काठमाडौं- नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ३४ वर्षदेखि अनवरत पार्टी नेतृत्वमा छन्। उनी पार्टीको नेतृत्व मात्रै होइन, ‘सुप्रिमो’ हुन्। एकपदीय प्रणालीलाई आत्मसात गरेको माओवादीमा प्रचण्डलाई प्रतिस्थापन गर्ने हिम्मत जुटाउन धेरै माओवादी नेताले सकेनन्। जसले प्रयास गरे, ती आफैं पार्टीबाट विस्थापित भए।
माओवादीले आइतबारदेखि काठमाडौंमा आठौं महाधिवेशन गरिरहेको छ। राष्ट्रिय सम्मेलनको ब्यानरले प्रज्ञा भवन झकिझकाउ पारेपछि एक्कासी 'महाधिवेशन गर्ने' माओवादी नेतृत्व चाहना आफैंमा वेचैनीको प्रतिकजस्तो देखिन्छ। त्यो वेचैनी मुख्यतः माओवादीलाई यहाँसम्म ल्याइपुर्याउने प्रचण्डमा बढी रहेको प्रतीत हुन्छ।
आइतबारको उद्घाटन सत्रमा प्रचण्ड नियमित जस्तो एउटै लयमा देखिएनन्। त्यसको एउटा कारण हो, उनी आफैंले 'कमजोर माओवादी' महशुस गरेका छन्। पार्टी कमजोर हुनुमा मुख्य नेतृत्वका दृष्टिले आफ्नो दोष अरुभन्दा बढी रहेको आत्मस्वीकृति उनमा छ। त्यसैले उनले उद्घाटन सत्रमै उल्लेख गरे- 'माओवादी पार्टी कमजोर जस्तो देखिनुमा मैले अरुलाई आरोपित गरेर हुँदैन। म आफैंले त्यसको जिम्मेवारी लिनुपर्छ।'
यसरी कहीँ आफू पुरानो प्रचण्डबाट नयाँमा परिणत हुन चाहेको संकेत उनले गरे। सँगै प्रधानमन्त्री एवं नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाले उद्घाटन समारोहमा भनेजस्तै ‘प्रचण्डबाहेक माओवादीमा अन्य नेता नदेखेको’ ह्याङओभर पनि पोखिइरह्यो।
फेरिने चाहना
१० वर्षे युद्धको जगमा जगमगाउँदै शान्ति प्रक्रियामा आइपुगेको माओवादी उस्तै छैन। माओवादी जहाँ पुगेको छ, यही बाटोबाट धेरै पर नपुग्ने ‘रियलाइजेसन’ प्रचण्डलाई पनि भइसकेको छ। त्यसैले उनले भने, 'महाधिवेशनमा गर्ने एउटा चाहिँ आत्मआलोचना नै हो। हामी शान्तिप्रक्रियामा आएपछि कहाँ-कहाँ चुक्यौं? विचारका कुरामा, संगठनका कुरामा, संरचनाको क्षेत्रमा र रणनीति कार्यान्वयनमा कहाँ चुक्यौं? भन्नेबारे समिक्षा गरिएको छ। सवभन्दा धेरै आत्मसमिक्षा मेरै गरेको छु। प्रतिवेदन पारित भएपछि देख्नुहुनेछ।'
कुनै समय 'प्रचण्डपथ'बाट देशलाई हिँडाउने लक्ष्य लिएका उनी आफूले हिँड्दा गरेको गल्ती दस्तावेजमै प्रस्तुत गर्न पहिलोपल्ट खोजिरहेका छन्। उनले स्वीकारेका छन्- ‘पहिलोपल्ट आफैंलाई चिरफार गरेको छु।'
माओवादीमा प्रचण्डले लामो समय आफूलाई नेतृत्वमा सघाउने सहयोद्धाको कल्पना गरेनन्। जसले उनलाई सघाउन चाह्यो, त्यसबाट असुरक्षित महशुस गरे। त्यसकै परिणाम माओवादी 'एकपदीय' संरचनामा अघि बढ्यो। जो प्रचण्डसँग बराबरी गर्न आइपुग्यो, त्यसले लामो समय उक्त पार्टीमा आफूलाई 'एडजस्ट' गर्न सकेन। बाबुराम भट्टराई, मोहन वैद्य ‘किरण’, नेत्रबहादुर चन्द ‘विप्लव’, रामबहादुर थापा ‘बादल’ उदाहरण हुन्। जो प्रचण्डपछि माओवादीलाई आफ्नो काँधमा उठाउन चाहन्थे तर, आज प्रचण्डको काँध थाक्दा बोक्न सक्ने र चाहने उनीहरु नजिक छैनन्। उनले यसपल्ट पार्टीको बोझ बाँड्न चाहेका छन्। त्यसैले माओवादी १५ सदस्यीय पदाधिकारी बनाउने निर्णयमा पुगेको छ। आफूलाई बदल्ने, आफूपछि नेतृत्व विकास गर्ने र नेताहरुलाई बढुवा गर्ने प्रचण्डको चाहनाको परिणाम हो यो।
‘सुप्रिमो’को ह्याङओभर
प्रचण्ड बोलीमा प्रभाव भएका नेतामध्ये पर्छन्। समय र सन्दर्भ मिलाएर बोल्न सक्ने उनको कलाले पनि यहाँसम्म ल्याइपुर्याएको हो। आइतबार उनी सकेसम्म सम्हालिएर बोल्न खोजे। आफूले बोलाएका अन्य पार्टी नेताहरुको भनाइमा फूलबुट्टा भरेर पाहुनाको भव्य स्वागत गरे। फेरिन चाहेका प्रचण्डमा 'सुप्रिमोको ह्याङओभर'ले सजिलै छाड्न नसक्ने संकेत पनि यही बेला देखा पर्यो।
उनले सुरु कांग्रेस सभापति तथा उनको पार्टीसहितको पाँचदलीय गठबन्धनले प्रधानमन्त्री बनाएका शेरबहादुर देउवाको प्रशंसाबाट गरे। प्रचण्डले जिब्रोमा 'मह राखेर' भने, 'बडो संक्षिप्त बोल्ने प्रधानमन्त्री आज बडो सुन्दर बोल्नुभयो जस्तो लाग्यो। कस्तो मीठो। हेर्दा सोझो जस्तो पनि र इनोसेन्ट पनि।'
त्यसपछि भने उनी 'आत्मप्रशंशा'तर्फ अघि बढे। उनले भने, 'उहाँले सजिलै भनिदिनुभयो। यो सवै प्रचण्डले गर्दा भएको हो नत्र हुने थिएन। म प्रधानमन्त्रीलाई धन्यवाद भन्न चाहन्छु, तपाईंले इतिहासका खास खास मोडमा ठूलठूला स्टेमेन्ट दिनुभएको छ। '
त्यसअघि शुभकामना दिने क्रममा प्रधानमन्त्री देउवाले प्रचण्डको प्रशंसा गरेका थिए। उनले भनेका थिए, ‘पुष्पकमल दाहालले नेपालको राजनीतिमा ठूलो योगदान दिनुभएको छ। शान्ति प्रक्रियामा आउँदा संविधानसभाको निर्वाचन उहाँको सर्त हो। उहाँको बलले संविधानसभामा हामीहरु गएका हौं। यस मानेमा संविधानसभाबाट संविधान बनाउने कुरा भएको हो।’
देउवाले यति बोलेपछि उनले आफूबारे देउवाको अभिव्यक्तिका 'आर्काइभ' एक-एकगरी प्रस्तुत गरे। शान्ति प्रक्रियाअघिको प्रसंग झिक्दै प्रचण्डले देउवातर्फ फर्केर थपे, 'हामी शान्ति प्रक्रियामा आउने तयारी गर्दै थियौं, उहाँले भनिदिनुभयो- प्रचण्ड नेपालको एउटा बहादुर नेता हो। म युद्ध गरिरहेको छु, उहाँ प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ। प्रधानमन्त्रीले बिद्रोहीलाई बहादुर भनिदिनुभयो। बडो सहज ढंगले भनिदिनुभयो। त्यसको जबर्जस्त प्रभाव देशमा पर्यो।'
उनले त्यो भनाइ हेर्दाखेरि सानो लागेपनि सानो कुरा नरहेकोमा जोड दिए। त्यसपछि कुनैबेला देउवाले आफूलाई 'राजनेता' भनेर सम्बोधन गरेको कुरा पुलकित हुँदै सम्झिए। 'हामीले एक समय प्रधानमन्त्री पद लेनदेन गर्यौं। आलोपालो गर्यौं। जे गर्ने सहमति भएको थियो। त्यसैगरी उहाँलाई प्रधानमन्त्री प्रस्तावित गरें। उहाँले संसदको मञ्चबाट सम्बोधन गर्दै भन्नुभयो- प्रचण्ड त राजनेता नै रहेछ। राजनेता भेट्टियो सजिलै भन्नुभयो तर, ठूलो स्टटमेन्ट भन्नुभयो।'
उनले आइतबार देउवाको भनाइबाट आफू निकै उत्साही रहेको उल्लेख गरे। माओवादी केन्द्रका कार्यकर्तामाझ देउवाले गरेको प्रशंसाले हर्षविभोर रहेको कुरा प्रचण्डबाट यसरी प्रस्तुत भयो- ‘आज बडो इमान्दारिताका साथ परिवर्तनका निम्ति आजको संविधानका निम्ति संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको निम्ति माओवादीको नेतृत्वका हैसियतमा प्रचण्डको बारेमा जे भन्नुभयो। त्यसले खुशी लागेको छ।‘
मात्रिकाको भाषण, चेतनको गीत र देउवाको दुरुस्ती
प्रचण्डले आफू भन्दा अघि बोलेका माओवादी केन्द्रका नेताहरुले 'पार्टीको लाइन'अनुसार बोलेको बताए। उनले भने, 'मात्रिका यादवजी र प्रकाशजीले जे बोल्नुभयो, त्यो पार्टीको लाइनअनुसार बोल्नुभयो। बोल्नैपर्ने बोल्नुभयो।'
'पार्टी लाइन' भनिएको मात्रिकाको भाषण 'पुस्तान्तरण'लाई बहसको विषय बनाउनेमाथि 'धारे हात' थियो। नेपाली राजनीतिमा पुस्तान्तरण नहुँदा देशले गति नलिएको विचार राख्नेलाई पुँजीवादी भनेर भित्तामा पुर्याए मात्रिका यादवले। पार्टी 'लाइन'अनुसार मात्रिकाले भने, 'अहिले पुस्तान्तरणको कुरा चलेको छ, बुढाहरुले छोडेर युवाहरुलाई दिनुपर्यो। यो पुँजीवादी शैली हो। स्थापित नेतृत्वलाई पाखा लगाइदिने। केही नजान्नेहरुलाई नेता बनाइदिने। हामीले सबै अभ्यास गर्यौं। नेभर सेकेन्डहरुको पनि अभ्यास हेर्यौं। कस्तो मार्क्सवाद पढेको थियो, त्यो पनि हेर्यौं। डिग्रीले मात्रै हुने भए त, नेपालमा चार पाँच विषयमा पीएचडी गर्नेहरुको पनि हविगत हेर्यौं।'
मात्रिका त त्यो भन्दा अघि बढेर माओवादीले 'प्रचण्डपथ'लाई स्थगन गर्दा क्रान्ति रनभुल्लमा परेको दाबी गर्न पुगे। परिवर्तनको पक्षमा लागेकाहरुलाई 'प्यानल'मा नपारेर कांग्रेस सभापतिमा दोहोरिएका देउवाले समेत माओवादीमा प्रचण्डको विकल्प देखेका रहेनछन्। उनले भनिदिए, 'तपाईं कसलाई नेता बनाउनुहुन्छ थाहा छैन, म त प्रचण्ड नै देख्छु।'
नेता यादवले भाषणमा प्रचण्ड निर्विकल्प देखे। माओवादी केन्द्रसँग आवद्ध गायक चेतन सापकोटाले गीत गाए, 'गणतन्त्रको संरक्षक प्रचण्ड नै हो।' तर, उता प्रचण्ड गठबन्धनको पुच्छर नसमातेर माओवादीमाथि आउने चुनावको वैतरणी तर्न नसक्ने मनोदशामा छन्।
देउवाले आफ्नो चाहना गठबन्धन चुनावपछि पनि जाओस् भन्ने रहेको बताए। प्रचण्डले उत्साहित हुँदै प्रतिक्रिया जनाए, 'हामीले सुन्न चाहेको त्यही हो। हामीलाई चाहिएको त्यही हो।' फेरिने प्रचण्डको चाहना र कायम रहेको ‘सुप्रिमो’को ह्याङओभरबीच प्रचण्ड कहाँ पुग्लान्? माओवादीले कुन दिशा पक्डेला? पाँच दिन प्रज्ञा भवनमा यिनै प्रश्नसहित माओवादी परीक्षामा छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
