काठमाडौं- कृषिप्रधान देश भएर पनि नेपाल कृषिजन्य वस्तुमा परनिर्भर छ। दैनिक भान्सामा प्रयोग हुने खाद्यान्नदेखि अन्य कृषिजन्य वस्तुमा नेपाल अझै आत्मनिर्भर बन्न सकेको छैन।
बाहिरी मुलुकबाट आयात गरेरै अत्यावश्यक कृषिजन्य वस्तुको आवश्यकता पूरा गर्नपर्ने बाध्यता छ। नेपालको प्रमुख बाली धान हो। तर नेपाल धानमै आत्मनिर्भर छैन।
आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा नेपालमा ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भएको थियो। कृषि मन्त्रालयले बिहीबार सार्वजनिक गरेको प्रारम्भिक अनुमानअनुसार यो वर्ष ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ। जुन गत वर्षभन्दा ३ लाख ५५ हजार ८४७ मेट्रिक टनले धेरै हो।
तर, उत्पादन बढे पनि स्वदेशी उत्पादनले मात्र धान्न नसक्ने कृषि मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रकाशकुमार सञ्जेल बताउँछन्। ‘यो वर्ष धान उत्पादनमा वृद्धि भएको छ। तर स्वदेशी उत्पादनले मात्र नेपालीलाई पुग्दैन। त्यसकारण बाहिरी मुलकबाट आयात गर्नु परेको छ,’ उनी भन्छन्।
चालु आर्थिक वर्षको साउन महिनादेखि मंसिर महिनासम्ममा बाहिरी मुलुकबाट ७ अर्ब ७७ लाख ७२ हजार रूपैयाँको चामल मात्र आयात भएको भन्सार विभागको तथ्याङ्कमा छ। जसमध्ये बासमती चामल (पालिस गरेको/नगरेको) १ अर्ब ९२ करोड ७८ लाख ७८ हजार रूपैयाँको आयात गरिएको छ। खैरो चामल २ हजार हजार रूपैयाँ र अन्य चामल (पालिस गरेको/नगरेको) ५ अर्ब ७ करोड ९८ लाख ९२ हजार रूपैयाँको आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांकमा उल्लेख छ।
त्यस्तै, २८ करोड २६ लाख ३४ हजार रूपैयाँको कनिका आयात भएको भन्सार विभागको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ। ४४ लाख २२ हजार रूपेयाँको चिउरा आयात भएको छ। ५ अर्ब ३६ करोड ४७ लाख ३६ हजार रूपैयाँको धान आयात भएको छ। धानको भुजामात्रै ३ लाख ९७ हजार रूपैयाँको आयात भएको छ।
चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिनामा १२ अर्ब ६५ करोड ९९ लाख २३ हजार कनिका, धान चामल, चिउरा र भुजा आयात भएको भन्सार विभागको तथ्याङ्कमा छ।
अघिल्ला वर्षको तुलानामा यो वर्ष कम आयात
भन्सार विभागको तथ्याङ्क अनुसार, चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिना (साउन-मंसीर) मा १२ अर्ब ६५ करोड ९९ लाख २३ हजार रूपैयाँको मात्रै धान चामल आयात भएको छ। यो बितेको वर्षको सोही अवधिका तुलनामा ३८ प्रतिशत थोरै हो। अघिल्लो वर्षको यही अवधिमा २० अर्ब ५० करोडको धान-चामल आयात भएको थियो।
परिमाणमा हिसाब गर्दा पाँच महिनामा दुई लाख ८२ हजार २३३ मेट्रिक टन धान-चामल मात्रै आयात भएको छ, जुन अघिल्लो वर्ष पाँच लाख सात हजार ३७ मेट्रिक टन आयात भइसकेको थियो।
गत वर्षभन्दा यो वर्ष धान उत्पादनमा वृद्धि
गत वर्षभन्दा यो वर्ष धान उत्पादनमा वृद्धि भएको छ। कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयका अनुसार यो वर्ष साढे तीन लाख मेट्रिक टनले धान उत्पादन बढेको छ।
मन्त्रालयका अनुसार यो वर्ष ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन हुने देखिएको छ। जुन गत वर्षभन्दा ३ लाख ५५ हजार ८४७ मेट्रिक टनले धेरै हो।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भएको थियो। यो वर्ष प्रतिहेक्टर उत्पादकत्व ३.७९ प्रतिशतले वृद्धि हुँदा समग्र धान उत्पादन वृद्धिदर गत वर्षको भन्दा ६.९४ प्रतिशत रहेको मन्त्रालयले जनाएको छ।
यो वर्ष २० हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा धान उत्पादन घटेको छ। गत वर्ष कुल १४ लाख ७७ हजार ३७८ हेक्टर क्षेत्रफलमा धान रोपाइँ भएकोमा यस वर्ष १४ लाख ४७ हजार ७८९ हेक्टर क्षेत्रफलमा रोपाइँ भएको मन्त्रालयले जनाएको छ।
मन्त्रालयका अनुसार चालु आर्थिक वर्षमा मधेस प्रदेशमा सबैभन्दा बढी ३ लाख ७५ हजार ३ सय ४० हेक्टर क्षेत्रमा रोपाइँ भएको थियो। जहाँ १३ लाख ८६ हजार ३ सय २८ टन धान उत्पादन भएको छ। गत वर्षको तुलनामा ०.१८ प्रतिशतले बढेको छ।
दोस्रोमा प्रदेश १ मा ३ लाख ३२ हजार ६ सय १७ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो। प्रदेश १ मा १३ लाख ३६ हजार ५७ टन उत्पादन भएको छ। यो परिमाण गत वर्षको तुलनामा ५.७२ प्रतिशतले बढेको छ।
तेस्रोमा लुम्बिनी प्रदेश ३ लाख ४ हजार १ सय ७ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो। जहाँ ११ लाख ५१ हजार ३ सय १३ टन धान फलेको छ। प्रतिशतका हिसाबमा भने सबैभन्दा बढी सुदूरपश्चिममा ५ लाख ८९ हजार २ सय २१ टन धान फलेको छ। अघिल्लो वर्षको तुलनामा यो परिमाण ३३.३३ प्रतिशतले बढेको छ।
अघिल्लो वर्ष सुदूरपश्चिममा ४ लाख ४१ हजार ९ सय १३ टन फलेको थियो। मन्त्रालयका अनुसार बेमौसमी वर्षाले कैलाली र कञ्चनपुरमा क्षति भएपछि उत्पादन घटेको हो। यस वर्ष सामान्यीकरण हुँदा उत्पादन रुपमा वृद्धि भएको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ। कर्णाली प्रदेशमा १ लाख २५ हजार १ सय ४६ टन फलेको छ। यो परिमाण गत वर्षको तुलनामा ३.४६ प्रतिशतले बढी हो। कर्णालीमा ३८ हजार ९ सय १२ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो।
बागमतीमा र कर्णालीमा भने उत्पादन घटेको छ। बागमतीमा उत्पादन १.४५ प्रतिशतले घटेर ५ लाख ४ सय ४६ टनमा सीमित भएको छ। गण्डकीमा पनि ३.७४ प्रतिशतले घटेर ३ लाख ९१ हजार १ सय २१ टन मात्रै उत्पादन भएको छ। कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा कृषि क्षेत्रको योगदान १३ प्रतिशत छ।
प्रतिव्यक्ति खपत कति
कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयले नेपालीलाई वर्षभरि पेट भर्न बढीमा ६२ लाख मेट्रिक टन धानले पुग्ने आकलन गरेको छ। २०१६ को केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागको खाद्यान्न खपत सम्बन्धी सर्वेक्षणका आधारमा यस्तो आकलन भएको मन्त्रालयका वरिष्ठ तथ्याङ्क अधिकृत रामकृष्ण रेग्मी बताउँछन्।
विभागले गरेको सन् २०१६/०१७ को वार्षिक घरपरिवार सर्वेक्षण अनुसार, नेपालीले वर्षमा औसत प्रतिव्यक्ति ११२ किलो चामल खान्छन्। नेपालीको प्रतिव्यक्ति चामल उपभोग बढेर वार्षिक १३० किलो हाराहारी पुगेको अनुमान गर्दा दुई करोड ९१ लाख नागरिकको पेट भर्न बढीमा ३८ लाख मेट्रिक टन चामल भए पुग्नुपर्ने हो। १०० किलो धानको ६२ किलो चामल रहने मानकका आधारमा हेर्दा ३८ लाख मेट्रिक टन चामल उत्पादन गर्न ६२ लाख मेट्रिक टन धान चाहिन्छ। यसमा बिउका लागि थप धान आवश्यक पर्छ।
तर, नेपालमा उत्पादन र आयात भएको तथ्याङ्क हेर्दा यो परिमाणभन्दा धेरै धान चामल खपत भइरहेको छ। नेपालमा प्रत्येक वर्ष ५५ लाख मेट्रिक टन हाराहारीमा धान फल्छ। बितेको वर्ष भने वर्षाले धानबाली नष्ट गर्दा ५१ लाख ३० हजार मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भयो।
यो वर्ष पनि करिब ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान फलेको कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयको आकलन छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
