुन फुट्छ। सहरका अन्य शक्तिशाली बालकहरुले समूह बनाएर एक्लो पास्कलको हातबाट बेलुन लुटेका हुन्छन्। लुटिएको बेलुनलाई अनेक तिकडममार्फत् उनीहरु फुटाउन सफल हुन्छन्।

फिल्ममा बेलुनको संकेत युद्धमा मानिसहरुको मृत्युसँग जोडिन्छ। आफ्नो एकमात्र साथी रातो बेलुन फुटेपछि पास्कल पनि विक्षिप्त भएको हुन्छ। युद्धमा आफन्त गुमाएकाहरुमा निराशा हुन्छ। युद्ध र मृत्युजस्तै आफूले प्रेम गरेको साथी त्यो रातो बेलुन फुटेपछिको पास्कलमा नकारात्मक प्रभाव पर्छ। शक्तिशालीहरुले युद्धमा निरिहहरुमाथि गर्ने व्यवहार र त्यसले पार्ने प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष प्रभावजस्तै पास्कलको मनोविज्ञान विक्षिप्त बन्छ।

No description available.

तर, सहरभरिका सबै बेलुनहरु आएर पास्कललाई साथ दिन्छन्। पास्कल हिलियमले भरिएका बेलुनहरुले बाँधिएर माथि–माथि आकाशतर्फ लम्किन्छ। खुल्ला र उज्यालो आकाशतर्फको पास्कलको उडान सुरु हुन्छ।

युद्धको पीडा र प्रभावबाट भाग्न नसकेपछि त्यसबाट अघि त बढ्नुपर्छ भन्ने लेमोरिस्स कथन देखिन्छ दृश्यमा। तानाशाहहरुले अरुको संवेदनाको ख्यालै नगरी खुसी चोर्न चाहन्छन्। तर, त्यसो भएपछि पनि दुःखकै तलाउमा डुबुल्की मारेर निराशाको अंगालोमा मृत्यु कुरिरहनुको सट्टा नयाँ बाटो पहिल्याएर आशाको किरण खोज्नुपर्छ भन्ने भाषा निर्देशक लेमोरिस्स बोल्छन्।

फिल्मको अन्त्यमा दुई बालकहरु रातो कोट लगाएर हातमा बेलुन लिएर उभिएको देखिन्छन्। यो दृश्यले पनि जस्तो सुकै घट्ना भएपछि जीवन पुनः आफ्नो गतिमै फर्किन्छ र आशा पुनः जन्मिन्छ भन्ने अर्थ दिन्छ।

०००

लेमोरिस्सले फिल्ममा आफ्नै छोरा र छोरीलाई कलाकारको रुपमा अभिनय गराएका थिए। संवाद निकै कम भएको फिल्मले १९५६ को अस्कर अवार्डमा ‘बेस्ट ओरिजिनल स्क्रिनप्ले’को अवर्डा दिलाएको थियो। लेमोरिस्सको सिर्जना हेरिरहँदा फिल्म लेखनमै परिपक्व भएमा दृश्यभाषामा कति शक्तिशाली चित्रण हुन्छ भन्ने बुझिन्छ।

इतिहासदेखि वर्तमानसम्म लेमोरिस्सको ‘द रेड बेलुन’ मात्रै यस्तो फिल्म हो, जसको समयावधि फिचर फिल्मको नभए पनि अस्कर अवार्डमा उत्कृष्ट स्क्रिनप्लेको अवार्ड पाएको छ। फिल्मको लम्बाई केवल ३४ मिनेट छ।

पेरिसका भवन र सहरमा खिचिएको फिल्मलाई कतिपयले काव्यात्मक त कतिपयले बालमनोविज्ञानको चित्रणको रुपमा पनि देखाएका छन्। फिल्म सिद्धान्तकार क्रिष्टियन मेट्जले ‘दे रेड बेलुन’बारे भन्छन्, ‘कवितामा कुनै निश्चित धारको कथा हुँदैन, जसकारण पाठक र लेखकबीचमा कुनै बाधा पनि आउँदैन। लेमोरिस्सको फिल्म पनि कविताजस्तै हो, काव्यिक फिल्म।’