काठमाडौं– ललितपुरको पुल्चोकस्थित निदान हस्पिटल छेवैको गल्लीबाट भित्र छिरेपछि पश्चिमा संगीतको धुन कानमा ठोकिन्छ। यही धुन पछ्याउँदै करिब २०० मिटर भित्र पसेपछि कला र क्याफेको संगम विकल्प आर्ट सेन्टरमा पुग्न सकिन्छ।
त्यहाँ शनिबारबाट सुरु भएको ‘मिथिला मोटिफ्स र जीवनशैलीको सम्झना’ शिर्षकमा नम्रता सिंहको एकल कला प्रदर्शनी चलिरहेको छ। विकल्पमा कला पारखीहरूले संगीतसँगै क्याफेको पनि मजा लिन सक्छन्।
विकल्प आर्ट सेन्टर सन् २००९ बाट सुरु भएको हो। यसका संञ्चालक ‘आर्ट क्युरेटर’ तथा फिल्मकर्मी सरोज महतो हुन्। उनी ‘भिजुअल आर्ट’ अन्तर्गत ‘भिडियो एण्ड फिल्म’ पढ्न दक्षिण कोरिया पुगेका थिए। त्यति नै बेला जन्मिएको थियो यो कलाकेन्द्रको अवधारणा। सरोज र उनकी श्रीमतीले कोरियामा हुँदै नेपालमा भिजुअल आर्ट सेन्टर खोल्ने योजना बनाए, जहाँ साथीभाइ भेट भएर समय बिताउन सकियोस्।
‘हामीले सुरुमा भर्चुअल माध्यमबाट यो काम गरेका थियौं,’ सरोज भन्छन्, ‘नेपाल फर्किएपछि यसलाई भौतिक रूप दिएर काम गर्न थाल्यौं। भर्चुअल रुपमा वेबसाइटबाट सन् २००९ मा सुरु भयो भने भौतिक रुपमा सन् २०१३ बाट सुरु गरेका थियौं।’
सन् २००९ मा नेपालमा इन्टरनेट अहिलेजस्तो व्यापक थिएन। फेसबुकसँग भर्खर मान्छेहरु परिचित भएका थिए। सरोज आफैं पनि त्यो बेला म्यासेन्जर चलाउँथे। नेपालमा कला केन्द्रको रुपमा व्यक्तिगत तवरले स्थापना भएका ठाउँहरु कमै थिए।
कोरियामा रहँदा नै उनले कला क्षेत्रसँग सम्बन्धित केही काम गरे। वेबसाइटमै कला प्रदर्शनी भयो। तर, कोरियामा बसेर नेपालको कला क्षेत्रसँग सम्बन्धित काम गर्न सहज थिएन। सन् २०१२ मा उनीहरु नेपाल फर्किए। कलाको बजार बुझे। कला केन्द्र र क्याफे संचालनबारे अनुसन्धान गरे। एक वर्षपछि सन् २०१३ मा विकल्पको सुरुवात भयो।
‘हामीले भर्चुअल रुपमा एक दुई वटा काम गर्यौँ,’ सरोज भन्छन्, ‘तर, नेपालमा नभएकाले काम गर्न असहज थियो। त्यसपछि हामीले थोरै समय पर्खियौं। नेपाल आएपछि औपचारिक रुपमा नै कला केन्द्र स्थापना गरेका हौँ।’
सरोजले ‘फाइन आर्ट’मा नेपालबाट स्नातक र कोरियाबाट स्नातकोत्तर गरेका छन्। कोरियामा उनले आधुनिक कलासँग साक्षात्कार गर्न पाए। कलाका विविध आयामबारे बुझ्दै जाँदा उनलाई नेपालमा मूलधारको कला निकै सतही भएको महसुस भयो। कलाबारे बहस र नजिकका साथीभाइ भेटघाट र छलफल गर्ने ठाउँको अभाव खड्किएको देखे।
कोरियाबाट फर्किएपछि महतोले विकल्प आर्ट सेन्टरको सुरुवात मात्र गरेनन् ‘रन्डम लाइन प्रोडक्सन कम्पनी’ पनि खोले। त्यति बेला सरोज विज्ञापन निर्माण र फिल्म निर्देशन पनि गरिरहेका थिए। विकल्पलाई पनि सम्हालिरहेका थिए। केही लघु चलचित्र बनाएपछि उनी पूर्ण रुपमा कला केन्द्रमै केन्द्रित हुन थाले।
सरोजले विकल्प स्थापनादेखि नै कलाको नयाँ माध्यमलाई स्थापित गराउने सोच लिएका थिए। तर, नेपालमा कला क्षेत्र मूलधारको रुपमा स्थापित नै भएको थिएन। उनले जोखिम मोलेका थिए। उनी भन्छन्, ‘स्थापनादेखि हाम्रो ध्यान यहाँ आर्ट सेन्टर बचाइरहनेमा छ। क्याफे त्यसैको लागि हो। आर्ट सेन्टरलाई सञ्चालन गरिरहनका लागि क्याफेको आम्दानीले सहज बनाउँछ।’
विकल्पको मुख्य ध्यान कलाको नयाँ स्वरूप र युवा पुस्तालाई एक ठाउँमा ल्याउने हो। उनले परम्परागत र पौराणिकभन्दा पनि आधुनिक नेपाली कलालाई महत्व दिने गरेका छन्।
नेपालमा अहिले पनि कलाको निश्चित बजार छैन। एउटा कलाकारले स्वयं काम गर्दै आफ्नो दैनिकी चलाइरहन सहज अवस्था छैन। सन् २०१३ मा त कला केन्द्र स्थापनाको सोच नयाँ नै थियो। प्रदर्शनीबाट चित्रकला, इन्स्टलेसनलगायतका कलाका उत्पादनहरु बिक्री गर्ने र रकम जम्मा गर्ने काम सुनाउँदा कतिपयले त विश्वास पन गरेनन्।
‘नेपालमा अहिले पनि कलाको बजार छैन, त्यति बेला झन् हुने कुरै भएन,’ सरोज भन्छन्, ‘हामीभन्दा सानो देशमा कलाको बजार छ। तर, यहाँ त्यो अवस्था छैन। कलाको बजार नभएपछि हामीजस्तो आर्ट सेन्टरहरुलाई बाँच्न गाह्रो हुन्छ। त्यसका लागि कला केन्द्रसँगै अर्को व्यवसाय गर्न बाध्य भइन्छ। हाम्रो खास उद्देश्य कलाकार र सर्वसाधारणबीचको पुल बन्ने पनि हो।’ त्यही सोचका कारण क्याफे पनि सञ्चालन गरेको उनी बताउँछन्।
क्याफेमा आउनेले विकल्पमा हुने प्रदर्शनीलगायतका कला क्षेत्रका कामबारे थाहा हुने र यसले सर्वसाधारण र कलाबीचको दूरी कम गर्नमा सहयोग गरेको सरोजले बताए। ‘कला भनेको मानिससँग जोडिन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘हामी धुमिल अवस्थामा थियौं, केही नदेखिने अवस्था थियो। अहिले त्यो धुमिल रेखा थोरै हटेको छ। कतिपय मान्छेले कलालाई बुझ्ने प्रयास गरेका छन्। कामलाई प्रोत्साहन पनि गरेका छन्।’
विकल्पको मुख्य ध्येय कला हो। सँगै क्याफे छ। त्योबाहेक ‘को–वर्किङ स्पेस’को रुपमा सहकार्य गरिरहेको छ। ‘हाम्रो देशमा कला क्षेत्र सधैं छाँयामा छ, चाहे त्यो फिल्म होस्, चित्रकला होस् वा संगीत’, सरोज भन्छन्, ‘भर्खर नेपालमा कलाको संस्कृति विकास भइरहँदा यी सबै कुराहरुलाई लैजान आवश्यक छ। त्यसका लागि हामीले गरेको यो एउटा प्रयास मात्र हो। हाम्रो कारणले कला केही मान्छेबीचमा पुगेको छ।’
हाल विकल्पमा कला प्रदर्शनीसँगै फिल्म, भिजुअल आर्ट, चित्रकलालगायतका कलाका विभिन्न आयामसँग सम्बन्ध राख्ने क्रियाकलाप भइरहेका छन्। अनुसन्धानका लागि आवश्यक सामग्रीसहितको विकल्प रिसोर्स सन्टरको स्थापना भएको छ। हरेक बुधबार ‘सिने नाइट’ हुन्छ, जहाँ फिल्म हेर्ने र त्यसमाथि बहस गर्ने गरिन्छ।
‘विकल्प कला क्षेत्रका सबै क्रियाकलापका लागि खुल्ला छ,’ सरोज भन्छन्, ‘कसैसँग कुनै पनि किसिमको कलासँग सम्बन्धित काम भए सँगै सहकार्य गर्न सक्ने वातावरणको विकास भएजस्तो लाग्छ।’
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
