काठमाडौँ– नेपालले जुनार र सुन्तला जातका फलफूल निर्यातका लागि चीनसँग २०६९ असार १५ मै सम्झौता गरेको थियो। चिनिया राष्ट्रपति सि चिनफिङ नेपाल भ्रमणमा आउँदा २०७६ असोज २५ गते उक्त सम्झौता परिमार्जन भएको थियो। त्यसअनुसार निर्यातका लागि ‘प्रोटोकल’ पनि बनिसकेको छ। तर, निर्यात भने हुन सकेको छैन।
नेपालले सम्झौताअनुसार गुणस्तर कायम गरेर उत्पादन गर्न नसक्दा जुनार, सुन्तला र सुन्तला जातका फलफूल चीन निर्यात हुन नसकेको हो। नेपालले उत्पादन गर्ने यी फलफूल निर्यातका लागि रोगमुक्त हुनुपर्छ। पछिल्लो समय जुनार र सुन्तलाको पकेट क्षेत्रमा नै यी फलफूलमा किरा लाग्ने गरेको छ।
यी फलफूलको पकेट क्षेत्र मानिएको धनकुटामा सुरुमा जुनारमा लागेको किरा पछि सुन्तलामा पनि सरेको थियो। किराकै कारण धनकुटामा पछिल्लो समय जुनार र सुन्तलाको उत्पादन घटेको छ। उत्पादित फलफूल पनि किराबाट बचाउन विषादी हाल्ने गरिएको छ। अन्य जिल्लामा पनि यस्तै समस्या भएको किसान बताउँछन्।
सम्झौतामा उल्लेख भएको प्रोटोकलअनुसार उत्पादन गर्न नसक्दा यो वर्ष पनि जुनार, सुन्तला निर्यात हुने संभावना नरहेको कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रकाशकुमार सञ्जेलले बताए। यी फलफूललाई रोगमुक्त गर्न नसकिएको उनी बताउँछन्। ‘जुनारमा रोगहरु देखिएको छ। निर्यात गर्ने फलफूल गुणस्तरीय हुनुपर्छ। रोग केही मात्रमा कम भए पनि यो वर्ष प्रोटोकलअनुसार उत्पादन भएर निर्यात गर्ने संभावना छैन,’ उनले भने।
उत्पादन भएका फलफूल पनि पूर्वाधार नहुँदा भण्डारण गर्न नसकिएको कारण निर्यात हुन नसकेको उनी बताउँछन्। निर्यात गर्दा ठूलो संख्यामा जुनार, सुन्तला भण्डारण गरेर एक साथ पठाउनुपर्ने हुन्छ। तर, त्यसका लागि भण्डारणस्थल समेत नभएको उनको भनाइ छ।
अहिले नेपालमै जुनार, सुन्तलाको बजार राम्रो रहेकाले चीन पठाउन हतार गर्नुपर्ने अवस्था नभएको सञ्जेलले बताए। उनले भने, ‘नेपालमा नै सुन्तला र जुनारले राम्रो मूल्य पाएको छ। बजार पनि छ। त्यसैले अहिले बाहिर पठाउन हतारिनुपर्ने अवस्था छैन।’
गत वर्ष भने सरकारले कोभिड–१९ को कारण देखाएर यी फलफूल निर्यात नहुने जनाएको थियो। कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयका तत्कालीन सचिव डा. योगेन्द्र कार्की अहिलेकै अवस्थामा नेपालले जुनार र सुन्तला निर्यात गर्न नसक्ने बताउँछन्। तर, नेपालले चीनमा राम्रो बजार पाउन सक्ने उनी बताउँछन्। उनले भने, ‘गत वर्ष चीन पनि तयार भयो, हामी पनि तयार थियौँ। तर, अन्तिम समयमा आएर निर्यात हुन सकेन।’
यो वर्ष जुनार, सुन्तला चीन निर्यातका लागि सरकारी पक्षबाट आफूहरूसँग कुनै छलफल नभएको ‘सिन्धुली जुनार, सुन्तला सुपर जोन’का प्रमुख देवराज कार्कीले बताए। उनका अनुसार मंसिरको पहिलो साताबाटै जुनार, सुन्तला टिप्न सुरु गरिन्छ। ‘बारीमा सुन्तला पाकिसक्यो,’ उनले भने, ‘गत वर्ष हामीले पनि जुनार, सुन्तला चीन निर्यात गर्ने भनेर विषादी नहाली फलाएका थियौँ। चिनियाँ व्यवसायीहरू जुनार, सुन्तला हेर्न आएका पनि थिए। तर, अन्तिम समयमा आएर निर्यात भएन।’
गत आर्थिक वर्षदेखि जुनार, सुन्तला चीन निर्यात हुनेमा किसानहरू उत्साहित थिए। तर, सरकारले किसानलाई आशा मात्र देखाएको रामेछापका जुनार तथा सुन्तला व्यवसायी भीम श्रेष्ठ बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘सरकारले किरामुक्त जुनार तथा सुन्तला चीन निर्यात गर्ने भनेपछि कुनै औषधि हालेनौँ। त्यसअघि हामीले किरा नलागोस् भनेर दशैँ, तिहारअगाडि नै जुनारमा आठ पटकसम्म औषधि हाल्ने गरेका थियौँ।’
चीनसँगको सम्झौतापछि चिनियाँ व्यवसायी रामेछाप, सिन्धुली र स्याङ्जामा पनि जुनार सुन्तलाको बगैंचा अवलोकन गर्न गएका थिए। चीन पठाउने जुनार, सुन्तला ‘अर्गानिक’ हुनुपर्छ। गुणस्तरमा पनि एकरुपता हुनुपर्ने कार्की बताउँछन्। तर, नेपालले प्रोटोकलअनुसार गुणस्तर कायम गर्नु चुनौतीपूर्ण रहेको उनको भनाइ छ।
भण्डारण गर्न पूर्वधार नहुँदा समस्या
नेपालमा उत्पादन भएको सुन्तला र जुनार चीन निर्यातका लागि सबभन्दा ठूलो समस्या भण्डारणको हो। सरकारले अहिलेसम्म फलफूलको लागि छुट्टै भण्डारण गृह बनाएको छैन।
जुनार, सुन्तला बोटबाट टिपेर कम्तीमा २१ दिन भण्डारण गर्नुपर्छ। यसअघि सरकारले ललितपुर युएन पार्क नजिकै १० टन क्षमताको भण्डारण गृह बनाउने योजना बनाएको मन्त्रालयका प्रवक्ता सञ्जेलले बताए। अहिले बोटमै सिजनका बेला राम्रो बिक्री भइहरहेकोले लामो समयसम्म स्टोर गरेर अफ सिजनमा बिक्री गर्नुपर्ने आवश्यकता नरहेको उनी बताउँछन्।
यी फलफूलको चीन निर्यात पनि सुनिश्चित नहुँदा भण्डारणका लागि पूर्वधार बनाउन नसकेको सञ्जेलको भनाइ छ। भण्डारण बनाएर पहिला त्यसमा जुनार राखेर परीक्षण गरेपछि मात्र चीन निर्यात गरिने उनले बताए। ‘भण्डारण गर्ने ठाउँ खोजेर हामीले निर्यातको अन्तिम तयारी पनि गरेका थियौँ। तर, कोरोना महामारीका कारण त्यो प्रयास सफल भएन,’ उनले भने। नेपालमा पहाडी क्षेत्रका ३८ र हिमाली क्षेत्रका चार गरी ४२ जिल्लामा सुन्तला जातका फलफूलको व्यवसायिक खेती हुन्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
