काठमाडौं- ४५ वर्षपछि भारत र चीनको सीमामा सैनिकले ज्यान गुमाएका छन्। मंगलबार भएको झपडमा भारततर्फका २० जना सैनिकको ज्यान गएको छ भने चीनतर्फको सूचना सार्वजनिक भएको छैन।
योभन्दा अघि स् १९७५ मा दुई देशका बीचमा दोहोरो भिडन्त भएको थियो। भारतीय सेनाको गस्ती दलमा अरुणाञ्चल प्रदेशको एलएसी (लाइन अफ एक्चुअल कन्ट्रोल) क्षेत्रमा चिनिया सैनिकले आक्रमण गरेका थिए। त्यसअघि १९६७ मा नाथुला सीमामा दुई देशका सेनाका बीचमा हिंसात्मक भिडन्त भएको थियो।
भारतीय सञ्चार माध्यमले चिनिया सेनातर्फ पनि हताहत भएको बताए पनि त्यसको आधिकारिक पुष्टि हुन सकेको छैन। चीनले पनि यस विषयमा कुनै पनि प्रतिक्रिया दिएको छैन।
यो घटनाको असर दुवै छिमेकी मात्र नभई नेपालमा पनि पर्ने अनुमान गरिएको छ। नेपालको सीमा विवाद चलिरहेको र नेपाली नागरिकहरुको गोरखा रेजिमेन्ट भारतीय सेनामा रहेको छ। चीन र भारतका बीचमा युद्ध भएमा पहिलो मोर्चाका रुपमा गोरखा सेना खटिने निश्चित छ।
१९९३ देखि दुवै देशका बीचमा सीमामा शान्ति कायम गर्ने सम्झौताको पालना हुँदै आएको थियो। तर पछिल्ला ४० दिनमा यो तनाव बृद्धि भएको थियो। अहिलेसम्म यसको कुनै समाधान निस्केको छैन।
भारतले मंगलबारले चीनलाई एलएसीको सम्मान गर्नुपर्ने बताएको छ। चीनका तर्फबाट पनि विदेशमन्त्रीले भारतले चिनिया सीमाको सम्मान गनुपर्ने बताएका थिए।
चिनिया पक्षले भारतीय सेना चीनतर्फको भू-भागमा छिरेका कारण यस्तो घटना भएको दाबी मंगलबार सार्वजनिक गरेको थियो। चीनको विदेश मन्त्रालयले सोमबार भारतीय सेनाले दुई पटक सीमा उल्लंघन गर्दै चिनिया सेनामाथि उक्साउने काम गरेको आरोप लगाएको छ। दुवै देशले एक अर्कालाई सीमाको सम्मान नगरेको आरोप लगाइरहेका छन्।
आरोप प्रत्यारोप
यो घटनापछि भारतीय विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता अनुराग श्रीवास्तवले पत्रकारसँग कुरा गर्दै ६ जुनमा भएको उच्च कमान्डर बैठक निकै राम्रो भएको र उक्त बैठकले दुवै देशका बीचमा तनाव कम गर्ने सहमति भएको बताए। यो बैठकमा भएको सहमति लागू गर्न तल्लो तहमा पनि बैठकको क्रम चलिरहेको थियो।
‘हामीलाई आश थियो कि उच्चस्तरीय कमान्डर बैठकपछि विस्तारै शान्ति हुँदै जाने छ तर चिनिया पक्षले यो सहमतिबाट पछाडि हटेर गलवाना घाटीमा एलएसीमा हिंसात्मक झडप भयो’, श्रीवास्तवले भने, ‘१५ जुनको राति अबेरसम्म झडप भयो। यसको एकमात्र कारण चिनिया पक्षले एकतर्फी रुपमा हाल कायम अवस्थालाई तोड्ने प्रयास गरे।’
श्रीवास्तवले दुवै तर्फका सेनाहरु ज्यान गएको भन्दै यसलाई रोक्न सकिने थियो तर उच्चस्तरमा भएको सहमति चीनिया पक्षले उल्लंघन गरेको आरोप उनले लगाए।
गान्धीद्वारा दुःख व्यक्त
चीनको सिमानामा २० सैनिकको ज्यान गएपछि मुख्य विपक्षी पार्टी कांग्रेसका नेता राहुल गान्धीले दुःख व्यक्त गरेका छन्।
‘सेनाका जुन अधिकारी र जवानहरुले हाम्रो देशका लागि ज्यान गुमाए, उनका लागि म धेरै दुःखी छु’, गान्धीले लेखेका छन्, ‘म यसलाई शब्दमा बयान गर्न सक्दिनँ, सबै परिवारप्रति समवेदना प्रकट गर्दै यो दुःखद अवस्थामा सबै देश परिवारका साथ छौं।’
राहुल गान्धीले चीन र भारतका बीचमा सिमानामा भइरहेको तनावका विषयमा सरकारले प्रष्ट नबताएको आरोप पनि लगाएका छन्।
कहिले-कहिले भयो तनाव
दुई देशका बीचमा सबैभन्दा ठूलो तनाव सन् १९६२ मा भएको थियो। यो तनाव विस्तारै ठूलो युद्धमा परिणत भयो। १९६२ मा चीनले भारतलाई हराउन सफल भएको थियो।
त्यसपछि १९६७ मा फेरि भारत र चीनका बीचमा तनाव बृद्धि भयो। नाथुला दर्रेमा भएको यो घटनामा चिनिया पक्षले पनि धेरै नोक्सान व्यहोरेको थियो। कयौं बंकर भारतीय आक्रमणका कारण ध्वस्त भएका थिए भने सैनिकहरु पनि हताहती भएका थिए। यो विवाद सीमामा तारबार गर्नेबाट सुरु भएको थियो। भारतले नाथुलादेखि सेबूसम्म तारबार गरिरहेको थियो। १४ हजार २०० फिटको उचाइमा रहेको नाथुला दर्रा तिब्बत–सिक्किम सीमा हो। जुन बाटो हुँदै पहिला गैंटोक–यातुंग–ल्हासा व्यापार गुजरातसम्म हुने गर्दथ्यो।
१९६५ मा भारत पाकिस्तान युद्धको समयमा चीनले भारतलाई नाथुला र जेलेपला दर्रे खालि गर्न भनेको थियो। भारतले चीनको यो आग्रहपछि जेलेप खाली गर्यो तर नाथुलामा विवाद सुरु भयो। यो विवाद लडाइमा परिणत भयो र केही दिनसम्म दुवै पक्षले फाइरिङ जारी राखे। २० दिनपछि चिनिया पक्ष फेरि अघि बढेको भारतीय पक्षको आरोप थियो।
अक्टुबर १९६७ मा नाथुलामा भएको घटनामा ८० भारतीय सैनिकले ज्यान गुमाएका थिए भने चिनिया पक्षको ३०० देखि ४०० सम्मको ज्यान गुमाएको दाबी भारतीय पक्षको थियो।
१९७५ मा फेरि भारत चीनका बीचमा विवाद भयो। अरुणाञ्चल प्रदेशको तुलुंगलामा असम राइफल्सको जवानको पेट्रोलिङ टिमाथि चीनले हमला गरेको भारतीय पक्षको आरोप छ। तर चिनिया पक्षले भारतीय सेनाले सीमा पार गरेको दाबी गरेको थियो। यो घटनामा चार भारतीय सैनिकले ज्यान गुमाएका थिए।
२० अक्टुवर १९७५ मा एलओसीमा भारतीय सेनामाथि एक्कासी आक्रमण भएको दाबी भारतीय पक्षले गर्ने गरेको छ। चिनिया पक्षले भने भारतीय सैनिकहरुले एलओसी क्रस गर्दै चिनिया पोष्टमा आक्रमण गरेको आरोप लगाएको थियो।
१९८७ मा फेरि दुई देशका बीचमा तनाव सिर्जना भयो। यो विवाद तवांगको उत्तरी क्षेत्र समदोरांग चू मा भएको थियो। भारतीय सैनिक चूको दक्षिणी क्षेत्रमा रहेको थियो। दुवै देशले यो क्षेत्र आफ्नो भएको दाबी गरिरहे। भारतीय सेनाले यहाँ अप्रेसन फाल्कन चलायो। विवादित क्षेत्रमा एयरल्याड गरियो। भारतीय जवान हाथुंगला पहाडमा तैनाथ भए। जुन क्षेत्रबाट समदोई चू साथै अन्य तीन पहाडी इलाकामा निगरानी गर्न सकिन्थ्यो। लद्दाखदेखि सिक्किमसम्म दुवै देशका सेना आमुन्ने सामुन्ने भए। तर यो विवाद वार्ताबाट समाधान भयो।
यसपछि १९८७ मा दुई देशको सीमामा हिंसा भयो। अहिले २०२० मा आएर यो विवाद हिंस्रक हुनुका साथै भारतीय पक्षले १५ जुनका दिन भएको भिडन्तमा २० जवान गुमाएको छ।
बिबिसी हिन्दी, आजतक लगायत एजेन्सीको सहयोगमा
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1766928868.png)
-1764146706.png)
-1766648928.png)
