(भारत निर्वासनमा रहेका) बीपी कोइराला सोसलिस्ट इन्टरनेसनलका नेताहरूलाई भेट्न बेलायत गए। उनी बेलायत जाँदा हान्स जेनिस्चेक सोसलिस्ट इन्टरनेसनलको जनरल सेक्रेटरी थिए। (बीपी कोइरालाको आत्मवृत्तान्त, संकलक : गणेशराज शर्मा, पृष्ठ ३२२)
बीपी कोइराला बिरामी भएर बम्बईको अस्पतालमा भर्ना हुँदा उनले निमन्त्रणा दिएका थिए। बीपी कोइारालाले हान्स जेनिस्चेकसँग कुरा गरे। हान्सले आफू जनरल सेक्रेटरीका रूपमा कर्मचारी जस्तो मात्र भएकाले नेपालमा हिंसात्मक संघर्ष मच्चाउने सहयोगका लागि समाजवादीहरूका सरकार भएका मुलुकहरूले सहयोग गर्न सक्छन्। म तपाईंलाई सम्पर्क स्थापित गरिदिन सक्छु भने। तत्पश्चात् बीपी कोइराला भ्रमण गर्ने क्रममा स्विडेन, जर्मन, इङ्ग्ल्यान्ड आदि मुलुकहरूको भ्रमण गरे। बीपीको गतिविधि बुझन इन्दिरा गान्धीले ‘रअ’को प्रतिनिधि खटाएकी थिइन्। बीपीको भेटघाटको सूचना बारेमा ‘रअ’ जानकार रहेको कुरा बीपीकै यो भनाइले पुष्टि गर्दछ। बीपी युरोपको भ्रमणपछि भारत फर्किए। उनी फर्कंदा एउटा समूह हतियार दिन तयार भएर आयो। बीपीले त्यो समूहको मानिसलाई हतियार कहाँबाट ल्याउँछौ भनेर सोधे। उसले जर्मनी आफ्नो ठूलो संगठन भएको बतायो र भन्यो– ‘हामी चेकोस्लाभियाको हतियार लिए पनि, पूर्व, पश्चिम जताको हतियार लिए पनि दिन सक्छौँ।’ (उही पृष्ठ ३२४)
अर्जुन ज्ञवाली
बीपीले त्यो मानिस भारतकै भएको र ‘रअ’को मानिस भनेर भनेका छन्। पछि बीपी कोइराला इङ्ग्ल्यान्ड जाँदा ‘रअ’को मानिसले भटेको थियो।
यसरी बीपी कोइरालाको सम्पर्क र गतिविधिका पछाडि ‘रअ’ले भेटघाट र सम्पर्कको सूचना लिएर इन्दिरा गान्धीलाई दिइरहेको कुुरा बीपीको आत्मवृत्तान्तको अभिव्यक्तिबाटै पुष्टि हुन्छ। बीपी र भारतमा इन्दिरा गान्धीलाई चुनौती दिइरहेका सोसलिस्ट पार्टीका जयप्रकाश नारायण ब्रिटिस–अमेरिकनसँग निकट थिए। इन्दिरा गान्धी तत्कालीन सोभियत संघसँग निकट थिइन्। बीपीको आफ्ना विरोधी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धीसँगको सम्बन्ध गान्धीले थाहा पाएपछि नै उनलाई नियन्त्रण घेराबाहिर जान नदिने निर्णय गरिन। तत्पश्चात् बीपीसँग कुनै पनि विकल्प भएन। यो अवस्थामा उनी नेपाल फर्किने निर्णयमा पुगे।
जब इन्दिरा गान्धीले बीपीको सोसलिस्टसँगको सम्बन्ध र सहयोग विपक्षी जयप्रकाश नारायणमार्फत आफैँलाई खतरा हुने देखिन्, त्यसपछि बीपीसँगको सम्बन्धमा पुनर्विचार गर्न पुगिन्। तत्पश्चात् भारतले बीपी र कांग्रेसको गतिविधिमाथि नियन्त्रण गर्न थाल्यो। यहाँसम्म कि एउटा मिनी बसको तल गोप्य बाकस बनाएर माथिबाट प्लेटले ढाकेको अवस्थामा अत्याधुनिक १२ सय थान हतियार र जर्मन यात्रीसहितको गाडी पक्राउ पर्यो। (जगत नेपालः बीपी विद्रोह, पृष्ठ २८६)
त्यसैगरी जर्मनीका सोसलिस्टहरूले पठाएका हतियार भारत/पाकिस्तान सीमाको बाधा क्षेत्रमा भारतीय सुरक्षा फौजद्वारा नियन्त्रणमा लिई जफत गरियो। यसरी अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा आफ्ना विरोधी सोसलिस्टहरूको योजनामा बीपी अघि बढेपछि इन्दिरा गान्धी झ्स्किन्। भारतमा त्यति बेला गान्धीविरुद्ध जयप्रकाश नारायणलगायत सोसलिस्टमा आबद्ध विपक्षीहरूले ठूलो आन्दोलन गरेका थिए। बीपीलाई अन्तर्राष्ट्रिय समाजवादीहरूले गरेको सहयोग जयप्रकाश नारायणमार्फत इन्दिरा गान्धीविरुद्ध प्रयोग हुने सम्भावना र आफैँलाई खतरा हुने देखेपछि बीपीका गतिविधिमाथि नियन्त्रण गर्दै सीमारेखा तोकिन्।
यसकारण बीपी बाध्यात्मक रूपमा नेपाल फर्किनुपर्यो। यही नै वि.सं. २०३३ पौष १६ गतेको कथित राष्ट्रिय मेलमिलापको नारा हो। वि.सं. २०३३ साल माघ ५ गते इन्दिरा गान्धीले सङ्कटकालको अन्त्य गरी निर्वाचन घोषणा गरिन्। यो निर्वाचनमा इन्दिरा गान्धीको दल कांग्रेस पराजय भयो। निर्वाचनको जनादेश आएपछि २०३३ साल चैत्र १० गते मोरारजी देसाई प्रधानमन्त्री बने। तत्पश्चात् सोसलिस्टमा आबद्ध बीपीका मित्रहरू भारतीय सत्ताका सञ्चालक भए। सत्तामा आउनासाथ जनतापार्टीका नेता चन्द्रशेखर काठमाडौँ आएर राजासँग भेटे। (नेपाल : पृष्ठ २९८)
यी घटनाक्रमले पनि प्रस्ट पार्छन्, बीपी र इन्दिरा गान्धीको बेमेल बीपीको नेपालको राष्ट्रिय चिन्ताका कारण होइन। तत्कालीन रुसी ध्रुव र ब्रिटिस–अमेरिकन धु्रवबीचको राजनीतिक टकरावमा बीपी ब्रिटिस/अमेरिकी कित्तामा उभिएपछिको अवस्था हो। यसलाई इतिहासका अन्वेषकहरूले भावी दिनहरूमा त्यही किसिमले बुझने/अनुसन्धान गर्नेछन्। २०३२ सालसम्म बीपीले भारतलाई यसरी गुहार्दै थिए- “भारत नेपालको सबैभन्दा नजिकको छिमेकी हो। तर दुर्भाग्य के हो भने भारतमा नेपालको सम्बन्धमा जति अज्ञानता छ, अरू कुनै ठाउँमा छैन। एकातर्फ इतिहास भूगोलका प्रसङ्गलाई समातेर हिन्दूस्तानीहरू आत्मसन्तुष्ट हुन्छन्। कतिपय नेपाल एउटा हिन्दू राज्य हो भनेर गद्गद हुन्छन्। म उनीहरूलाई सोध्न चाहन्छु, हिन्दू राज्य भनेको के हो ? के हिन्दूस्तान पनि हिन्दू राज्य हो। हाम्रो देशको राजा दमनकारी छ, ऊ हिन्दू हो भनेर हामी गद्गद हुँदैनौँ। तपाईंहरू यहाँ हिन्दूस्तानमा त्यो राजा हिन्दू भएकाले खुसी हुन थाल्नुभयो भने नेपालका जनतालाई मर्का परेको समस्याप्रति तपाईंहरूले जनविरोधी भावना राखेको हुनेछ।” (बीपी कोइराला : भारतीय जनतासँग सहानुभूति र सहयोगका लागि अपिल : तरुण, मे १९७५/जेठ २०३२)
(इन्डिगो इन्क प्रकाशनबाट प्रकाशित पुस्तक ‘बीपी, बाइबल र कांग्रेस’बाट)
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
