काठमाडौं– पछिल्लो तीन/चार वर्षको अवधिमा सेयर बजारमा प्रवेश गर्ने महिला लगानीकर्ताको संख्यामा उल्लेख्य बृद्धि भएको छ। नेपाल सीडीएसी एण्ड क्लियरिङ लिमिटेडका अनुसार अहिले सेयर बजारमा प्रवेश गर्ने लगानीकर्तामध्ये ४३ प्रतिशत महिला लगानीकर्ता छन्।
सीडीएसीका अनुसार अहिले नेपालमा डिम्याट खाता खोलेर प्राथमिक सेयर (आईपीओ) भर्ने लगानीकर्ताको संख्या ५० लाखभन्दा माथि रहेको छ। जसको ४३ प्रतिशत लगानीकर्ता महिला रहेको सीडीएसीको तथ्यांकले देखाउँछ।
सेयर बजार चक्रीय प्रणालीमा चल्ने हुँदा यो क्षेत्रमा आम लगानीकर्ताको सधैं एकै किसिमको आकर्षण नहुने सेयर लगानीकर्ता सिर्जना सुवेदी बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘बजार कहिले बढ्ने र कहिले घट्ने हुनु सामान्य हो। ‘बुल मार्केट’ मा धेरै नयाँ महिला लगानीकर्तालाई आकर्षित गर्ने बजारले ‘बियर मार्केट’सम्म पुग्दा यसै क्षेत्रमा लाग्ने महिलाहरुलाई समेत निष्क्रिय बनाइदिन्छ।’
विगतको अवस्था हेर्ने हो भने २०६३/६४ साल अघिसम्म सेयर बजारमा महिला लगानीकर्ताको संख्या सीमित रहेको सुवेदीको बुझाई छ। उनी भन्छिन, ‘१० वर्ष अगाडिको अवस्था हेर्ने हो भने सेयर बजारमा महिला लगानीकर्ताको अवस्था एकदम न्यून थियो। त्यो बेला महिला लगानीकर्ता औंलामा गन्न मिल्नेमात्र थिए। म सेयर बजार प्रवेश गर्दासम्म पनि महिलाहरू खुलेर लगानी गरेको भेटिदैनथ्यो।’
पछिल्लो समय महिलाहरु सेयर बजारमा मात्र नभएर अन्य आर्थिक क्षेत्रमा पनि सक्रिय हुँदै गइरहेका छन्। सुवेदी थप्छिन्, ‘केही वर्ष अगाडि महिलाहरुको जिम्मेवारी घर र परिवारको रेखदेख गर्नुमा सीमित थियो। अहिले महिला पनि पुरुष बराबर सबै क्षेत्रमा काम गर्ने अवस्थामा पुग्दै गइरहेका छन्। फलस्वरुप सेयर बजारमा लगानी गर्ने महिलाको संख्या पनि बढेको हो।’
महिला लगानीकर्तालाई अवसर
आफैं केही गरेर जीविकोपार्जन गर्छु भन्ने महिलालाई सेयर बजार एउटा राम्रो रोजगार तथा कमाउने अवसरको क्षेत्र भएको लगानीकर्ता तथा नेपाल पुँजी बजार फोरमकी अध्यक्ष राधा पोखरेल बताउँछिन्। उनी भन्छिन, ‘केही वर्ष अगाडि पुरुषले नारीको नामबाट डिम्याट खाता खोल्ने र आईपीओमा आवेदन दिनका लागि मात्र सेयर बजारमा महिलालाई प्रवेश गराइन्थ्यो। अहिले त्यो अवस्था छैन। दोस्रो बजारमा दैनिक लगानी गर्ने लगानीकर्ताको संख्या नै उल्लेख्य रुहेको छ। महिलाहरुमा पनि अहिले आफैं केही गर्नुपर्छ भन्ने चेतना बृद्धि भएको छ। जसको कारण बजारमा अहिले प्रशस्तै महिला लगानीकर्ताको संख्या देखिन्छ।’
अन्य क्षेत्रमा काम गर्ने लगानीकर्तालाई भन्दा सेयर बजारमा लगानी गर्ने लगानीकर्तालाई धेरै अवसर भएको पोखरेलको बुझाई छ। ‘अन्य क्षेत्रमा काम गर्ने महिलाले फिजिकल रुपमा उपस्थित भएर कडा मिहिनेत गर्नुपर्ने हुन्छ। तर, सेयर बजारमा केही समय दिँदा पनि राम्रो कमाई गर्न सकिन्छ। यो क्षेत्रमा काम गर्ने महिलाले आफ्नो घरको काम भ्याएर पनि यता समय दिन सक्छन्’, उनी थप्छिन्, ‘घरमा आफ्ना बालबालिकालाई विद्यालय पठाउनेदेखि घरको हरेक जिम्मेवारी सम्हालेर यो क्षेत्रको लागि समय निकाल्न सक्छन्। यसकारण घर गृहस्थी सम्हालेर पनि आफ्ना लागि महिलाले यो क्षेत्रबाट कमाउन सक्छन्। त्यसैले सेयर बजार महिला लगानीकर्ताका लागि लगानीको प्रशस्त सम्भावना भएको क्षेत्र हो।’
यसैगरी, सेयर बजार महिलासँग भएको थोरै–थोरै पैसाबाट पनि केही पैसा कमाउने ठाउँ हो। जसले गर्दा महिलाले बचाएर राखेको थोरै पैसाले पनि सेयर बजारमा केही सेयर खरिद गरेर आम्दानी गर्न सक्छन्। पोखरेल भन्छिन्, ‘यसरी महिलाले बचत गरेर राखेको थोरै पैसाले पनि सेयर बजारमा लगानी गरेर आम्दानी गर्दा उनीहरु आत्मनिर्भर बन्न सक्छन्। थोरै पैसाको लागि पुरुषका अगाडि झुक्नुपर्ने अवस्थाको पनि अन्त्य गर्न सकिन्छ।’
महिला लगानीकर्ताका चुनौती
यद्यपि, सेयर बजार अहिले पनि महिला लगानीकर्ताको हितमा हुन नसकेको अध्यक्ष पोखरेल बताउँछिन्। अहिले सेयर बजारमा प्रवेश गर्ने महिला लगानीकर्ताको संख्या बढेको भएपनि सेयर बजारबारे महिला लगानीकर्तालाई एकदम कम जानकारी भएको सेयर बजारकी लगानीकर्ता तथा पुँजी बजार संघकी अध्यक्ष संरक्षणा चौधरी बताउँछिन्।
उनी भन्छिन, ‘सेयर बजार महिला लगानीकर्ताको लागि कमाउने राम्रो अवसर भएको ठाउँ हो। तर, मोफसलसम्मका महिला दिदीबहिनीहरुसम्म यसको सचेतना पुगेको छैन। दूरदराजसम्म यसको सचेतना पुर्याउने हो भने महिला लगानीकर्ताले पनि यसबाट राम्रो आम्दानी गर्ने थिए।’
मोफसलसम्मका महिला लगानीकर्तालाई सेयर बजारबारे जानकारी तथा सचेतना जगाउन सके महिलाले बचत गरेको सानो पैसालाई पनि सेयर बजारमा भित्र्याउन सकिने चौधरीको बुझाई छ। उनी भन्छिन्, ‘पहिलेको जस्तो अहिले महिलालाई लुकाएर पैसा राख्नुपर्ने तथा पहिलेको जस्तो घरभन्दा बाहिर जानु नपर्ने आवस्था छैन। अहिले गाउँका महिला पनि केही केही उद्यममा सक्रिय भएका छन्। यसकारण सेयर बजारमा उनीहरुको पनि लगानी भित्र्याउनुपर्छ।’
अहिलेको सेयर बजार उपत्यकाभित्र मात्र सीमित भएको र यसलाई दूरदराजसम्म पुर्याउनु पर्ने चुनौती रहेको पोखरेल बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘गाउँमा जाँदा अहिले पनि कति महिलालाई सेयर बजार भनेको के हो नै थाहा छैन। यसकारण महिलालाई लक्षित गरेर गाउँ-गाउँसम्म सेयर बजारबारे शिक्षा दिन आवश्यक छ। गाउँमा सेयर शिक्षासँगै महिला लगानीमैत्री वातावरण पनि बनाउन आवश्यक छ।’
अहिले दोस्रो बजारमा लगानी गर्नका लागि लगानीकर्ताले काठमाडौं र ठूला शहरमा मात्र ब्रोकरको पहुँचमा रहन पाउँछन्। दूरदराजका महिलालाई ब्रोकर आईडी खोल्नका लागि काठमाडौं आउनुपर्ने बाध्यता रहेको अध्यक्ष चौधरी बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘यसरी टाढाबाट सिटीमा आएर ब्रोकर आईडी बनाउनु पर्ने हुँदा कति महिलाहरुले चाहेर पनि सेयर बजारमा कारोबार गर्न पाएका छैनन्।’
महिला लगानीकर्तालाई ऋण लिएर सेयर बजारमा लगानी गर्न पनि चुनौती रहेकोे लगानीकर्ता सुवेदी बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘महिला दिदीबहिनीहरुलाई सेयर बजारमा दीर्घकालीन रुपमा लगानी गर्नका लागि पनि समस्या छ। किनभने अहिले महिलाको नाममा भएको सम्पत्ति पनि महिला एक्लैले चलाउन पाएको हुँदैनन्। महिलाले आफ्नो नामका जग्गा राखेर ऋण लिनु पर्यो भने ऋण पत्याउन मुस्किल छ। बजार बढ्दा महिलालाई प्रोत्साहन गरिन्छ तर, घट्दा प्रोत्साहन गर्नुको साटो पैसा डुबाइस् भनेर मानसिक यातना दिने गरेको पाइन्छ। यसले गर्दा पनि दीर्घकालीन रुपमा सेयर बजार महिलाको हितमा छैन।’
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
