प्रतिकात्मक तस्बिर
काठमाडौं– चालु आर्थिक वर्ष (२०७९/८०) को ११ महिनामा ३३ अर्ब ६४ करोड ३१ लाख ४९ हजार रुपैयाँको धान–चामल आयात भएको केन्द्रीय भन्सार विभागले जनाएको छ।
जसमध्ये ७५ करोड ६३ लाख ८६ हजार रुपैयाँको १८८२.९८ मेट्रिक टन धानको बीउ, १८ अर्ब १५ करोड १४ लाख २८ हजार रुपैयाँको ५०४८९८.६३ मेट्रिक टन धान आयात भएको छ। यस्तै १४ अर्ब ४४ करोड ३६ लाख ४२ हजार रुपैयाँको २०८९१९.५९ मेट्रिक टन चामल, २८३०१४ हजार रुपैयाँको ८८७४.२३ मेट्रिक टन कनिका, १८ लाख २३ हजार रुपैयाँको ३३.१६ मेट्रिक टन धानको भुजा र ६५ लाख ३४ हजार रुपैयाँको १५४.२ मेट्रिक टन चिउरा आयात भएको विभागको तथ्यांकमा छ।
गत वर्ष सोही अवधिमा ४४ अर्ब ४३ करोड २८ लाख ३८ हजार रुपैयाँको धानचामल आयात भएको थियो। जस अनुसार गत वर्षको तुलनामा ११ अर्बभन्दा बढीले आयात घटेको देखिन्छ।
चालू आर्थिक वर्षमा ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ। जुन गत वर्षभन्दा ३ लाख ५५ हजार ८४७ मेट्रिक टनले धेरै हो। यहाँ उत्पादन बढेपछि आयात घटेको पाइएको छ। गत वर्ष ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भएको थियो।
यो वर्ष प्रतिहेक्टर उत्पादकत्व ३.७९ प्रतिशतले वृद्धि हुँदा समग्र धान उत्पादन वृद्धिदर गत वर्षकोभन्दा ६.९४ प्रतिशत रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ।
उत्पादन क्षेत्र घट्दा आयात बढ्दै
कृषि विज्ञ डा कृष्ण पौडेल नेपालमा कृषि प्रणाली व्यवस्थित नहुँदा धान उत्पादन क्षेत्र घट्दै गएको र आवश्यक धान उत्पादन नहुँदा आयात गर्नुपर्ने अवस्था आएको बताउँछन्। धान उत्पादन बढाउन सरकारले किसानलाई धानखेतीमा आकर्षित गरी कृषिमा अनुदान दिनुपर्ने उनको भनाइ छ।
‘सरकारले किसानलाई विभिन्न अनुदान दिएर धान खेतीमा आकर्षित गर्न सके आवश्यक धान आफैं उत्पादन गर्न सकिन्छ। सबैभन्दा दुःखको कुरा धान रोप्ने सिजनमै मल अभाव हुन्छ। यस्तो समस्या हुन नदिन सरकारले समयमै मल व्यवस्थापन गर्नुपर्छ,’ उनले भने।
करिब ३० वर्षअघि नेपालले आफ्नो देशमा उत्पादित चामल बाह्य मुलुकमा पठाउने गरेको विज्ञहरु बताउँछन्। तर अहिले भने वार्षिक अर्बौंको धान–चामल बाह्य मुलुकबाट आयायत गर्नुपर्ने अवस्था छ।
नेपालले सन् १९६० को दशकमा धान, चामललगायतका खाद्यान्न निर्यात गर्थ्यो। त्यति बेला भारतले धान–चामल आयात गर्थ्यो। सन् १९६१ मा भारतले ७ लाख ३६ हजार मेट्रिक टन धान र चामल आयात गर्दा नेपालले २ लाख ८९ हजार मेट्रिक टन चामल निर्यात गरेको खाद्य सुरक्षा तथा कृषि व्यवसाय प्रवर्द्धन महाशाखाका प्रमुख डा राजेन्द्र उप्रेतीले बताए। त्यस बेला उक्त परिमाणको चामलको मूल्य ४ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर रहेको उनको भनाइ छ।
यो क्रम सन् १९८५ सम्म घट्दो क्रममा चलेको थियो। सन् १९८५ मा नेपालले १ करोड ३० लाख अमेरिकी डलर बराबरको ५९ हजार मेट्रिक टन चामल निर्यात गरेको डा उप्रेतीले जनाए। सन् १९९० को दशकमा आयात उकालो लाग्न थालेपछि नेपाल धान–चामल निर्यात गर्ने देशबाट आयात गर्ने देशमा परिणत हुन थाल्यो।
बर्सेनि रोपाइँ क्षेत्र घट्दै
सरकारले धान लगायतका खेतीमा आकर्षित गर्न किसानलाई विभिन्न सेवा सुविधा दिनु पर्नेमा कृषि क्षेत्रमा खासै चासो नदिएको डा पौडेलले बताए। ‘कसरी धान उत्पादन बढाउने भन्नेतिर लाग्नुपर्नेमा गमलामा धान रोप्नुपर्छ भन्ने सन्देश जाने गतिविधि गर्छन् देशका कृषि मन्त्री। केही वर्षअघि कृषिमन्त्रीले गमलामा धान रोपेर धान दिवस मनाए। अस्ति भर्खर कृषिमन्त्रीले गमलामा मकै रोपेको तस्बिर आएको थियो। काम गर्नभन्दा उत्सव मनाउनतिर लागेको देखिन्छ,’ डा पौडेल भन्छन्।
चालू आर्थिक वर्ष (२०७९/८०) मा १४,४७,७८९ हेक्टर क्षेत्रफलमा रोपाइँ भएको थियो। सो क्षेत्रमा ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ। धान उत्पादन क्षेत्र भने २० हजार हेक्टर घटेको पाइएको छ।
गत आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा कूल १४,७७,३७८ हेक्टर क्षेत्रमा धान रोपाइँ भएको थियो। सो वर्ष ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भएको थियो। यस्तै आव २०७७/०७८ मा १४,७३,४७४ हेक्टर जमिनमा ५६ लाख २१ हजार ७१० मेट्रिक टन धान फलेको थियो। आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा १४,५८,९१५ हेक्टर जमिनमा ५५ लाख ५० हजार ८७८ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो। आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ मा १४,९१,७४४ हेक्टर जमिनमा खेती हुँदा ५६ लाख १० हजार ११ मेट्रिक टन धान फलेको थियो।
६२ लाख टन आवश्यक
कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयका अनुसार नेपालीलाई वर्षभरी पेट भर्न बढीमा ६२ लाख मेट्रिक टन धान खपत हुने अनुमान रहेको छ।
केन्द्रीय तथ्यांक विभागको खाद्यान्न खपतसम्बन्धी सर्वेक्षणका आधारमा यस्तो अनुमामन गरेको हो। विभागले सन् २०१६/०१७ को वार्षिक घरपरिवार सर्वेक्षण अनुसार, नेपालीले वर्षमा औसत प्रतिव्यक्ति ११२ किलो चामल खपत गर्छन्। नेपालीको प्रतिव्यक्ति चामल उपभोग बढेर वार्षिक १३० किलो हाराहारी पुगेको अनुमान गर्दा दुई करोड ९१ लाख नागरिकको पेट भर्न बढीमा ३८ लाख मेट्रिक टन चामल भए पुग्नुपर्ने हो।
१०० किलो धानबाट ६२ किलो चामल उत्पादन हुने मानकका आधारमा हेर्दा ३८ लाख मेट्रिक टन चामल उत्पादन गर्न ६२ लाख मेट्रिक टन धान चाहिन्छ। यसमा बीउका लागि थप धान आवश्यक पर्छ। तर, नेपालमा उत्पादन र आयात भएको तथ्यांक हेर्दा यो परिमाणभन्दा धेरै धान चामल खपत भइरहेको छ। नेपालमा प्रत्येक वर्ष ५५ लाख मेट्रिक टन हाराहारीमा धान उत्पादन हुने गर्दछ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
