काठमाडौं– सोमबार बिहान बर्दियाको मधुवन नगरपालिका–२ सोनाहकी ४१ वर्षीया अस्मिता थारू खेतबारीमा काम गरिरहेका बेला बाघको आक्रमणमा परेर घाइते भइन्।
घटनापछि बाघ लगायत वन्यजन्तुबाट हुने आक्रमणलाई नियन्त्रण गरिनुपर्ने, तारजालीको व्यवस्था हुनुपर्ने लगायतका माग राख्दै स्थानीयले आन्दोलन गरी हुलाकी राजमार्ग अवरुद्ध गराए। आन्दोलनले उग्ररूप लिएपछि भीडमा प्रहरीले गोली चलायो। प्रहरीको गोली लाग्दा स्थानीय महिला नविना थारुको मृत्यु भयो।
उक्त घटनाले मंगलबार प्रतिनिधि सभाको बैठकमा प्रवेश पाएको छ। बैठकमा बर्दियाबाट प्रतिनिधित्व गर्ने नेकपा एमालेकी सांसद बिमला विकले घटनाको छानबिन गर्न माग गरिन्। उनले प्रहरीले गोली चलाउनुपर्ने कारण नहुँदा नहुँदै पनि गोली चलाइएको आरोप लगाइन्। साथै नागरिकले वन्यजन्तुको आक्रमणबाट जीउज्यान रक्षाको माग गर्दा सरकारले गोली चलाएर मारेको उनको आरोप थियो।
जवाफमा गृहमन्त्री बालकृष्ण खाणले घटनाको अनुसन्धान गर्न छानबिन समिति गठन भइसकेको र सत्यतथ्य आएमा दोषीलाई कारबाही गर्ने प्रतिबद्धता जनाए। उनले बर्दियाका प्रमुख जिल्ला अधिकारीले गोली चलाउने आदेश नै नदिइ गोली चलेको प्रष्ट पारेका छन्।
बर्दिया मात्रै होइन नेपालमा रहेका राष्ट्रिय निकुञ्ज र आरक्ष क्षेत्रअन्तर्गत रहेका मध्यवर्ती क्षेत्रमा मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व बढ्दो छ। प्रत्येक वर्ष वन्यजन्तुको आक्रमणमा परेर नागरिकले ज्यान गुमाइरहेका छन्। भने कति घाइते भएको अवस्था छ। अधिकांश ठाउँमा वन्यजन्तु पनि मारिने गरेको देखिन्छ।
यतिमात्रै होइन, वन्यजन्तुले बालीनाली सखाप पारिदिनेदेखि लिएर मध्यवर्ती क्षेत्रमा स्थानीय बासिन्दाको भौतिक संरचनामा पनि क्षति पुर्याउँदै आएका छन्। मंगलबारको बैठकमा पनि बोल्ने सांसदहरूले मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व समाधानका लागि सरकारले प्रभावकारी कदम चाल्नुपर्ने माग राखे।
एमाले सांसद बिमला बिक बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जबाट आउने जनावरबाट मध्यवर्ती क्षेत्रका जनता आतंकित भएको बताउँछिन्। ‘दिनहुँजसो बाघको आक्रमणबाट मृत्यु र घाइते हुने क्रम बढेको छ। यहाँका नागरिक हरेक वर्ष वन्यजन्तुको आक्रमणबाट ज्यान गुमाइरहेका छन्,’ उनले सरकारलाई प्रश्न गर्दै भनिन्, ‘जनावर र नागरिकबीचको द्वन्द्व कहिलेसम्म राख्ने? सही व्यवस्थापन कहिले हुन्छ?’
उनले बर्दियामा वन्यजन्तु राख्नसक्ने क्षमता कति हो? त्यसका लागि विज्ञको टोली बनाएर अध्ययन गर्न माग राखिन्। एमालेकै सांसद शेरबहादुर तामाङले पनि वन्यजन्तुको संरक्षणका नाममा मान्छे मार्न पाइन्छ कि पाइँदैन भन्दै प्रश्न गरे। उनले वन्यजन्तुको आक्रमणबाट जोगाउनुपर्ने माग राखेर आन्दोलनमा उत्रिएका नागरिकमाथि प्रहरीले गोली चलाएपछि यस्तो प्रश्न गरेका हुन्।
‘वन्यजन्तुलाई संरक्षण गर्ने, मानिसलाई गोली ठोकेर मार्ने काम गर्नुभएन,’ उनले भने, ‘सरकारले प्रभावकारी काम गरोस्।’ लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टीका सांसद लक्ष्मणलाल कर्णले वन्यजन्तुको आक्रमणबाट नागरिकले ज्यान गुमाउनु परिरहेको भन्दै ठोस कदम चाल्न सरकारसँग माग गरे।
‘पर्सामा ठोरी गाउँपालिका छ, त्यहाँ मानिस जंगलभित्र बसेका छन्। त्यहाँका मानिस रुन्छन्,’ उनले भने, ‘जनावरले आएर हामीलाई मारिदिए केही पनि हुँदैन हामीले जनावर मारिदिए जेल बस्नुपर्छ। यहाँ मानिसको मूल्य छैन।’
उनले सरकारले निकुञ्ज तथा आरक्षमा कति जनावर राख्ने, कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने विषयमा ध्यान दिनुपर्ने बताए। उनले त्यस्ता स्थानमा सरकारले तारबार लगाउनेलगायतका संरक्षणका विषयमा कुनै कार्यक्रम नगरेको बताए।
जवाफमा गृहमन्त्री बालकृष्ण खाणले वन्यजन्तुबाट आम नागरिकलाई आक्रमण हुनबाट बचाउनका लागि सरकार गम्भीर रहेको बताए। ‘त्यसका लागि तत्कालै त्यस क्षेत्रमा तारबार लगाउने, सम्बन्धित मन्त्रालयले बजेट तत्काल व्यवस्थापन गर्नेछ,’ उनले भने, ‘वन्यजन्तुको पनि रक्षा गर्नुपरेको छ। नागरिकको पनि रक्षा गर्नुपरेको छ।’
उनले निकुञ्ज तथा आरक्ष क्षेत्र आसपास बस्तीको अधिकाशं भाग वन्यजन्तुको मार्ग पनि पर्ने भएकाले समस्या हुने गरेको बताए। ‘हामीले निकुञ्ज र आरक्ष पनि बनाएका छौं। जिवजन्तुको रक्षा गर्ने भनेर अन्तर्राष्ट्रिय तथा राष्ट्रिय प्रतिबद्धता पनि गरेका छौं,’ उनले भने, ‘कतिपय निकुञ्जमा आवश्यकताभन्दा बढी वन्यजन्तु भएर आफ्नो क्षेत्रभन्दा बाहिर मानवबस्तीमा आएका हुन् कि यसतर्फ पनि हामी संवेदनशील हुनुपर्छ।’
उनले देशका विभिन्न भू–भागमा मानव–वन्यजन्तुबीच द्वन्द्व बढ्ने गरेको भन्दै सरकार घटना दाहोरिन नदिनका लागि गम्भीर भएको बताए। ‘आक्रमण कसरी रोक्ने, त्यसको कार्ययोजना ल्याएर नै नागरिकको जीवन रक्षाका लागि ठोस कार्यक्रम गर्नुपर्दछ,’उनले भने।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागको आर्थिक वर्ष ०७७/७८ को तथ्यांक हेर्दा वन्यजन्तुबाट देशभर ४० जनाको मृत्यु भएको छ। यो विभागले निकुञ्ज र आरक्षअन्तर्गत भएका घटनाको विवरण उल्लेख गरेको हो। राष्ट्रिय वन क्षेत्र लगायतका स्थानमा पनि वन्यजन्तुको आक्रमणबाट मानिसको मृत्यु हुने र घाइते हुने गरेका छन्।
विभागकै तथ्यांक अनुसार गत आर्थिक वर्षमा ६७ जना सख्त घाइते र ९८ जना सामान्य घाइते भएका थिए। ‘संरक्षित क्षेत्र वरपर बढ्दो जनघनत्व एवं अव्यवस्थित भू–उपयोगका कारण वन्यजन्तुको बासस्थानमा भएको क्षयिकरण एवं संकुचनले गर्दा वन्यजन्तु आफ्नो बासस्थान छाडी गाउँ बस्तीमा पस्ने गरेका कारण घटना हुने गर्दछन्,’ विभागको प्रतिवेदनमा भनिएको छ।
हात्ती, बाघ, गैंडा, हिउँ चितुवा, हिमाली कालो भालु, काठे भालु, बाँदर लगायतका वन्यजन्तुको आक्रमणबाट मानिसको मृत्यु तथा घाइते बनाई मानवीय क्षति र वन्यजन्तुबाट बालीनाली, घर, गोठको क्षति हुने गरेको छ।
विभागले पनि पछिल्ला वर्षहरूमा मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्व एक गम्भीर समस्याको रूपमा देखा परेको उल्लेख गरेको छ। मानव–वन्यजन्तुबीचको द्वन्द्वलाई पनि विभागले प्रमुख चुनौतीका रुपमा लिएको छ।
प्रत्येक वर्ष निकुञ्ज तथा आरक्ष क्षेत्रअन्तर्गतका मध्यवर्ती क्षेत्रमा मानव–वन्यजन्तुबीचको द्वन्द्व कम गर्नका लागि विभागले सचेतनामुलक कार्यक्रमहरू गर्दै आइरहेको छ।
वन्यजन्तुबाट हुने क्षतिको राहत सहयोग निर्देशिका, २०६९(तेस्रो संशोधन, २०७५) अनुसार विभागले वन्यजन्तुबाट भएको मानवीय क्षति, पशुधन क्षति, अन्नबाली क्षति, घरगोठ लगायतको क्षतिमा राहत उपलब्ध गराउदै आएको छ।
मृत्यु भएमा दशलाख, सख्त घाइते भएमा दुई लाख र सामान्य घाइतेलाई २० हजार रुपैयाँ राहत उपलब्ध गराउँदै आएको छ। अन्य क्षतिको हकमा पनि निर्देशिकामा उल्लेख भए अनुसार राहत उपलब्ध गराउँदै आइरहेको छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
