काठमाडौं– उनी आफूलाई संगीतको अध्येता मान्दैनन्, तर लोकगीतबारे अनुसन्धान गरिरहन्छन्। नयाँ ठाउँ पुगेर त्यहाँको लोकगीत संकलन गर्नु, गाउनु उनको काम बनेको छ। विभिन्न देशका लोकगीतहरुलाई उनले पुनःजन्म दिएका छन्। उनी लोकगीतलाई ‘माटोको धुन’ मान्छन्।
उनी हुन् अर्को मुखर्जी।
भारतीय नागरिक मुखर्जीले धेरै नेपाली गीत गाएका छन्। कलकत्ता बस्छन्। तर, नेपाली लोकगीतबारे अध्ययन गरिरहन्छन्। उनका ‘कभर’ गीतहरु युट्युबमा चर्चित छन्। ‘रेशम फिरिरि’, झलकमान गन्धर्वले गाएको ‘अल्लारे नानी’, ‘तिम्रो नै माया’ लगायत गीतमार्फत उनी नेपाली स्रोतामाझ चिनिएका हुन्।
मुखर्जी आफूलाई ‘ट्राभलिङ म्युजिसियन’ अर्थात् ‘घुमन्ते संगीतकार’ मान्छन्। ह्वाट्स एपमार्फत सम्पर्कमा आएका मुखर्जी भन्छन्, ‘अनुसन्धान भनेको प्राज्ञिक काम हो। म यो क्षेत्रमा पर्छु जस्तो लाग्दैन। म संगीतलाई माया गर्ने मान्छे चाहिँ हुँ। कलालाई प्राज्ञिक रुप दिनु धेरै महत्वपूर्ण काम हो।’
मुखर्जी सांगीतिक परिवारमा जन्मिए। उनका बुबाआमा दुवै शास्त्रीय गायक थिए। बुबा मजदुर वर्गको व्यथा बोकेका गीत गाउँथे। आमा बंगलादेशबाट शरणार्थीको रुपमा भारत आएकी थिइन्। आमाले पनि मजदुर र भु्ईंमान्छेका गीतहरुलाई बढी महत्व दिन्थिन्। ‘म आमाबुबाले विभिन्न ठाउँमा गाएको गीत सुन्दै हुर्किएँ,’ मुखर्जी भन्छन्, ‘उहाँहरुले लोकगीत गाउनुहुन्थ्यो। हरेक ठाउँको गीतलाई उत्तिकै प्रेम गर्नुपर्छ भन्ने भावना उहाँहरुले नै उमारिदिनुभयो।’
बाल्यकालबाटै लोकगीततर्फ आकर्षित भएका मुखर्जीले यसैलाई आफ्नो क्षेत्र ठाने। त्यसमा थोरै आधुनिकता मिसाए, तर मौलिकता मर्न दिएनन्। लोकगीतमा मान्छेको कथा हुने भएकाले त्यसैलाई सुनाउन यो क्षेत्र रोजेको उनी बताउँछन्। मुखर्जी भन्छन्, ‘लोकगीत त्यस्तो गीत हो, जुन संसारमा त्यहीँको माटोसँग मिल्ने हुन्छ। शास्त्रीय संगीत पनि लोकसंगीतकै आधारमा निर्माण हुन्छन्। तर, लोकगीतको शास्त्रीय संगीतसँग कुनै लेनादेना छैन। लोकगीत लोकको भएकोले आफ्नो माटोसँग मात्रै सरोकार राख्छ।’
नेपाली लोकगीतमा लगाव
९–१० वर्षको उमेरमा उनी पहिलो पटक नेपाल आए। इलामको सन्दकपुरमा उनको भेट अर्जुन शेर्पासँग भयो। अर्जुनले नै उनलाई पहिलो पटक चर्चित नेपाली लोकगीत ‘रेशम फिरिरी’ सुनाए। मुखर्जी भन्छन्, ‘त्यसपछि हरेक वर्ष म नेपाल घुम्न आएँ। काठमाडौंमा विनय मोक्तान भन्ने साथीले मलाई धेरै नेपाली गीतसँग परिचित गराए।’
सन् २०१६ मा मुखर्जी फेरि नेपाल आए। ट्याक्सीमा काठमाडौंको कुनै गल्लीमा पसिरहँदा चालकले बजाएको गीतमा उनको ध्यान गयो। अनि सोधिहाले, ‘यो कसको गीत हो?’
तर, चालकले आफूलाई थाहा नभएको बताए। मुखर्जी भन्छन्, ‘त्यति राम्रो लोकगीत गाउने कलाकार को होला भन्ने लाग्यो। चालकले पुरानो कलाकार भएको जानकारी दिए।’ उनले ट्याक्सीमा सुनेको गीतका दुई शब्द याद गरेका थिए– तिम्रो र माया। उनले युट्युबमा यी शब्दबाट गीत खोजे। नेपाली साथीभाइलाई पनि सोधे।
त्यो गीत थियो झलकमान गन्धर्वले गाएको ‘तिम्रो नै माया लाग्दछ साइँली।’
त्यसपछि उनले झलकमानबारे खोज्न सुरु गरे। खोज्दै जाँदा उनका गीतहरूको एउटा एल्बम नै पाए। ‘त्यसलाई मैले दुई सयभन्दा बढी पटक सुनेँ होला। झलकमानको स्वरमा नेपाली बास्ना आउँछ। उनको स्वरले नेपाली माटोको कथा भन्छ,’ मुखर्जीले भने।
झलकमानको गीत मात्र नभएर उनले अन्य धेरै लोक र आधुनिक गीत गाएका छन्। उनको कभर सङ ‘रेशम फिरिरी’ त युट्युबमा ५० लाखभन्दा धेरै पटक हेरिएको छ। उनले गाएको झलकमानको ‘तिम्रो नै माया’ बोलको गीत पनि ४८ लाखभन्दा धेरै पटक हेरिएको छ।
आफूले बाल्यकालमा बाबुआमाबाट सुनेका गीतहरुको मिठास सम्झिएर नेपाली गीतहरुमा प्रस्तुति दिने गरेको मुखर्जी बताउँछन्। तर, उनलाई कहिल्यै लागेको थिएन, आफूले गाएका गीत यति धेरै लोकप्रिय हुन्छन्। विदेशी लवजमा गाइएका नेपाली गीतलाई स्रोताले खूबै मन पराए।
‘लोकगीत भनेको सधैं उत्पत्ति भइरहने संगीत हो, कहिल्यै हराउँदैन,’ उनी भन्छन्, ‘लोकगीत एकै ठाउँमा बस्दैन, मान्छेसँगै बसाइसराइँ गर्छ। मान्छे जुन माटोमा पुग्छ लोकगति त्यहिँ पुगिहाल्छ। मैले नेपाली लोक गीतलाई विश्वमाझमा पुर्याएको होइन, पहिल्यै भएको चीज गाएको हुँ।’
विश्वभरिका २१ भाषाका गायक
मुखर्जीले २१ भाषामा गीत गाएका छन्। तीमध्ये अफ्रिकामा बोलिने पाँच भाषा पनि छन्। स्पेनिस, पोर्चुगिज र सबैजसो दक्षिण एसियाली भाषामा गाइसकेका छन्। विभिन्न ठाउँ पुगेर फरक भाषाका तर नसुनिएका लोकगीत सुनाउने जमर्को गरेको उनी बताउँछन्। ‘कुनै पनि कुरालाई विश्वव्यापीकरण गर्न आवश्यक छैन। लोकगीतको आफ्नो मौलिकता हुन्छ। पुग्नुपर्ने ठाउँमा यो आफैं पुग्छ। म नसुनिएका लोकगीतलाई कानसम्म पुर्याउने एउटा माध्यम मात्रै हुँ,’ उनी भन्छन्।
मुखर्जीले आफ्ना गीत थोरै मात्र गाएका छन्। धेरैजसो अरुले संकलन गरेका लोकगीत नै गाएका छन्। दुई वर्षअघि मात्रै ‘बोन्धुर बारी’ नामको एल्बम सार्वजनिक गरेका थिए। एल्बममा बंगाली भाषाका तीन लोकगीत, एउटा उनले नै रचना गरेको गीत र एउटा नेपाली गीत छन्। ‘बोन्धुर बारी’को अर्थ ‘साथीको घर’ हुन्छ। उनी भन्छन्, ‘मैले यो एल्बम मेरा तमाम साथीहरुको लागि निकाले, जसले मेरो गीत सुन्छन्। यसमा झलकमान गन्धर्वकै ‘बाला जोबन’ बोलको गीत पनि संग्रहित छ।’
उक्त एल्बम युट्युबमार्फत सार्वजनिक भएको थियो। नेपाली दर्शकले यो एल्बममा संग्रहित ‘बाला जोवन’ गीतलाई पनि निक्कै रुचाएका छन्। अरुले संकलन गरेका र गाइसकेका लोकगीतलाई गाउँदै हिँड्ने उनी आफ्नै मौलिक गीत निकाल्न भने आवश्यक नरहेको ठान्छन्।
‘लोकगीतको पिता’का रुपमा चिनिने अमेरिकी गायक पिट सिगरको उदाहरण दिँदै उनी भन्छन्, ‘उनले जीवनभर १२ हजार गीत गाए, रेडर्क गरे। तर, तीमध्ये ९८ प्रतिशत लोकगीत थिए। मलाई अरुले संलकन गरेको लोकगीत गाएर आफू हराउँछु वा आफ्नो परिचय बन्दैन भन्ने डर छैन। मलाई बनाउनु पनि छैन।’
मुखर्जी अहिले आफ्नै देश भारतमा छन्। कोलकातामा बसेर संगीत साधनामा व्यस्त छन्। कोभिडका कारण बाहिर निस्किन नपाउँदा आफूले निस्सासिएको अनुभव गरेको उनको भनाइ छ। ‘फेरि कुनै ठाउँ पुगेर त्यहाँको माटोको कथा भन्न मन छ, त्यहाँको लोकगीत गाउन मन छ। अब फेरि विस्तारै यात्रामा निस्किन्छु, सडकमा हिँड्छु। नेपालमा आएर केही समय बिताउने, लोकगीत गाउने योजना छ।’
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
