दुर्गा प्रसाईको आन्दोलन– लघुवित्तको ब्याज, राजनीतिले थोपरेको निराशा र राजा फर्काउने होड

फिचर

कल्पना घिमिरे बिहीबार, मंसिर ७, २०८० १७:३७

काठमाडौं– ललितपुरको धापाखेलका संगम मर्हजन आन्दोलनमा सहभागी हुने भन्दै बल्खु पुगेका थिए। बीबीएस अन्तिम वर्षमा अध्ययनरत उनी ‘देश बस्न लायक नरहेको’ भन्ने निष्कर्षका साथ आन्दोलन गर्न निस्किएका थिए। अध्ययन पूरा गर्दा पनि रोजगारी पाउने अवस्था र व्यवसाय गर्ने वातावरण पनि नभएको उनले सुनाए।

देशमा अहिलेको अवस्था सिर्जना हुनुमा ‘फोहोरी राजनीतिक खेल’ जिम्मेवार रहेको उनको निष्कर्ष छ। ‘५ दशकदेखि उनै व्यक्ति, उनै पार्टीले शासन चलाउने गरिरहेका छन्। घुमिफिरी कुर्सीमा पुग्ने गरिरहेका छन्,’ उनी भन्छन्, ‘विगतमा कांग्रेस र एमालेले सरकार चलाए अनि माओवादी सहितका केही दल आए उनीहरुले लोकतन्त्र भन्दै गणतन्त्रसम्मको नाम दिएर शासन गरे र अहिले पनि गरिरहेका छन्। तर अवस्था किन झन्‌झन् बिग्रिँदै गएको छ? देशमा रोजगारी छैन। सक्षम जनशक्ति विदेश पलायन हुने क्रम वढेको छ।’

अहिले राजनीतिको केन्द्र र सत्तामा रहेका दलहरुका कारण देश बस्न लायक नबनेको पनि उनले निष्कर्ष सुनाए। ‘आर्थिक स्थिति राम्रो नहुनुको जिम्मेवार को हो? किन रोजगारीमा वृद्धि भएन? चारैतिर महङ्गी बढेको छ,’ उनी भन्छन्, ‘देशमा रोजगारी नपाएपछि लगानी गरेको, पढेको के काम? अनि यो देश कसका लागि बनाइयो? विदेश नै जानुपर्ने अवस्था अहिलेकै राजनीतिक दलका नेताहरुको असक्षम नेतृत्वले गर्दा भएको हो। त्यसैले म आन्दोलनमा आएको हुँ।’

रोजगारी सिर्जना गर्नुको सट्टा महङ्गी बढाउने अनि भ्रष्टाचार गर्ने कार्यमा मात्र दलका नेताहरु केन्द्रित भएकाले यो व्यवस्था परिर्वतन गरेर राजा ल्याउनुपर्ने उनको तर्क छ। राजा आएपछि सबै ठिक हुन्छ त? यसको पनि स्पष्ट जवाफ उनीसँग छैन। तर अहिलेको संघीय गणतन्त्रले झन् देशलाई संकटमा लगेको उनलाई लागेको छ।

कैलालीकी देवश्री थरुनी पनि बल्खुमै भेटिइन्। श्रीमान्‌सहित झोला बोकेर उनी ‘आन्दोलन’ गर्न काठमाडौं आएकी हुन्। लघुवित्तबाट लिएको ऋणले पछिल्लो समय उनलाई गाउँमा बस्ने वातावरण नै छैन। ३ वटा लघुवित्तबाट फरक–फरक समयमा लिएको ऋण उनले चुक्ता गर्न सकिनन्। लघुवित्तका कर्मचारीहरुले घरमै आएर पैसा तिर्न ‘धम्की’ दिन थालेपछि उनले घरमा बस्न छाडेकी छन्।

मेडिकेल व्यवसायी दूर्गा प्रसाईले ‘जनविद्रोह’का नाममा घोषणा गरेको ‘आन्दोलन’का अधिकांश अजेन्डाबारे उनलाई वास्ता छैन। उनी लघुवित्तको ऋण मिनाहा हुने अपेक्षासहित प्रसाईको समर्थनमा काठमाडौंसम्म पुगेकी हुन्।

ऋणीहरुबाट चक्रिय ब्याज लिने लघुवित्तलाई नियमन नगर्दा आफू मारमा परेको उनको बुझाइ छ। प्रसाईले गरेको आन्दोलनबाट सरकारले लघुवित्त पीडितको आवाज सुन्ने उनको बुझाइ छ।

‘हामी गरिबले लिएको ऋण मिनाह हुन्छ भनेको छ। त्यही भएर आन्दोलनमा आएको हो,’ उनले भनिन्, ‘अहिलेको अवस्था परिर्वतन भयो भने हामीलाई अलि सजिलो हुन्थ्यो कि?’

आफू २ दिनदेखि काठमाडौंको एक पार्टी प्यालेसमा परिवारसहित बस्दै आएको उनले सुनाइन्। आन्दोलन चल्दासम्म काठमाडौंमै बस्न अनि गाउँ फर्किने उनको योजना छ।

आन्दोलनबाट माग पूरा होला त? उनलाई त्यसबारे केही थाहा छैन। उनी आफ्नो ऋण मिनाहा गरिदिनुपर्ने बताउँछिन्।

‘मिनाहा भएन भने नि?’ यो प्रश्नको स्पष्ट जवाफ पनि उनीसँग छैन। अहिलेलाई अरु उपाय नभएका कारण प्रसाई नेतृत्वको आन्दोलनमा सरिक हुनुपरेको उनले सुनाइन्।

ललितपुर ‘चगाखानी’की चन्द्रा राई पनि लघुवित्तको ऋणले पिरोलेपछि प्रसाई नेतृत्वको आन्दोलनमा भाग लिन बल्खु आइपुगिन्। बल्खुको पुलमा भेटिएकी उनको मुख्य माग आफू र आफूजस्तै ऋणीले लिएको ऋणका सन्दर्भमा केही सहुलियत हुनुपर्ने छ। प्रसाईले अगाडि सारेको अर्को अजेन्डा ‘राजतन्त्र फिर्ता’प्रति पनि उनको समर्थन छ। ‘राजा ल्याउन सकिन्छ भने ल्याए हुन्छ,’ उनले भनिन्।

घर बनाउनका लागि लघुवित्तबाट २८ लाख रुपैयाँ ऋण लिएको चन्द्राले सुनाइन्। तर अहिले सावाँ–ब्याज तिर्न नसकिएको उनले बताइन्।

‘हाम्रो पनि केही हुन्छ कि भनेर आन्दोलनमा आएको हो। ऋण मिनाह हुन्छ कि भनेर आएको हो। लघुवित्तको ऋण लिएको अहिले सावाँ, ब्याज त्यसको पनि व्याज तिर्न नसक्ने भएको छ,’ उनले भनिन्, ‘रोजगारी छैन। छोरा छोरीले पढे पनि काम पाउँदैन। आयस्रोत नभएपछि कसरी तिर्नु?’

सुरुमा त छोराले रोजगारी गरेर आर्जन गरेको आम्दानीबाट ऋण तिर्ने गरेको उनले सुनाइन्। तर कोरोना भाइरसको महामारीका कारण छोराले रोजगारी गुमाएपछि परिवारको आम्दानी नै गुम्यो।

उनलाई पूर‌ै ऋण मिनाहा नहोला भन्ने लाग्छ। यद्यपि ब्याजमा सहुलियत मिलेमा भने आफूलाई धेरै राहत पुग्ने उनले सुनाइन्। ‘ऋण मिनाहा त पक्कै नहोला। केही सहुलियत भइदिए हुन्थ्यो। ब्याज मात्र नपरे पनि राहत हुने थियो,’ उनले सुनाइन्।

सोही आन्दोलनमा भेटिए भक्तपुरमा हर्षमान वोडे। अहिलेका दलहरु र व्यवस्थाप्रति दिक्क लागेर आफू दुर्गा प्रसाई नेतृत्वको आन्दोलमा आएको उनले सुनाए। २०६२/०६३ को जनआन्दोलनपछि लगातार देशमा ३ दलका नेताहरुले सरकार चलाउँदै आएको, तर देश भने झन्‌झन्‌ गरिब बनाएको उनलाई लागेको छ।

‘अहिले रोजगारी छैन। अर्थव्यवस्था धरासायी छ। युवाहरु विदेश पलायन हुने क्रम वढ्दो छ,’ उनले भने, ‘यो सबै हुनुको जिम्मेवारी कसैले लिँदैन। यसको सबै कारण गणतन्त्रपछि आएको नेतृत्व हो।’

हिन्दु धर्म सापेक्ष, राजासहितको राज्य हुनुपर्ने पक्षमा आफू रहेको वोडेले सुनाए। हिन्दुहरु धेरै भएको देशमा धर्म निरपेक्षता राख्ने काम गलत भएको र अहिलेको वेथितिले पनि राजा नै चाहिन्छ भन्ने देखाएको उनलाई लागेको छ।

अहिलेको भ्रष्टाचारविरुद्ध पनि आफू सडकमा आएको उनले सुनाए। दलका नेताहरुले मिलेर सबै ठाउँमा लुट मच्चाएकाले उनीहरुमाथि कारबाही हुनुपर्ने उनको भनाइ छ। भ्रष्टाचार गर्ने नेताहरुलाई कारबाही नहुने हो भने श्रीलंका झैं देश टाट पल्टने अनि जनताले नेताहरुलाई देशबाट लखेट्नुपर्ने अवस्था आउने उनको तर्क छ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।