काठमाडौं– घट्दो विदेशी मुद्रा सञ्चिति र बढ्दो शोधनान्तर घाटाको स्थितिले अर्थतन्त्रमा जोखिम बढेको भन्दै सरकार अर्थतन्त्र जोगाउने उपायको खोजीमा लागेको छ। राष्ट्र बैंकले पनि अर्थतन्त्र सुधारका लागि विभिन्न कदम चालिरहेको छ।
अहिले अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या समाधान गर्न सार्वजनिक बिदा बढाउनेदेखि सवारी साधनमा जोरबिजोर लागू गर्नेसम्मको तयारी सरकारले गरेको छ। त्यसैगरी, विदेशी विनिमय सञ्चिति बढाउने उद्देश्यले आयात नियन्त्रणका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले अर्थमन्त्रालयलाई सुझाव पत्र नै लेखेर पठाएको छ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या समाधान गर्न विभिन्न वस्तु आयातमा रोक लगाउन र आयात नियन्त्रण गर्न सुझाव दिएको छ।
आयातलाई कडाइ गरिने विभिन्न प्रस्ताव आगामी मन्त्रिपरिषद् बैठकमा लगिने अर्थमन्त्रालयका एक अधिकारी बताउँछन्। ‘राष्ट्र बैंकले अल्पकालीन र दीर्घकालीन गरी करिब डेढ दर्जन सुझाव सरकारलाई दिएको छ,’ उनले भने, ‘यो सुझाव विषयमा आगामी बैठकमा कुरा हुन्छ।’
अर्थतन्त्र सुधार्न के गर्नु आवश्यक छ?
अहिले अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या समाधान गर्न सरकार तथा नेपाल राष्ट्र बैंकले आयात घटाएर उत्पादनमूलक कार्यमा जोड दिनुपर्ने अर्थविज्ञ बताउँछन्। अहिले अर्थतन्त्रमा देखिएको संकट गम्भीर नै नरहे पनि संकटोन्मुख रहेको अर्थशास्त्री विश्वम्भर प्याकुरेल बताउँछन्। ‘अहिलेको अवस्था हेर्ने हो भने हामी चाँडै श्रीलङ्काको बाटोमा पुग्न सक्छौं,’ प्याकुरेल भन्छन्, ‘अहिलेको अवस्थाबाट पार पाउन सचेत भएर लाग्नु आवश्यक छ।’
अर्थतन्त्र संकटको बाटोमा हुँदा लिड गर्ने व्यक्तिले ध्यान नदिँदा यस्तो अवस्था आएको उनी बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘अहिलेको आर्थिक सुधारका लागि मूलभूत कुरा हामीसँग भएको स्रोत र साधन मजबुत बनाउनुपर्छ र यसलाई उत्पादनमुखी बनाउनु आवश्यक छ। अहिले देशको अवस्था सुधार गर्नका लागि उत्पादन वृद्धि र निर्यातमा लाग्नुपर्ने बेला आएको उनको बुझाइ छ।
देशमै उत्पादन बढाउन देशलाई आत्मनिर्भर बनाउनका लागि हरेक नेतृत्वकर्ताले आफूले जिम्मा लिएको क्षेत्रमा प्रभावकारी काम गनुपर्ने बेला आएको उनको बुझाइ छ।
अहिले देखिएको तरलता अभावलगायत अर्थतन्त्रमा देखिएको समस्या सुधारका लागि सरकार तथा केन्द्रीय बैंकले थोरै भए पनि काम सुरु गरेको अर्थशास्त्री तथा पूर्र्वगभनीर दिपेन्द्रबहादुर क्षत्री बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘आयात रोक्न केही कदम सरकारले सुरु गरेको छ। सरकारले विलासिताको सामान आयात रोक्न शतप्रतिशत एलसी राख्नुपर्ने बनाएको छ। यसले आयात घटाएको छ। यो मात्र पर्याप्त हैन। सरकारले आफ्नो रकम लगाएर बनाएको परियोजनामा शोध भर्ना लिने कार्य लिन सकेको छैन। यो पनि हेर्नुपर्यो।’
अहिले विदेशी ऋण भित्र्याउनका लागि बाह्य लगानीकर्तालाई विश्वास दिलाउन सक्ने अवस्था छैन। यस्तो ऋण तथा अनुदान भित्र्याउनका लागि लगानीकर्तालाई आश्वस्त पार्ने वातावरण बनाउनुपर्ने उनी बताउँछन्। क्षत्री भन्छन्, ‘परियोजना ठीक समयमा सञ्चालन गरेर हामी मुनाफा कमाउँछौं भनेर बाह्य लगानीकर्तालाई आश्वस्त पारेर ऋण र अनुदान लिनुपर्छ। यो विदेशी मुद्रामा आउने हो। यसले विदेशी मुद्राको बचत घट्दै गएको समस्या समाधान हुन्छ।’
अहिलेको अवस्थामा जनता तथा सरकार दुवैले मितव्ययिता अपनाउनुपर्ने उनी बताउँछन्। नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थको आयात धेरै भइरहेको छ। यसलाई कम गर्न विद्युतीय सवारी साधनलाई सुलभ गराउनुपर्ने उनको बुझाइ छ। यसका लागि सरकारले के–के गर्नसक्छ त्यो नीति बनाएर लगानी गर्नुपर्ने देखिन्छ। सार्वजनिक यातायातका साधन व्यवस्थित गर्न सके निजी सवारी साधन कम हुन्छन्। यसबाट इन्धन खपतसमेत कम हुन गई व्यापार घाटा पनि कम हुने उनको भनाइ छ।
अहिले अर्थतन्त्रमा देखिएको संकट व्यवस्थापनका लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी अर्थमन्त्रालयको हुने अर्थशास्त्री तथा पूर्वगभर्नर चिरन्जीवी नेपाल बताँछन्। नेपालमा श्रीलंकाको जस्तो अवस्था आउन नदिन सरकार गम्भीर भएर लाग्नुपर्ने उनी बताउँछन्।
अर्थतन्त्रमा समस्या समाधानका लागि अहिलेको अवस्थामा उपाभोक्ताले माग कम गर्नुपर्ने पूर्वबैंकर तथा एनआरएन डेभलपमेन्ट फण्डका कार्यकारी अधिकृत अनलराज भट्टराई बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘अहिले यो अवस्था उपभोक्ताको मागको कारण आएको हो।’
विश्वव्यापी रुपमा बढेको महँगीको असर पनि नेपालमा देखिएको उनको भनाइ छ। ‘गत आर्थिक वर्षमा ४०/५० डलर पर्ने पेट्रोलियम पपर्दाको मूल्य अहिले १०० डलरभन्दा माथि पुगेको छ,’ उनी भन्छन्, ‘यसकारण पनि नेपालमा आर्थिक संकट बढेको हो।’ यस्ता वस्तुको प्रयोग कमगर्न सरकारले नीति बनाउनु पर्ने र उपभोक्ताले कम गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको उनको भनाइ छ। यसले पनि हामीसँग भएको पैसा बाहिरिनबाट जोगिने उनको बुझाइ छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1766152266.png)
-1764146706.png)
-1763721444.png)
