त्यो रेल, यो रेल

पूर्वाधार

त्यो रेल, यो रेल

शिव बोहरा शुक्रबार, असोज २, २०७७, १७:३७

काठमाडौं- केही दिन यता नेपालमा रेलको धेरै चर्चा चुलिएको छ। शुक्रबार नेपालले आफैं किनेका दुईवटा रेल सेट जनकपुर आइपुगेपछि रेलको चर्चाले भएको हो। नेपालमा रेल सञ्चालनको पुरानो इतिहास छ। तर पछिल्लो समय केपी शर्मा ओलीले २०७४ मा भएको चुनावमा रेललाई मुख्य नाराको रुपमा प्रचार गरेसँगै रेलप्रति धेरैको चासो बढेको हो।

नेपालमा रेल सेवाको इतिहास भने लामै छ। सन् १९२७ मा नेपालमा रेल सेवा सञ्चालनमा आएको थियो। उक्त रेल नेपाल सरकार रेलवे (एनजिआर) मातहतमा सञ्चालित थियो। पहिलो रेल रेलवे ७६२ एमएम न्यारो गेज हो। तत्कालीन बेलायती सरकारले भारतको रक्सौल–अमलेखगन्ज ३९ किलोमिटर रेलमार्ग निर्माण गरेको थियो। यसले अमलेखगन्ज–भीमफेदी हुँदै काठमाडौंसम्मको पैदलयात्रा सहज बनाएको थियो।

उक्त रेल बाफ (स्टिम) इन्जिनबाट सञ्चालन हुन्थ्यो। रक्सौल–अमलेखगन्ज रेल सन् १९६५ सम्म सञ्चालनमा थियो। महेन्द्र राजमार्गको सञ्चालनमा आएपछि यो रेलमार्ग इतिहास भएको हो। दोस्रो रेल अहिले चर्चामा रहेको जयनगर–जनकपुर रेल हो। सन् १९३७ मा सञ्चालनमा आएको यो रेल जयनगरदेखि विजलपुरासम्म सञ्चालनमा थियो। तत्कालीन बेलायत सरकारले नेपालबाट जडिबुटी, काठ तथा खनिज पदार्थ लैजानका लागि रेल सञ्चालन गरेको थियो। उक्त रेल पनि न्यारो गेजकै थियो।

जनकपुर–विजलपुरा २२ किलोमिटरको रेलवे ट्र्याक र दुईवटा पुल बाढीले बगाएपछि सन् २००१ बाट रेल सञ्चालन ठप्प भएको थियो। यसको लम्बाइ र रेल लिंकको स्तरोन्नति गरेर ब्रोड गेजमा विस्तार गर्ने नीति सरकारले लिएको हो। यो रेलमार्गलाई जयनगर–जनकपुर–बिजलपुरा–बर्दिबाससम्म ६९ किमिमा विस्तार भइरहेको छ।

जयनगरदेखि जनकपुरसम्म भने रेल सञ्चालनका लागि आवश्यक पूर्वाधार तयार भइसकेको छ। भारत सरकारको सहयोगमा निर्माण गरिरहेको ६९ किमि रेलमार्गमध्ये तीन किमी भारतीय भूमिमा पर्छ।

त्यस्तै, भारतबाट नेपालको सीमानाका वीरगन्जको सुक्खा बन्दरगाहसम्म रेलसेवा सञ्चालन हुँदै आएको छ। यो रेलसेवा कार्गो (मालवस्तु ढुवानी)का लागि मात्र प्रयोग हुँदै आएको छ। यातायातका साधनमा सबैभन्दा सस्तो पानीजहाजलाई मानिन्छ भने पानीजहाजपछि रेल यायायात, त्यसपछि सडक यातायात तथा हवाई यातायात पर्छन्।

जनकपुर जयनगर रेल सुरुमा निर्माण हुँदा न्यारोगेजमा थियो भने २०१८ मा यसलाई ब्रोड गेजमा विस्तार गरिएको हो। सरकारले २०७५ मा रेल किन्नका लागि ८४ करोड ६५ लाख रुपैयाँ बजेट छुट्याएको थियो। जयनगर जनकपुर रुटमा सञ्चलान गर्नका लागि नेपालले चेन्नइको कोंकर्ण रेलवे कर्पोरेसनलाई दुई वटा ट्रेन सेट किनेको थियो। गत वर्ष नै खरिद प्रक्रिया अघि बढाइएको रेल कम्पनीले तयार पारेको थियो। जनकपुर–जयनगर खण्डमा चलाउन खरिद गरेर ल्याइएको रेल अत्याधुनिक इलेक्ट्रोनिक सिस्टमयुक्त हो।

रेल विभागका अनुसार नेपाल ल्याइएका रेल १३ सय सिट क्षमताका हुन्। यो रेलमा भारतको मध्यम दूरीमा चल्ने ‘इन्टर सिटी एक्सप्रेस’ मा जस्तै सुविधा रहेका छन्। रेल्वे कम्पनीले रेलको भाडा लगायतको विषय भने टुंगो लगाइसकेको छैन।

नेपाल रेल्वे कम्पनीले रेल सञ्चालनका लागि केही दिनअघि १ सय २९ जना सहायक प्राविधिकसहितको कर्मचारी मागेको थियो। जनकपुर–जयनगर खण्डमा रेल सञ्चालनका लागि २ सय २६ जना जनशक्ति आवश्यक पर्ने कम्पनीको भनाइ छ।

तर सुरूमा कम्पनीले १ सय २९ जना कर्मचारी लिन लागेको हो। अन्य कर्मचारी भने आवश्यकता अनुसार थप्दै जाने कम्पनीले जनाएको छ। प्रशासनिक र प्राविधिक सहयोगी कर्मचारी भर्ना गर्न लागिएको हो। रेलको ड्राइभर र स्टेसन प्रमुख भने भातरबाट नै ल्याइएको छ।

जनकपुर-जयनगर रुटमा चल्ने रेल दसैं अघि नै सञ्चालन गर्ने तयारी रेल्वे कम्पनीले गरेको छ। रेलको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने सम्भावना छ।

भारतसँग खरिद गरिएको दुई रेल डिजेल मल्टी इलेक्ट्रोफायरिङ (डिमो) मोडलको रेल हो। एउटा ट्रेन सेटमा ५ वटा डिब्बा (बोगी) हुन्छ। जसमा एउटा मूख्य इन्जिन र अर्को सहायक इन्जिन समावेश छ। एउटा ट्रेन सेटले १३ सय यात्रु वोक्न सक्छ। रेल विभागका अनुसार डिमो रेल दुवैतिरबाट संचालन गर्न सकिन्छ। यसलाई नघुमाई संचालन गर्न सकिने र छोटो दूरीमा यो मोडलको रेल संचालन गर्न उपयुक्त हुने विभागले जनाएको छ।

सरकारले पूर्वपश्चिम विद्युतीय रेलमार्गसँगै काठमाडौं-वीरगञ्ज, केरुङ-काठमाडौं, काठमाडौं-पोखरा-लम्बिनीसम्मको रेल मार्ग निर्माणको सपना बाँडेको छ। तर पूर्वपश्चिम विद्युतीय रेलमार्ग अन्तर्गत काँकडभिट्टा–इनरुवा खण्डको १ सय ६ किलोमिटरमा ट्राक निर्माणका लागि निकालेको ठेक्का रद्द गरेको छ। रेल विभागले उक्त ट्राक निर्माणका लागि आह्वान गरेको ठेक्का विवादमा तानिएपछि रद्द गरेको हो।

यता काठमाडौं वीरगञ्ज रेल निर्माणका लागि भारत सरकारले प्रारम्भिक अध्ययन गर्ने प्रतिवद्धता जनाएको छ। भारतीय टोली नेपाल आइसक्नु पर्नेमा कोरोना भाइरसका कारण गरिएको लकडाउनले रोकिएको रेल विभागले जनाएको छ। त्यसैगरि केरुङ–काठमाडौं रेल निर्माणका लागि चिनियाँ टोलीले प्रारम्भिक स्थलगत अध्ययन गरेको थियो।

तस्बिर