काठमाडौं- नेपाली चिया विश्वमै उत्कृष्ट बनेको छ। वर्ल्ड टी एक्सपो २०२४ मा नेपालको चिया विश्वमै उत्कृष्ट घोषण गरिएको हो। अमेरिकाको लस भेगासमा सम्पन्न भएको सो एक्सपोमा नेपालको तर्फबाट इलामको सिद्धदेवी टी स्टेट प्राइभेट लिमिटेडले सहभागिता जनाएको थियो।
यो वर्ष विश्वकै सबैभन्दा उत्कृष्ट चियाको पुरस्कार ‘ग्राण्ड च्याम्पियन’ को उपाधि नेपालको सिद्धदेवी टी स्टेट प्राइभेट लिमिटेडले प्राप्त गरेको अमेरिकास्थित वल्र्ड टी एक्सपो डट कमले जनाएको छ।
यो बाहेक उक्त कम्पनीले ‘वेस्ट लिकर’, ‘वेस्ट ह्वाइट टी’ र ‘मौलिक उत्पादन’ विधाको उपाधिसमेत प्राप्त गरेको छ। पाँचथर र इलामको सीमाना रहेको यो टी स्टेटले ग्रिन टी, ब्ल्याक टी, व्याइट टी लगायत उत्पादन गर्दै आएको छ।
यस सिद्धदेवी टी स्टेटले नेपालको तर्फबाट एक्लो सहभागिता जनाएको थियो। विश्वका ह्वाइट टी विधामा सहभागिता जनाएको थियो।
उक्त एक्सपो चिया उद्योगहरुको विश्वमै सबैभन्दा ठूलो एक्स्पो हो। उक्त एक्सपोमा विश्वका उत्कृष्ट प्रयोगशालाबाट चियाको नमुना परीक्षण र टी टेस्टरले स्वाद चाखेर चियाको गुणस्तर घोषणा गर्दै आएको पाइन्छ।
तर, दुखद कुरा के छ भने नेपाली चियालाई विश्वमा गुणस्तरीय घोषित गर्दै गर्दा भारतले भने नेपालको चियालाई गुणस्तरहीन भनी निर्यातमा प्रतिबन्ध नै लगाएको थियो।
गत वैशाख ७ गते भारतले काँकडभिट्टाबाट जाँचपास भएर भारतीय सीमावर्ती पानीट्यांकी नाका पुगेका १७ ट्रक तयारी चिया रोक्यो। भारतले नेपालको चियामा पटके गुणस्तर परीक्षणको नयाँ प्रावधान लागू गरेर निर्यात रोकेको राष्ट्रिया चिया तथा कफी विकास बोर्डले जनाएको छ।
भारतले तयारी चियाका ट्रकहरुलाई रोकेपछि राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्ड, मेची भन्सार कार्यालय, चियाका वस्तुगत संघसंस्थाहरु एवं व्यवसायीहरूको संयुक्त पहलमा तत्कालका लागि भारतीय अवरोध हट्यो। तर भविष्यमा यस्ता समस्या नदोहेरिएला भन्न नसकिने बोर्डका निमित्त कार्यकारी निर्देशक डा दीपक खनाल बताउँछन्।
‘विगतमा पनि भारतीय पक्षबाट यस्ता अवरोधहरु भइनै रहेकाले भविष्यमा फेरि विभिन्न बहानामा नेपाली चियाको निकासी रोक्ने घटना नदोहोरिएला भन्न सकिन्न। यसले नेपाली चियाको बजारीकरणको पाटो कमजोर देखिएको छ,’ उनले भने।
नेपाली चियाको गुणस्तर र विषादीका अवशेषहरूलाई कारण देखाउँदै त्यस्ता अवरोधहरू भारतीय पक्षबाट हुँदै आएको छ। तर भारतमै उत्पादन हुने चियाको तुलनामा नेपाली चियाको गुणस्तर निकै उच्च रहेको खनालको भनाइ छ। नेपालले गरेको चिया निर्यातको कुल हिस्सामध्ये ९७.८० प्रतिशत भारतमा निकासी हुँदै आएको खनाल बताउँछन्।
वार्षिक २० हेक्टरमा चिया खेती
नेपालमा करिब २० हजार हेक्टर हाराहारी जमिनमा चिया खेती हुने सरकारी तथ्यांकले देखाउँछ। कृषि तथा पशुपंक्षी मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा २० हजार २३० हेक्टर क्षेत्रफलमा चिया खेती भएको थियो।
सो वर्ष २६ हजार ४०१ मेट्रिक टन चिया उत्पादन भएको मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ। यस्तै आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ को २० हजार २ सय १९ हेक्टरमा चिया खेती हुँदा २६ हजार ३ सय ७९ मेट्रिक टन उत्पादन भएको मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ। आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा १६ हजार ९ सय २० हेक्टर क्षेत्रफलमा चिया खेती गर्दा २३ हजार ७ सय ४५ मेट्रिक टन उत्पादन भएको थियो।
यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा १६ हजार ९ सय ५ हेक्टर क्षेत्रफलमा खेती हुँदा २४ हजार १ सय १८ मेट्रिक टन चिया उत्पादन भएको मन्त्रालयको तथ्यांकले देखाउँछ।
चिया निर्यातबाट वार्षिक ३ अर्ब भित्रिन्छ
नेपालको निर्यातजन्य केही सीमित कृषि बालीहरुमध्ये चिया अग्रस्थानमा पर्ने खनाल बताउँछन्। ‘ग्रामीण रोजगारी सिर्जना गर्नमा होस् वा विदेशी मुद्रा आर्जन गर्नमा नै किन नहोस्, नेपाली चियाले देशको अर्थतन्त्रमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ,’ उनले भने, ‘नेपालको चियाले कृषि, उद्योग र पर्यटनलाई एउटै धागोमा उनेर अन्य उद्योगभन्दा फरक र विशिष्ट पहिचानको रुपमा आफूलाई उभ्याउन सफल भएको छ। यति हुँदा हुँदै पनि नेपाली चिया क्षेत्रले पछिल्ला दिनहरूमा विशेषगरी बजारीकरणको पाटोमा विभिन्न चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरेको छ।’
चिया निर्यातको तथ्यांक हेर्ने हो भने नेपालले बाहिरी मूलुकमा चिया निर्यात गरेर वार्षिक ३ अर्ब हाराहारीमा भित्र्याउने गरेको सरकारी तथ्यांकले देखाउँछ। चालु आर्थिक वर्षको वैशाखसम्ममा २ अर्ब ५४ करोड रुपैयाँको १० हजार १७८ मेट्रिक टन चिया बाहिरी मुलुकतर्फ निर्यात भएको केन्द्रीय भन्सार कार्यालयलेले जनाएको छ।
गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नेपालबाट १६ हजार ५९४ मेट्रिक टन चिया निर्यात हुँदा ३ अर्ब ३ करोड रुपैयाँ भित्रिएको छ। आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा १२ हजार ४९४ मेट्रिक टन चिया निर्यात हुँदा ३ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँ भित्रिएको छ।
नेपालमा चिया निर्यात मात्रै नभई केही मात्रमा आयात पनि हुने गरेको पाइएको छ। चालु आर्थिक वर्षमा नेपालमा २ करोड रुपैयाँको ३० मेट्रिक टन चिया आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांकमा उल्लेख छ।
यस्तै आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा १२ करोड रुपैयाँको २७७ मेट्रिक टन चिया आयात भएको छ। चालु आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ८ करोड रुपैयाँको २०३ मेट्रिक टन चिया आयात भएको छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
