काठमाडौं– पोखराका किरण रानाभाट काठमाडौं आएको केही महिना मात्रै भयो। पुतलीसडकस्थित एक इन्स्टिच्युटमा अध्ययन गरिरहेका उनी दैनिक रातोपुलबाट पैदल यात्रा गर्छन्। तर, पैदलयात्रा गर्दा भोग्नु परेका समस्याले उनलाई विरक्त बनाइसकेको छ।
‘रातोपुलबाट हिँडन थाल्यो, हिँड्दाहिँड्दै फुटपाथ नै हराउँछ,’ उनी भन्छन्, ‘फुटपाथ भएका ठाउँमा पनि पोल र तार छन्। सडकबाट हिँड्दा गाडीले हान्ला कि भन्ने डर लाग्छ। फुटपाथ नै नभएपछि कहाँबाट हिँड्नु?’
पैदलयात्रीका लागि भनेर बनाइएका फुटपाथ हिँड्नै नसक्ने खालका भएको किरणको गुनासो छ। कतै फोहोरको डंगुर भेटिने उनी बताउँछन्। ‘डिल्लीबजार चोकको फुटपाथमा फोहोर हुन्छ। पुतलीसडक चोक नजिकै पनि फोहोर थुपारिएको हुन्छ। रातो पुलमा हिँड्ने बाटोमै बिजुलीका पोल छन्,’ उनी भन्छन्।
थापाथलीस्थित एक पुस्तक पसलमा कार्यरत सुनिता गिरी पैदलयात्रीका लागि फुटपाथ सहज नबनाइएको बताउँछिन्। अनामनगर धोबीखोला नजिक बस्ने उनी हरेक दिन सिंहदरबार हुँदै थापाथली पुग्छिन्। उनी भन्छिन्, ‘सिंहदरबार वरपर निर्माण सामग्रीले फुटपाथ छेकिएको छ। अनामनगरमा फुटपाथमा व्यापार गरिन्छ। हामी हिँड्नेहरूका लागि बनाइएको सडक हामीले नै प्रयोग गर्न पाएका छैनौं।’
उता, रातोपुल बस्ने सामना जिसी पैदलयात्रीका लागि बनाइएको फुटपाथ अव्यवस्थित र दुर्घटना गराउने खालका भएको बताउँछिन्। फुटपाथमा पैदलयात्रीलाई नै छेकेर व्यापार गर्ने, निर्माण सामग्री थुपार्ने र पार्किङ गर्ने गरिएको उनको भनाइ छ। ‘रातो पुल, डिल्लीबजार, पुतलीसडक, टुकुचालगायतका फुटपाथ हुँदै म दैनिक यात्रा गर्छु,’ उनी भन्छिन्, ‘तर, यी ठाउँहरु दुर्गन्धले भरिएको छ। फोहोरका कारण बाटोमा सास नै नफेरी हिँडनु पर्छ।’
सहरी सडक मापदण्ड, २०७६ अनुसार फरक उमेर समूह र फरक क्षमता भएकासहित सबैका लागि उपयुक्त फुटपाथको व्यवस्था हुनुपर्छ। सार्वजनिक सडक ऐन, २०३१ को दोस्रो संसोधन २०४६ को प्रस्तावनामै सर्वसाधारणको सुविधाका लागि सबै किसिमका सार्वजनिक सडकहरुको निर्माण, मर्मत र सुधार गरिनु पर्ने उल्लेख छ।
फुटपाथ, अर्थात् तरकारी बजार!
पैदलयात्रीको लागि बनाइएका काठमाडौंका फुटपाथ ठीकविपरीत रूपमा प्रयोग भइरहेका छन्। मैतीदेवीदेखि सेतोपुलतर्फ जाने सडकको दायाँतर्फको फुटपाथमै व्यापार हुनेगर्छ। त्यहाँ तरकारी र फलफूल बेच्नेको ‘हाट’ नै लाग्छ।
मैतीदेवी बस्ने अस्मिता खड्का यो फुटपाथमा हिँड्न असहज हुने बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘फुटपाथ भनेर बनाएको ठाउँमा तरकारी बजार छ। हिँडन पाउनु त परको कुरा, यहाँ त भिडका कारण पाइला चाल्नै मुस्किल हुन्छ।’ फुटपाथमा तरकारी बजार भएकाले आफू मूल सडकबाटै हिँड्न बाध्य हुने गरेको उनी बताउँछिन्।
रातोपुलबाट गौशाला जाने क्षेत्रको फुटपाथमा पनि यही समस्या छ। हरेक साँझ यो क्षेत्रमा तरकारी, फलफूल र चटपटे तथा पानीपुरी बेच्ने र खानेको भिड हुन्छ। पुरानो बानेश्वरबाट भिमसेनगोला जाने सडक खण्डमा रहेको फुटपाथमा पनि यही समस्या छ। त्यस्तै, चाबहिल चोकबाट चुच्चेपाटी सडकखण्डमा पनि तरकारी तथा फलफूल बेच्नेको बजार लाग्छ। काठमाडौंको प्रमुख चोकमा यो समस्या भएको पैदलयात्री बताउँछन्।
फुटपाथमा फोहोरको डंगुर
गैह्रीधारास्थित सनराइज बैंक सामुन्नेको फुटपाथमा मंगलबार साँझ फोहोरको डंगुर थियो। बिहीबार बिहानसम्म पनि उक्त स्थानमा फ्याँकिएको फोहोर उठेको थिएन। खाली जमिनमा थुपारिएको फोहोर नजिकैको फुटपाथसम्म पुगेको थियो, जसले गर्दा पैदलयात्रीलाई असहज थियो। ‘यो ठाउँमा केही दिन फोहोर उठेजस्तो हुन्छ, फेरि फ्याँकिन्छ’, मंगलबार उक्त फुटपाथमा भेटिएका प्रशान्त शर्मा भन्छन्, ‘हामी हिँड्नेले नै मुख बन्द गरेर फुटपाथभन्दा बाहिरबाट हिँडनु पर्छ।’
डिल्लीबजार पिपलबोट सामुन्नेको फुटपाथमा प्रायः फोहोर थुप्रिएको हुन्छ। रातोपुलमा पनि फुटपाथमै फोहोर थुपारिएको हुन्छ। मैतिदेवी मन्दिर क्षेत्रस्थित फुटपाथ पनि उस्तै हुन्छ।
सडक किनारमै गरिने पार्किङ र फुटपाथमा थुपारिएको फोहोरले हिँड्न नै मुस्किल हुने गरेको मैतीदेवी बस्ने लक्षु सापकोटा बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘यहाँ चोकमा फोहोर फ्याल्ने समस्या त सधैंको हो। हामी पैदलयात्रीले हिँड्ने ठाउँमै पार्किङ हुन्छ। फुटपाथ छोडेर तर्किएर हिँड्नु पर्छ।’
बिजुलीका तार र ट्रान्समिटरले जोखिममा पैदलयात्री
नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले काठमाडौं उपत्यकाका विभिन्न ठाउँमा विद्युतीय तार भूमिगत गरिरहेको छ। त्यसका लागि फुटपाथ भत्काएको लामो समय भइसकेको छ भने सडक किनारमा विद्युतीय ट्रान्समिटर पनि राखिएका छन्। पैदलयात्री हिँड्ने ठाउँमा ट्रान्समिटर राख्ने र बिजुलीका तार असरल्ल छाड्ने गर्दा जोखिम बढेको पैदलयात्रीहरू बताउँछन्। विद्युतीय तार भूमिगत गर्न सडक पेटी खनेर छाड्दा पनि जोखिम बढेको उनीहरूको गुनासो छ।
बिजुलीबजारदेखि रातोपुल हुँदै चाबहिल गोपीकृष्ण क्षेत्रसम्मको करिडोरमा ट्रान्समिटरहरू राखिएका छन्। यी ट्रान्समिटरले पैदलयात्री हिँड्ने बाटो छेकिएको छ।
इलेक्ट्रिकल इन्जिनियर अनिस खड्काका अनुसार ट्रान्समिटर वा ट्रान्सफर्मर सर्वसाधारणको भिडभाडभन्दा एक मिटरको दूरीमा हुनुपर्छ। तर, पैदलयात्री हिँडने ठाउँमा नै राखिँदा जोखिम हुने उनी बताउँछन्। अपांगता भएकाहरूलाई यस्ता ट्रान्सफर्मर र बिजुलीका तारहरूले सबैभन्दा धेरै जोखिम भएको छ।
पैदलयात्रीका लागि समस्या भइरहँदा विद्युत प्राधिकरणले भने काममा समन्वय नहुँदा समस्या भएको जनाएको छ। प्राधिकरणका प्रवक्ता सुरेशबहादुर भट्टराईले सडक विभाग र महानगरपालिकासँगको समन्वयमा गर्नुपर्ने काम विभागको असहयोगका कारण हुन नसकेको दाबी गरे।
हिँड्दाहिँड्दै दुर्घटनामा
काठमाडौं उपत्यका ट्राफिक प्रहरी कार्यालयका प्रवक्ता तथा एसपी विनोद शर्मा दासका अनुसार काठमाडौं उपत्यकामा भएका दुर्घटनामा मृत्यु हुनेमध्ये करिब ३५ प्रतिशत पैदलयात्री छन्। ट्राफिकको यो तथ्यांकले पनि उपत्यकामा पैदलयात्री दुर्घटनाको जोखिममा रहेको देखाउँछ।
प्रहरीको तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा मात्रै ५१ जना पैदलयात्रीको गाडीको ठक्करबाट मृत्यु भएको थियो। यो आर्थिक वर्षमा मोटरसाइकल/स्कटुरमा सवार ८१ जना, ट्रकमा सवार पाँच, साइकलयात्री पाँच, बसमा सवार ६ र कार/जीपमा ६ जना गरी १५३ जनाको ज्यान गएको थियो।
पैदलयात्रीका लागि भनेर बनाइएका फुटपाथमा तरकारी बेच्न राख्ने र फोहोर फ्याल्ने गर्दा पैदलयात्री मूल सडकबाट हिँडन बाध्य हुन्छन्। त्यही कारण पैदलयात्री दुर्घटनामा पर्ने गरेका छन्।
सडक क्षेत्रमा राखिने निर्माण सामग्रीले पनि जोखिम निम्त्याइरहेको छ। तत्कालीन सहरी विकास मन्त्री रामकुमारी झाँक्रीले सडक अनुगमन यस्ता सामग्री जफत गर्नेसम्मको निर्देशन दिएकी थिइन्। तर, अहिले पनि अवस्था उस्तै छ।
पैदलयात्रीको हिँडने अधिकार सुनिश्चित गरिन्छः सहरी विकास मन्त्रालय
फुटपाथलाई असुरक्षित, जोखिम र भिडभाड पार्ने गरी बनेका संरचना हटाउन नसकेको सहरी विकास मन्त्रालय भने पैदलयात्रीको अधिकार सुनिश्चित हुने बताउँछ। मन्त्रालयका प्रवक्ता विष्णुप्रसाद शर्मा नयाँ निर्माण हुने र मर्मतसम्भार गरिने सडकमा पैदलयात्रीका लागि फुटपाथ बनाइने बताउँछन्।
शर्मा भन्छन्, ‘सडकपेटी नभएका कारण समस्या धेरै भयो भन्ने कुरा हो। दुर्घटना पनि धेरै भएका छन्। त्यसैले अबका दिनमा यो समस्यालाई समाधान गर्दै पैदलयात्रीको हिँड्ने अधिकार सुनिश्चित गर्ने काम गर्दैछौं।’
भएका फुटपाथको उपयोग र नभएका ठाउँमा निर्माणका लागि आगामी आर्थिक वर्षमा उल्लेख्य बजेट विनियोजन गरिएको उनले बताए। धोबिखोला करिडोर क्षेत्रमा भएका ट्रान्स्फर्मरको विषयमा पनि विद्युत् प्राधिकरण र मन्त्रालयबीच मौखिक समझदारी गरेर पैदलयात्रीलाई समस्या नहुने अवस्था निर्माण गर्ने निर्णय भएको शर्मा बताउँछन्।
‘करिडोर क्षेत्र वा अन्य ठाउँमा बनेका ट्रान्सफर्मरलाई हटाउने र नयाँ बनाएर पैदलयात्रीको अधिकार सुनिश्चित गर्ने समझदारी प्राधिकरणसँग भएको छ,’ उनले भने, ‘फुटपाथमा व्यापार वा तरकारी बेच्ने भन्ने कुरा हाम्रो क्षेत्राधिकार होइन। काठमाडौं महानगरपालिकाले काम नगर्दा यस्तो समस्या आएको हो।’
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
