काठमाडौं– सरकारले आयातमा लगाएको प्रतिबन्ध हटाउने निर्णय गरेको छ। मंगलबार बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले आगामी २९ मंसिरदेखि लागू हुनेगरी प्रतिबन्ध हटाउने निर्णय गरेको हो।
सरकारले गाडी, मदिरा, मोबाइल र मोटरसाइकलको आयात प्रतिबन्ध लगाएको थियो। मन्त्रिपरिषद्को निर्णय राजपत्रमा प्रकाशित भएपछि आयात प्रतिबन्ध फुकुवा हुन्छ।
सरकारको ढुकुटीमा विदेशी विनिमय सञ्चिति कम हुँदै गएपछि उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले गत वैशाख १३ गतेदेखि १० प्रकारका विलासी वस्तुमा आयात प्रतिबन्ध घोषणा गरेको थियो।
सरकारले प्रतिबन्ध थप परिस्कृत गर्दै ६ प्रकारका वस्तुको प्रतिबन्ध हटाएर ५० हजार डलरभन्दा माथिका गाडी, ३ सय डलरभन्दा महँगो मोबाइल, सबै प्रकारका विदेशी मदिरा र १५० सीसीभन्दा माथिका मोटरसाइकल आयात प्रतिबन्ध २९ मंसिरसम्म लम्ब्याएको थियो। सरकारको पछिल्लो निर्णयपछि अब पुस १ गतेदेखि यी वस्तुहरु आयात गर्न पाइने भएको छ।
सरकारले अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या समाधान गर्न भन्दै आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। गत आर्थिक वर्षदेखि देखिएको देशको अर्थतन्त्रको समस्या समाधान गर्न भन्दै केही वस्तुको आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो।
सरकारले बैंक तथा वित्तीय संस्थामा तरलताको समस्या, घट्दो देशको ढुकुटी बचाउन र उत्पादन क्षेत्रमा लगानी जान कम गर्नको लागि महँगो वस्तु आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। पछिल्लो समय सरकारले देशको ढुकुटीमा केही सुधार, बढ्दो रेमिट्यान्स लगायत अर्थतन्त्रका केही सूचक सुधारात्मक बाटोमा भएको कारण आयात प्रतिबन्ध खोल्ने निर्णय गरेको जनाएको छ।
अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या यथावत् रहँदारहँदै नयाँ सरकार बन्ने समयमा आयात प्रतिबन्ध खुल्नु रहस्यमय भएको एक अर्थविद् बताउँछन्। ‘सरकारले आयात प्रतिबन्ध खोल्नुपर्ने आवश्यकता थियो। तर आयात कम गर्ने अर्को उपाय नसोची नयाँ सरकार बन्ने बेलामा आयात खोल्नु रहस्यमय हो। यसमा सरकार तथा व्यापारीको केही स्वार्थ हुन सक्छ,’ ती अर्थविद्ले भने, ‘यसअघि पनि चुनावको बेला सरकारले केही यस्तै विवादित वस्तुको आयात खोलेको थियो। तास, हिरा लगायतका वस्तु आयातमा प्रतिबन्ध हटाउनु त्यो बेलाको आवश्यकता थिएन। तर चुनाव खर्च उठाउनकै लागि यस्तो आयात खुला गरेको देखिन्छ।’
सरकारले आयात बन्देज गरिएका सवारी साधन, आइफोन र मदिरा विदेशी मुद्रा खर्च हुने वस्तु हुन्। तर अहिले पनि समस्याको समाधान नभइसकेको कारण यस्तो आयात प्रतिबन्ध खोल्दा मुद्रा सञ्चितिमा थप दबाब कायम रहने ती अर्थविद् बताउँछन्।
उनी भन्छन्, ‘लामो समयसम्म दबाबमा रहेको विदेशी मुद्रा सञ्चितिमा केही सुधार देखिएको छ। देशको अर्थतन्त्रका केही सूचकहरुमा सकारात्मक सुधार देखिएको छ। यस्ता सूचक वास्तवमै सुधारात्मक बाटोमा नभएर केही राम्रा सूचकलाई केही बिग्रिएका सूचकमा जोडेर अर्थतन्त्र हेर्न नहुने अवस्थामा छैन भन्न मात्र खोजिएको हो। अवस्था उस्तै छ।’
यता सरकारले भने लामो समय आयात रोक्दा पनि अर्थतन्त्रलाई थप समस्या परेको बताउँदै आयात प्रतिबन्ध खोलेको हो। मुलुकको अर्थतन्त्र आयातमा आधारित रहेकाले पनि बन्देज खुलाउन अति आवश्यक रहेको र आयात रोकेको कारण राजस्व संकलनमा गिरावट आएको सरकारी निकायतर्फको बुझाइ छ।
प्रतिबन्ध हट्दा अर्थतन्त्रमा प्रभाव सकारात्मक कि नकारात्मक?
देशको आर्थिक अवस्थालाई हेर्दा अहिले नै आयात खोल्नु देशको ढुकुटी बचाउनको लागि सकारात्मक नभएको जानकारहरुको बुझाइ छ। नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्व गभर्नर दीपेन्द्रबहादुर क्षेत्री भन्छन्, ‘अहिलेको अवस्था समस्यामा नै छ। देशमा दीर्घकालीन आम्दानीका स्रोतहरु केही छैनन्। विदेशमा रहेका नेपालीको पसिनालाई जोडेर देशको ढुकुटी केही सुधारात्मक बाटोमा गएको देखाइएको छ। समस्याको समाधान गर्नेतर्फ कसैले ध्यान दिएका छैनन्।’
सरकारले देशको वर्तमान आर्थिक अवस्था बुझ्दै नबुझी, समस्याको समाधान नै नखोजी आयात प्रतिबन्ध खोलेको उनको आरोप छ। ‘करदाताले चारैतिरबाट घेरेपछि सरकारले बाध्य भएर आयात प्रतिबन्ध खोल्ने निर्णय गरेको छ। यो ठिक छ कि छैन भनेर हेर्न यसलाई गरेको मूल्यांकन अहिलेसम्म बाहिर आएको छैन। असोज मसान्तसम्म राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकले केही ब्यापार घाटा कम भयो भनेको छ। केही मात्रामा आयात घट्यो भनेको छ। तर त्यो भन्दा पनि ठूलो मात्रामा निर्यात पनि घटेको छ।’
देशमा हुने आम्दानी पनि घट्नु र आयात पनि घट्नुले देशमा भएको आर्थिक समस्या अझै पनि उस्तै रहेको उनको बुझाइ छ।
आर्थिक समस्याको समाधानतर्फ कसैको ध्यान नजानु र एकतर्फी ब्यापारीको दबाबलाई लिएर मात्र आयात प्रतिबन्ध फुकुवा गर्न नहुने उनी बताउँछन्।
‘देशको आम्दानी पनि घटेको छ। दीर्घकालीन रुपमा आम्दानी कसरी बढाउने भन्नेतर्फ सरकारले ध्यान दिएको छैन। आर्थिक अवस्थालाई सुधार गर्ने, आयात खोल्दा देशको ढुकुटीमा संकट नआउने अर्को उपाय नखोजी सरकारले आयात प्रतिबन्ध खोल्नु हुन्नथ्योउ। अब विभिन्न गाडी तथा मोबाइल कम्पनी जसले अहिले आयात गर्न पाएका छैनन्, यस्ता कम्पनीले एकै पटक धेरै आयात गर्ने सम्भावना छ,’ उनी भन्छन्।
आयातमा लामो समयसम्म बन्देज लगाउदा विश्वले हामीलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा नकारात्मक असर पर्ने हुँदा आयात खोल्नुपर्ने सरकारको बाध्यता भए तापनि त्यसको विकल्प खोजेर मात्र प्रतिबन्ध हटाएको भए समस्याको समाधान गर्न सजिलो हुने क्षेत्री बताउँछन्।
पूर्व गभर्नर क्षेत्री उदारण दिँदै भन्छन्, ‘केही समय अगाडि एउटा स्टिल कम्पनीले १ वर्षको लागि चाहिने कच्चा पदार्थ एकै पटक आयात गरेको थियो। त्यसले सरकारको राजस्वदेखि लिएर देशमा भएको मुद्रा सञ्चितिमा पनि नकारात्मक असर परेको हामीले देखेका छौं। यसरी वस्तु खरिद भयो भने अहिलेभन्दा पनि भयावह समस्या आउने देखिन्छ।’
नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्व गभर्नर चिरन्जीवी नेपाल भन्छन्, ‘सरकारले अहिले तीन महिनामा भएको आयातलाई आधार मानेर हेर्दा देशमा भएको सञ्चितिले ८.३ महिनाको वस्तु आयात धान्न पुग्ने भनेको छ। यो भनेको अहिले आयात कन्ट्रोल गरेको समय हो। आयात कन्ट्रोल नभएको समयको वस्तु तथा आयातलाई मध्यनजर गरेर यो तथ्यांक सार्वजनिक गर्ने हो भने हामीसँग ८.३ महिनाको आयात धान्न सक्ने क्षमताको सञ्चिति रहँदैन।’
अहिले देशमा भएको सञ्चिति पनि सरकारले भनेको समयको आयातित वस्तु धान्न नसक्ने अवस्था रहेको नेपालको बुझाइ छ। यसले देशको अर्थतन्त्र सुधारको पाटोमा भन्दा पनि संकटको पाटोमै रहेको उनी बताउँछन्। यस्तो बेलामा आयात प्रतिबन्ध खोल्दा देश दुर्घटनामा नजाने उपाय सरकारले ल्याएको भए आयात खोल्ने कुरा सकारात्मक भएको नेपाल बताउँछन्।
‘सरकारले देशको वास्तविक अवस्था बुझेर देशलाई भोलिका दिनमा कसरी प्रगतिको दिशातिर लैजाने भन्ने योजना बनाएर आयात खोलेको भए सकारात्मक भन्न सकिन्थ्यो। अहिलेको सरकार नै दीर्घकालीन छैन। नयाँ सरकार कसको, कस्तो बन्ने भन्ने अन्योलबीच यस्तो निर्णय गर्नुले देशलाई अझ संकटतिर धकेल्ने निश्चित देखिन्छ,’ नेपाल भन्छन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1763559424.jpg)
