काठमाडौं– सरकारले यो वर्ष उखुको मूल्य तोकेको छैन। किसानहरू पुरानै मूल्यमा उखु बिक्री गर्न बाध्य छन्। तर, केही दिन यता चिनी उद्योगीहरूले भने आफूखुशी चिनीको मूल्य बढाएका छन्। भारतबाट चिनी आयातमा पूर्ण प्रतिबन्ध हुँदा र सरकारले चिनीको मूल्य नतोक्दा उद्योगीहरूले आफूखुशी प्रतिकिलो ६ देखि १० रुपैयाँसम्म बढाएको उपभोक्ता अधिकारकर्मी माधव तिमिल्सिनाले बताए।
‘नेपाल सरकारले भारतबाट आयात हुने वस्तुहरूमा पूर्ण प्रतिबन्ध लगाउँदा चिनीमा पनि पूर्ण प्रतिबन्ध भयो। चिनी भारतबाट आयत हुँदा पनि शतप्रतिशत मार्जिन राखेर ल्याउनुपर्ने उद्योगीहरूको दबाब थियो’, उनले भने, ‘पूर्ण प्रतिबन्ध लगाउने दबाब पनि उद्योगीहरूकै हो। तर, भारतबाट चिनी नआएपछि नेपालका चिनी उद्योगले प्रतिकिलो ८ देखि १० रुपैयाँ बढाएका छन्। त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव बजारमा परेको हो।’
अहिले बजारमा होलसेल मूल्य प्रतिकिलो ८० देखि ८५ रुपैयाँ पर्ने गरेको तिमिल्सिना बताउँछन्। ‘उद्योगीहरूले माथिल्लो निकायलाई प्रभावमा पारेर आयातमा पूर्ण प्रतिबन्ध गर्ने काम गरे। त्यसपछि बजारमा मूल्य निर्धारण गर्ने काममा उनीहरू नै प्रत्यक्ष संलग्न रहने गरेका छन्’, उनले भने।
मूल्यवृद्धि हुनुमा मुख्य दोष चिनी उत्पादन संघको भएको तिमिल्सिनाले बताए। सँगसँगै सरकारले उखुको मूल्य तोक्ने तर, चिनीको मूल्य नतोक्ने कारणले गर्दा पनि भारतबाट ल्याउन नसक्ने बित्तिकै पटकपटक बजारमा उद्योगीहरूको एकाधिकार जमाई मनपरी मूल्यवृद्धि गर्ने गरेको तिमिल्सिना बताउँछन्।
उपभोक्ता संरक्षण ऐन २०७५ ले गरेको व्यवस्था अनुसार उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले अत्यावश्यक वस्तुको समर्थन मूल्य तोक्न सक्ने, बढाउन सक्छ।
‘सरकारको बेवास्ताले व्यापारीले आफूखुशी मूल्य बढाउँदा यसको प्रत्यक्ष मारमा उपभोक्ता परेका छन्। चिनी लगायत तरकारी, फलफूल, माछामासु, दालचामल नागरिकको दैनिक जीवनसँग जोडिएका वस्तु हुन्। ती वस्तुहरूको मूल्य निर्धारणमा सरकारको सशक्त भूमिका हुनुपर्थ्यो। तर, भएन,’ उनले भने, ‘चिनी उद्योगी संघका पदाधिकारीहरू जसले लागतभन्दा बढी मूल्य लिने गरेका छन्। किसानको मूल्य नतिर्ने र कार्टेलिङ गर्ने हिसाबले मूल्य बढाएका छन्। त्यसमा संलग्न हुनेलाई सरकारले कारबाही कडाभन्दा कडा गर्नुपर्यो।’
सरकारले उखुको मूल्य नतोक्दा कृषकहरू भने पुरानै मूल्यमा उखु बिक्री गर्न बाध्य छन्। उनीहरूले गतसालको मूल्य प्रतिक्वीन्टल ५२० रुपैयाँका दरले उखु बिक्री गरिरहेका छन्। जसमा सरकारले अनुदानवापत प्रतिक्वीन्टल ७० रुपैयाँ दिने गर्दछ। त्यसअनुसार कृषकलाई प्रतिक्वीन्टल ५९० रुपैयाँ पर्न जान्छ।
पुरानै मूल्यमा उखु बिक्री गर्न पर्दा आफूहरू मारमा परेको कृषकको गुनासो छ। साथै, उखु रोपेको जमिनमा हिउँदे बाली लाउन नपाउँदा चिन्तित भएको सर्लाहीका उखु किसान श्यामबाबु रायले बताए।
‘सरकारले समयमा उखुको मूल्य नतोक्दा मैले गहुँ, तोरी रोप्न पाइनँ। उखु पनि पुरानै मूल्यमा बिक्री गर्नुपर्दा दुःख लागेको छ। सरकारले अहिलेसम्म मूल्य तोकेको छैन। तर, चिनी उद्योगीले चिनीको मूल्य बढाएको छ। उखुको मूल्य भने सरकारले प्रतिक्वीन्टल १५ रुपैयाँ बढाउने कुरा भएको सुनेको छु। तर, हाम्रो त्यसमा सहमति छैन। उखुको मूल्य एकदमै कम र चिनीको मूल्य बढी हुनु अन्याय हो,’ रायले भने।
अर्का उखु किसान रामबिलास महतोको पनि उस्तै गुनासो छ। ‘सरकारले उखुको मूल्य तोकेको छैन। तर, उद्योगीले चिनीको मूल्य बढाएको सुनेको छु। हामीसँग उखु पुरानै मूल्यमा किनेर चिनीको मूल्य चाहिँ कसरी बढाउन पाइन्छ?’ महतोले भने।
एभरेष्ट सुगर मिलका म्यानेजर कृष्णचन्द्र दासले सरकारले उखुको मूल्य नतोक्दा उखु किसानसँग पोहोरकै मूल्यमा उखु लिएर चिनी उत्पादन गर्न थालेको बताए। पुरानै मूल्यमा भएपनि सरकारले मूल्य तोकेपछि नयाँ मूल्य अनुसार रकम भुक्तानी गर्नेगरि किसानसँग सहमति गरेर उखु लिएको उनले बताए।
कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले प्रतिक्वीन्टल १५ रुपैयाँका दरले बढाउने गरी चिनी उद्योगमा सिफारिस गरेको दासले बताए।
‘त्यसमा हामीले समर्थन गरेका छौं। तर, किसानले त्यसलाई समर्थन गर्छन् कि गर्दैनन् हामीलाई थाहा भएन। यो कुराको निर्णय मन्त्रालयमा हुन्छ। ४ वर्षदेखि उखुको मूल्य मन्त्रालयले तोक्दै आएको छ,’ दासले भने।
उनले अहिले चिनीको मूल्य नबढेको र पुरानै मूल्यमा चिनी बिक्री हुँदै आएको दाबी पनि गरे।
‘कहाँ चिनीको मूल्य बढाएको छ? पोहोरको मूल्यभन्दा कममा चिनी बिक्री हुँदै आएको छ। सरकारले उखुको मूल्य नतोक्दा मेरो चिनी सबै गोदाममा थन्किएको छ। गोदामबाट एकबोरा चिनी बाहिर निस्किएको छैन’, दासको दाबी छ।
भारतबाट आउने चिनी सस्तो भएको तर, आफूले उत्पादन गरेको चिनीमा लागत बढी लागेको हुँदा सस्तो मूल्यमा बिक्री नगर्ने दासले बताए।
‘उखुको मूल्य आवस् अनि चिनीको मूल्य तोकिन्छ। त्यसपछि चिनी बिक्री गर्छु। पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य बढ्यो, ज्याला बढ्यो, उखुको मूल्य बढ्यो। सबैकुरा बढ्दा चिनीको मूल्य नबढ्ने भन्ने हुन्छ र?’ दासको प्रश्न छ।
एभरेष्ट सुगर मिलकै बिमलचन्द्र ठाकुरले पनि चनीको भाउ बढेकोबारे आफू जानकार नभएको बताए।
‘बजारभाउ कम छ। लागत बढी छ। सरकारले उखुको मूल्य बढाउने भन्ने छ। पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य बढेको छ। ज्याला बढेको छ। त्यसकारण हामीले चिनी बिक्री गरेका छैनौं। मूल्य बढेकोबारे हामीलाई जानकारी पनि छैन’, ठाकुरले भने।
यद्यपि, अलिहे सबै वस्तुको मूल्य बढेकाले चिनीको मूल्य बढ्नु नौलो कुरा भने नभएको उनी बताउँछन्। ‘अहिले सबैको मूल्य बढेको छ। यदि बढेको रहेछ भने पनि कुन ठूलो कुरा हो र? उखुको मूल्य बढ्दावित्तिकै चिनीको मूल्य बढ्छ,’ ठाकुरले भने।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
