काठमाडौं- विसं २०२९ सालमा एयरपोर्टबाट काठमाडौंमा ट्याक्सी सेवा सुरु भएको थियो। काठमाडौं आउने विदेशीका लागि सार्वजनिक यातायातको रुपमा प्रयोग गर्न सकिने गरी ट्याक्सी सेवा सुरु भएको थियो। जतिबेला सर्वजनिक सवारीको विस्तार हुन सकेको थिएन।
ट्याक्सी चढ्नु आज पनि आर्थिक हिसाबले आम मानिसका लागि सहज विषय होइन। तर पनि ट्याक्सी सार्वजनिक यातायातको रुपमै रहेको छ। सुरुवातका दिनमा टोयोटाको कोरोला गाडी ट्याक्सीका रुपमा काठमाडौंका सडकमा कुद्थे। टोयोटा कोरोला कार आज नेपाली बजारमा बिक्री हुन छाडेको छ। यो कार बिक्री नहुनुको कारण प्रतिस्पर्धा र महँगो मूल्य हो।
२०४८ सालमा आइपुग्दा नेपालमा टोयोटा ट्याक्सी युगको अन्त्य भएको थियो। ०४८ सालमा सरकारले ८ सय सिसीसम्म इन्जिन क्षमताका कारलाई ट्याक्सीका रुपमा दर्ता गर्ने दिने निर्णय गरेको थियो। उक्त समयमा ८ सय सिसीसम्म इन्जिन क्षमता भएका कार सीमित थिए वा मारुती ८०० मात्र नेपाली बजारमा उपलब्ध थियो। तत्कालीन समयमा चौधरी समूहले व्यापक लविङ गरेर ८ सय सिसीसम्मका कारलाई मात्र ट्याक्सी बनाउन सफल भएको चर्चा व्यवसायी वृत्तमा अहिले पनि यदाकदा सुन्न पाइन्छ।
त्यसयता नेपाली सडकमा मारुती ८०० मात्र ट्याक्सीका रुपमा गुडे। २०५७ जेठदेखि सरकारले साविक बागमती अञ्चलमा नयाँ ट्याक्सी दर्ता बन्द गर्यो। त्यतिबेला बागमतीमा साढे ७ हजार ट्याक्सी दर्ता भएका थिए। ती ट्याक्सी सबै मारुतीकै थिए।
०५७ मा बन्द भएको नयाँ ट्याक्सी दर्ता सरकारले २०७२ जेठमा खुला गरेको थियो। यसरी नयाँ दर्ता खुला गर्दा पुरानो मापदण्डमा केही संशोधन गरियो। पुरानो मापदण्डमा ८ सय सिसीसम्मका कारलाई ट्याक्सीमा दर्ता गरिने व्यवस्था भएकोमा संशोधन गरेर ८ सय सिसी वा सोभन्दा माथि भन्ने प्रावधान थपियो। जसका कारण मारुतीको एकछत्र राजमा हुन्डाई, टाटा तथा टोयोटा ब्रान्डको समेत प्रवेश भयो।
सरकारले ३३ सय ५० नयाँ ट्याक्सी दर्ता खुला गरेकोमा १८ सय ५० स्वरोजगार, व्यवसायीलगायतलाई र १५ सय भूकम्प प्रभावित जिल्लाका नागरिकलाई स्वरोजगार बनाउने भन्दै खुला प्रतिस्पर्धाबाट नयाँ ट्याक्सी दर्ता गरिएको थियो।
२०७२ सालमा गरिएको संशोधनले करिब ३३ सय ५० नयाँ ट्याक्सीमा करिब ४ सय हुन्डाईको इयोन, १ सयभन्दा कम टाटा इन्डिका जिटा र एकोहोरो अंकमा मात्र दर्ता भएको थियो। यो हिसाबमा २८ सयभन्दा बढी ट्याक्सी मारुती सुजुकीकै दर्ता भएको थियो।
मारुती सुजुकीको ट्याक्सी धेरै दर्ता हुनुमा विगतमा पनि त्यही ट्याक्सी दर्ता भएको, तुलनात्मक रुपमा सस्तो मूल्य र सर्भिस तथा स्पेयर पार्टसको सुलभ उपलब्धताका कारण धेरै बिक्री भएको पाइन्छ। भारतीय बजारमा उत्पादन भएकाले विगतमा मारुती ८०० र पछिल्लो समय त्यही गाडी अल्टो ८०० मा उपलब्ध रहेको छ।
सरकारले जारी गरेको ट्याक्सीको नयाँ मापदण्ड गत शुक्रबारदेखि नै कार्यान्वयनमा आएको छ। भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयको भदौ ३० गतेको सहमति र विभागको मंसिर २ गतेको निर्णय भई कायम भएको मिटर जडित ट्याक्सीको नयाँ मापदण्ड कार्यान्वयनका लागि पठाएको विभागको पत्रमा उल्लेख छ।
नयाँ मापदण्ड अनुसार अब १२ सय सिसीका सेडान कारमात्र ट्याक्सीका रुपमा दर्ता गर्न पाइने छ। पेट्रोलबाट सञ्चालित ट्याक्सीका सन्दर्भमा फोर स्ट्रोक सेडान कार, कम्तीमा १२ सय सिसी (माइनस १ प्रतिशत) वा सोभन्दा बढी, कम्तीमा ३ सिलिन्टर वा सोभन्दा माथि (पेट्रोल) र सेन्ट्रल लकिङ, एसी/हिटर, प्रिन्टर सहितको डिजिटल मिटर तथा एलइडीसहितको जिपिएस नेभिगेसन सिस्टम हुनुपर्ने उल्लेख छ।
यो नियम आएसँगै अब नेपाली बजारमा मारुती अल्टो ८०० ट्याक्सीका रुपमा दर्ता हुने छैन। यद्यपि २०१९ मोडलको अल्टो ट्याक्सी सन् २०३९ सम्म नेपाली सडकमा कुद्ने छ। तर सरकारले यस्ता ट्याक्सी धनीलाई नयाँ ट्याक्सीमा केही सहुलियत दिएर २० वर्षे समयावधिअघि नै स्क्राम समेत गराउन सक्छ। विद्यमान कानुन अनुसार नेपालमा सार्वजनिक सवारी उत्पादन भएको २० वर्षसम्म्म सञ्चालन गर्न पाइन्छ।
नयाँ मापदण्ड अनुसार अब काठमाडौंमा सेडान ट्याक्सी चढ्न पाइन्छ। सेडान कारलाई आरामदायी कारको रुपमा लिइन्छ। इटलियन भाषामा हाम्रोमा प्रयोग हुने ‘उलिनकाठ’ यस्तै सामग्रीलाई ‘सेडान चियर’ भनिन्छ। इटालियनहरुले प्रयोग गर्ने यस्तो कुर्ची केही विलासी समेत हुन्थ्यो। त्यही सेडान चियर कन्सेप्टबाटै सेडान कारको विकास भएको हो।
त्यस्तैले सेडान कारको कन्सेप्ट इटालीबाटै आएको मानिन्छ। जुन संसारभर विलासी कारका रुपमा प्रचलित छ। प्यासेन्जर कार सेगमेन्टमा ३ बक्स कन्फिगरेसनमा आधारित भएर बनाइएको कार नै सेडान हो। सेडान कार ए, बी, सी पिलर हुन्छ। यी पिलरहरु सवारीको अन्तर्राष्ट्रिय सेफ्टी नर्मसमा आधारित रहेर बनाइएको हुन्छ, जसले सेडान गाडीलाई सुरक्षित राख्न मद्दत गर्छ।
यो कारमा ३ बेग्लावेग्लै बक्स हुन्छन् जसमा अगाडीको बक्समा इन्जिन, बीचको बक्समा मानिस र पछाडीको बक्स लगेज राख्ने गरी निर्माण गरिएको हुन्छ। सेडान कार लगेज राख्न मिल्ने गरी मानिसका लागि लक्जरी प्राप्त हुने गरी उत्पादन गरिएको पाइन्छ। यसको बनोटका कारण यो सेडमेन्टका कारको नाम सेडान राखिएको हो।
यो सेगमेन्टको कारलाई अमेरिका, क्यानडा, न्युजिल्यान्ड, अष्ट्रेलियालगायत देशमा सेडान नामकरण गरियो भने, ब्रिटिस तथा आइरिस मुलुकहरुमा यो कारलाई ‘सलोन’ समेत भन्ने गरेको पाइन्छ।
यो कार ४ देखि ५ जनासम्मका लागि भनेर निर्माण गरिएको हुन्छ भने सामान राख्ने थोरै ठाउँ पनि हुन्छ। सिंगो अटोमोबाइल क्षेत्रमै सेडान सेगमेन्टका कारले आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाएको छ, जसमा प्रयोगकर्ताले आफ्ना लागि विशेष सुविधाहरू पाउनेछन्।
सेडान सेग्मेन्टको यही विशेषताले नै यो कारलाई थप लोकप्रिय बनाएको छ। यस्तै यो कार अहिले आममानिसको पहुँचमा पनि पुगिसकेको छ। अलि महँगो पर्ने ठूलो सेडान भने अलि बढी ‘लक्जरियस’ हुन्छ।
पछिल्लो समय कम्प्याक्ट सेडान कार समेत लाकप्रिय रहेको छ। यो कारको लुक्स ह्याचव्याक जस्तो देखिए पनि यसमा पूर्ण रुपमा सेडानका विशेषता हुन्छन्। भारतीय गाडी उत्पादकहरुले धेरैजसो कम्प्याक्ट सेडान नै उत्पादन गर्ने गरेका छन्। अहिले नेपालमा कम्प्याक्ट सेडान कार धेरै मन पराइएको कारमा पर्छ।
विश्वका ठूला लक्जरी कार निर्माताहरु लिमोजिन, जगुर, मर्सिडिजलगायतले सेडान कारलाई नै प्राथमिकता दिने गरेका छन्। नेपालमा कार आयात हुन थालेदेखि नै सेडान कार बिक्री हुँदै आएको छ। विगतमा नेपालमा सेडान कार नै ट्याक्सीको रुपमा थियो।
अहिले ट्याक्सीको नयाँ मापदण्डले पुनः सेडानका कारलाई ट्याक्सी बनाउनुपर्ने भएको छ। तर विभागले ल्याएको मापदण्डमा विलासी सेडान कार ट्याक्सीमा आउने देखिँदैन। उक्त मापदण्डले तीन सिलिन्डर सेडान कार भनेको छ। यो विशेषता भनेको ह्याचब्याक काममा पनि हराउँदै जान थालेको छ।
यसको अर्थ नेपालमा ट्याक्सीमा आउने सेडान कार सबैभन्दा सस्तो र कम क्षमताको हुने निश्चितप्रायः छ। जसमा स्वभाविक रुपमा सुविधाहरु कम हुने छन्। ट्याक्सीमा जाने भन्ने वित्तिकै कम्पनीले त्यो मोडल निजी प्रयोजनमा बिक्री गर्न कठिन हुन्छ। त्यसैले सस्तो र कम क्षमताको सेडान कार आएको अवस्थामा अन्य तुलनात्मक रुपमा महँगा कार ट्याक्सीमा जाने सम्भावना न्यून हुन्छ।
तथापि २८ वर्षपछि ट्याक्सीका लागि नयाँ मापदण्ड आउनु सकारात्मक नै हो। यो परिमार्जन गर्दै जान सकिन्छ तर त्यसका लागि अर्को २८ वर्ष नआओस्। अब संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार प्रदेश सरकारहरुले पनि कानुन निर्माण गरी आफ्नो अधिकार उपयोग गर्न सक्छन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
