दाङ– लमही नगरपालिका वडा नम्बर ५ बयलडाँडाका किसान खुसीराम चौधरीले धान रोपेको दुई महिना भइसक्यो। तर, उनले सरकारका तर्फबाट न धान रोप्नेबेला मल पाए, न अहिले नै।
उनी भन्छन्, ‘धान रोपेको दुई महिना भैसक्यो तर सरकारका तर्फबाट अहिलेसम्म मल पाउन सकिनँ। मल नहालेरै धान रोप्यौं। रोप्नुअघि नै हाल्नुपर्ने मल नपाएपछि यसपाली भनेजस्तो धान कसरी फल्ला र?’
धान रोपेको तीन साताभित्र मल हालिसक्नुपर्थो। उनी मलका लागि कैयौंपटक सहकारीमा पुगे। कृषि कार्यालयमा पनि धाए। तर, कतैबाट मल पाएनन्। अन्त्यमा उनी कोइलाबास भन्सार हुँदै भारतको तुलसीबजारमा मल ल्याउन बाध्य भए। त्यो पनि रोपाइँ सकिसकेपछि।
उनी भन्छन्, ‘रोपाइँ हुनुअघि नै मल हाल्न पाए यतिबेलासम्म धान हरियो हुँदै झांगिसक्थ्यो। तर, समयमा मल पाइन, अहिले हालेको मलले उत्पादन कति पो हुने होला र?’
उनले तुलसीपुरबाट पनि १० नम्बरीको बोरा ल्याएका थिए। ‘तर, भन्सारमा मलभन्दा कर बढी तिर्नुपर्यो’, चौधरीले भने।
त्यस्तै लमही नगरपालिका वडा नम्बर ३ वनगाउँका देवेन्द्र चौधरीको पनि समस्या उस्तै छ। एक बिघा खेतको लागि उनले पनि सीमापारीको बजारमै पुगेर आफैं मल ल्याए।
‘सरकारको भर परेको भए त सायद मेरो खेती नै हुँदैनथ्यो। पारीबाट ल्याएको मल पनि पुगेन। धान सोचेजस्तो सप्रिएको छैन’, उनले भने।
उपल्लो दाङ उपत्यका र तल्लो देउखुरी उपत्यका धान खेतीका लागि उर्वरभूमि मानिन्छ। यहाँका अधिकांश किसानले मलबिना नै यसपाली धान रोपाइँ गरेका छन्। रोपाइँ हुनेबेलासम्म पनि मल नपाएपछि त्यतिकै रोपाइँ गर्न बाध्य भएको किसानले बताएका छन्।
उसै त मल नपाएर धानबाली नसप्रिने चिन्ता छँदै थियो, त्यसैमाथि धानका लागि आवश्यक पानी नपर्दा किसान झन् चिन्तित भएका छन्। लामो समयदेखि पानी नपर्दा धानखेतमा धाँजा फाटेका छन्। सरकारले नै मल ल्याउन नसकेको अवस्थामा सहकारीको भर परेका किसानले यसपाली दुःख पाएको राप्ती गाउँपालिका–१ का किसान मधुकर शर्माले बताए।
आफूहरुले पनि भारतीय बजारका व्यापारीसँग समन्वय गरेर केही मात्रामा मल ल्याएर रोपाइँ गरेको उनको भनाइ छ। त्यही मलमा पनि कालोबजारी हुने गरेको उनको गुनासो छ। ‘पावर र पहुँच हुनेले समयमै सीमा पारीबाट मल ल्याए। तर, निम्तस्तरका किसानले मल ल्याउन सकेनन्। मलबिना नै रोपाइँ गरे’, शर्माले भने।
नेपाल सरकारबाट अनुदानमा पाइने डिएपी र पोटासबाहेक यूरिया मल न स्थानीय सरकारले उपलब्ध गराउन सक्यो न किसानका लागि काम गर्ने सहकारीले नै।
एक त समयमै पानी नपर्दा रोपाइँ गर्न सकस झेल्ने किसानले यसपाली मल नपाउँदा झनै दुख पाए। समयमै मल र पानीको व्यवस्था भए राम्रै आम्दानी लिने सम्भावना भएको क्षेत्रका किसान नै अहिले परिवार कसरी पाल्ने भन्ने चिन्तामा रहेको किसान सूर्यलाल केसी बताउँछन्।
बर्खेबाली लगाउनुअघि नै स्थानीय सरकारलाई समेत मलको व्यवस्था गरिदिन अनुरोध गरेका किसान रोपाइँ सकिसकेपछि पनि मल नपाएपछि दुखित छन्। खेतीपातीबाटै जिविका चलाउने यहाँ किसान सरकारले मल ल्याउन नसकेपछि आफैं महंगो शुल्क तिरेर सीमा पारीबाट ल्याउन बाध्य छन्।
समयमै पानी नपर्दा दाङमा यसपाली ७४ प्रतिशतमात्र रोपाइँ भएको कृषि ज्ञान केन्द्रले जानकारी दिएको छ। सरकारले अघिल्लो वर्षदेखि कोटा अनुसार मल वितरण गर्दै आएको थियो। मल वितरणको जिम्मा पाएका कृषि सामग्री केन्द्र र साल्ट्र ट्रेडिङ कम्पनीले मल आपूर्ति गर्न नसक्दा जिल्लाका किसानले पनि मल पाएनन्।
यता साल्ट्र ट्रेडिङ कम्पनी लिमिटेड दाङका प्रमुख रामबाबु प्रसाद गुप्ताले आफूहरुसँग आउने ३० प्रतिशत मल वितरण गरिरहेको जानकारी दिए। तर, ७० प्रतिशत मल आपूर्तिको जिम्मेवारी लिएको कृषि सामग्रीले मल ल्याउन नसक्दा किसानले दुःख पाएको उनको भनाइ छ।
यो श्रृङ्खलाका थप सामग्रीहरु:
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
