काठमाडौं– आज असार १५ गते। नेपालको कृषि संस्कृतिसँग जोडिएको आजको दिनलाई सरकारले राष्ट्रिय धान दिवसको रुपमा मनाउने गर्छ। आजकै दिन सरकारी अधिकारीदेखि सहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्नेहरु पनि ‘हिलो छुन’ भन्दै खेतमा खुट्टो हाल्न पुग्छन्। तर, जो ‘मानो रोपेर मुरी फलाउन’ रातदिन नभनेर लागिरहेका छन्, तिनी (किसान)हरुको भने पुर्पुरोमा हात छ– मल नपाउँदा।
‘धानको बिउ राख्ने बेला भयो मल पाइन्न। धानमा मल राख्ने बेला भयो मल पाइन्न। गहुँमा मल राख्ने बेला भयो त्यो बेला पनि मल पाईन्न,’ हेरक सिजनमा मलका लागि खेप्नुपरेको सास्ती वर्णन गर्दै सिन्धुली दुधौलिका कृषक शंकर कार्की भन्छन्, ‘सरकारले हरेक वर्ष कृषकका लागि के-के सुविधा ल्यायो रे भनेको सुनिन्छ। तर, खै सुविधा त परै जाओस् महँगोमा मल किनेर ल्याएर खेतबारीमा भनेको बेलामा प्रयोग गर्न पाइन्न।’
सरकारले हरेक वर्ष धान दिवसको दिन गमलामा धान रोपेर मनाउने गरेको कारण वास्तविक किसानको समस्या बुझ्न नसकेको वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएर कृषि पेसामा लागेका उदयपुर कटारीका ज्ञानबहादुर राउत बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘कृषकले हरेक वर्ष हरेक कुरामा समस्या भोग्नु परेको छ। केन्द्रमा गमलामा धान रोपेर कहिलेसम्म वास्तविक जनताको अपमान गर्ने?’
सरकारले केही गर्न नसके पनि समयमा मल र कृषि उत्पादनलाई बजार व्यवस्थापन गर्दिने हो भने पनि देशको आर्थिक अवस्था मजबुद बन्दै जाने राउतको भनाइ छ। उनी भन्छन्, ‘हामी साना किसान थारै कमाएर केही गरौं भन्ने सोच छ। तर, सरकारले सानालाई देख्ने कुरै भएन।’
सरकारले हरेक वर्ष कृषकलाई मल बीउ लगायतका बस्तु समयमा दिने प्रतिबद्धता गर्छ। तर, कृषकले हरेक वर्ष मलकै समस्याको कारण आफ्नो लगानी पनि उठाउन नसकेको गुनासो गरिरहेका छन्।
उदयपुरकै गाईघाट घर भएका कृषक विभूषण चौधरी कृषि पेसामा लागेको लगभग १० वर्ष भयो। तर, अहिलेसम्म पनि सहज रुपमा मल नपाएको उनको गुनासो छ। 'मलको समस्या अहिलेमात्र नभएर पहिलेदेखि कै हो। सरकारले हरेक वर्ष मल अनुदानको लागि मोटो रकम छुट्टयाएको हुन्छ। तर, त्यो अनुदान कहाँ गएको छ? वास्तविक किसान त्यसको जानकार नै छैनन्,' उनले भने, 'कहीँ कतैबाट मल पाइहाल्यो भने पनि त्यो मल सर्वधारणले किनेर बारीमा हाल्न सक्ने असस्था नै छैन।’
मलको मूल्य बढ्दा किनेर बालीमा प्रयोग गर्ने पैसाले बाहिरबाट आयात भएको चामल नै किनेर खान सस्तो भइ सकेको किसानहरुको भनाइ छ। उदयपुरकै कटारी नगरपालिका कृषक रामबहादुर कटुवालले पुर्खौली पेसा खेतीकिसानी गर्दै आएका छन्। उनी आफूले थाहा पाउने उमेरदेखि अहिलेसम्म कृषि पेसामा नै आबद्ध छन्। उनले पनि किसानलाई राहत हुने योजना आफ्नो ठाउँमा आएको थाहा नपाएको बताए। अहिलेको मल अभावको समस्याले उनलाई पनि पिरोलेको छ।
असार पहिलो साता मल वितरण गर्ने कृषि मन्त्रालयको योजना के हुँदै छ?
असारको पहिलो हप्ता किसानलाई पर्याप्त रुपमा मल ल्याएर वितरण गर्ने कृषि मन्त्रालयलका प्रवक्ता प्रकाश कुमार सञ्जेलले जेठ १२ गते नेपाल लाइभलाई बताएका थिए।
उनले गत जेठ १२ गते ग्लोबल टेन्डरको ४२ हजार मेट्रिक टन मल आउने क्रममा रहेको र यो असारको पहिलो हप्ताभित्र नेपाल आइसक्ने बताएका थिए। तर, कृृषि मन्त्रालयले अझै पनि मल आइसकेको तथ्यांक देखाउन सकेको छैन। यसैगरी, २२ हजार मेट्रिक टन डीएपी, ३० हजार मेट्रिक टन युरिया मल आउने क्रममा रहेको बताएको कृषि मन्त्रालयले अहिलेसम्म पनि उक्त मल नेपालमा आएको जानकारी दिएको छैन।
प्रवक्ता सञ्जेलले डीएपी कोलकाताबाट वीरगञ्जमा एक दिनको फरकमा २५ हजार मेट्रिक टनका दरले आउने बताएका थिए। तर, अहिलेसम्म पनि उक्त मल आएको छैन।
समयमा आउने भनेको मल नआइपुगेको प्रवक्ता सञ्जेल स्वीकार गर्छन्। उनी भन्छन्, 'हामीले असारको पहिलो हप्तासम्म कृषकलाई पुग्ने मल ल्याएर वितरण गर्छौं भनेका थियौं। हामीले यसमा निर्देशिका नै बनाएर काम गरेका थियौं। तर, भनेको समयमा मल नआइपुग्दा हामीले भनेको समयमा मल वितरण गर्न सकेनौं।’
उक्त मल साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनले ल्याउन लागेको उनले बताए। यसैगरी, युरिया मल ३० हजार मेट्रिक टन इन्डोनेसियाबाट जुन १० सम्ममा भारतको हल्दिया बन्दरगाह हुँदै नेपालमा आउने क्रम रहेको उनले बताएका थिए। यसरी ल्याइँदै गरेको मल जेठको अन्तिम हप्तादेखि असारको पहिलो हप्तासम्म नेपाल आइपुग्ने उनको भनाइ थियो।
तर, असारको दोस्रो हप्ता सकिँदा पनि साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनले ल्याउन लागेको ४२ हजार मेट्रिक टन मल मात्र नेपाल आइपुगेको उनको भनाइ छ। उक्त मल वीरगञ्ज हुँदै देशको हरेक प्रदेश शाखामा पठाउने योजना बनाएको सञ्जेल बताउँछन्। ४२ हजार मेट्रिक टन मलमा २२ हजार युरिया र २० हजार मेट्रिक टन डीएपी नेपाल भित्रिएको उनले जानकारी दिए।
जेठमै नेपालले भारतबाट जीटूजीमार्फत् ल्याउने तयारी गरिरहेको भनिएको मलको लागि नेपाल सरकारको कृषि सामग्री कम्पनी र भारत सरकारको राष्ट्रिय केमिकल एण्ड फटिलाइजर्स कम्पनीबीच सम्झौता अझै हुन सकेको छैन। ‘भारत सरकारसँग जीटूजी मार्फत् १ लाख ५० हजार मेट्रिकटन मल ल्याउन माग गरेको हो। अब कति मल पठाउने भनेर सम्झौता भएको छैन। यसमा सबै मल एकै पटक आउने सम्भावना न्यून छ। कमर्सियल एग्रिमेन्ट भएपछि टुंगो लाग्छ,’ उनले भने।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
