तीज गीत : कहीँ नारीको स्वाभिमान, कहीँ गुनासो

संगीत

धनु विश्वकर्मा बुधबार, साउन २७, २०७८ ०७:०३

काठमाडौं- प्रकाश सपुतको तीज गीत ‘कुरा बुझ्न पर्च’ अहिले ‘ट्रेन्डिङ’मा छ। सन्देश र मनोरञ्जनको ‘प्याकेज’का रूपमा गीतलाई लिइएको छ। शान्तिश्री परियार र समीक्षा अधिकारीको स्वर रहेको गीतमा अहिलेको पुस्ताका नारीहरूको स्वाभिमान झल्किन्छ। बर छान्ने स्वतन्त्रतालाई समेत जोड दिइएको गीतमा भनिएको छ:

डाक्टर, पाइलट, इञ्जिनियर, सुब्बा, नायक, गायक
जुन पेसाको भए पनि हुनपर्‍यो लायक
धन सम्पत्ति हेर्ने होइन, हेर्ने होइन पियार
बुढो उठोस् चिया पकाओस् भनोस् उठ डियर
कुरा बुझ्न पर्च, जसले माया गर्च, उसलाई जोवन खर्च

नेपाली संगीतमा तीज परम्परा भइसकेको छ। जेठदेखि भदौसम्म तीजका गीत सार्वजनिक हुने र घन्किने चलन बसेको छ। कोरोना कहरले पनि त्यो चलनलाई टुटाएन।

सामान्य समयमा स्टेजलाई लक्ष्य गरेर बनाइने उस्तै गीतबाट श्रोतालाई कोरोनाले मुक्ति दिएको छ। केही परिष्कृत तर धेरै तीजको मर्म बोकेका गीतहरू अहिले बजारमा आएका छन्। ती गीतको केन्द्रमा महिला छन्, चाहे स्वाभिमानको पक्षपोषण गरुन् वा बिलौना सुनाउन्।

तीजको माहोलमा नछुट्ने एक सर्जक पशुपति शर्मा हुन्। शब्दसंगीत सिर्जनासँगै प्राय: आफू पनि गाउने उनको यसपल्ट स्वर नपरेको गीत चर्चामा छ। त्यो गीतले नारी निरीहता झल्काउँछ तर चेलीलाई आफ्नो बर आफैं छान्ने स्वतन्त्रताकै वकालत गर्छ। अभिभावकको गल्तीमाथि प्रश्न उठाउने टीका पुनको स्वरमा रहेको गीत यस्तो छ:

गाउँमै जन्में, गाउँमै हुर्कें जानिनँ कि अक्कल
रूपकी राम्री भइनँ अरे पारिन रे नक्कल
अहिले आर घर न घाटको मलाई बनाइदियो
पहिले मलाई हेर्न आउँदा के हेरेको थियो
त्यसले मलाई छोडेको हो, सोझी देखेर
नकचरी आएको हो, गोजी देखेर

तीज भन्नेबित्तिकै चेलीहरू माइती आएको परिकल्पना सर्जकले नै गर्ने नै भए। त्यस्तो अवस्थामा सधैं वेदना प्रकट हुँदैन। कहिलेकाहीँ रमाइलो पनि हुन्छ। त्यही रमाइलोलाई ‘कुरा काटन’ तीज गीतमार्फत् खुमन अधिकारीले प्रस्तुत गरेका छन्। गायक अधिकारीसँग देवी घर्ती, शान्तिश्री परियार, शिला आले, सम्झना भण्डारी, पूर्णकला बिसी, जुना श्रीष, सरिता कार्की र सुनिता बुढाले उक्त गीतमा स्वर भरेका छन्। अधिकारी गीतमार्फत् ठट्टा गर्छन् :

माइत आयौ दिदीबहिनी मनका कुरा साटन
भिनाजु र ज्वाइँसाबको कुरा काटन

त्यसपछि गायिकाहरू पालैपालो आफ्नो बुढाको पेसा गीतमार्फत् प्रस्तुत गरिरहेका छन्।

तीजलाई आफ्नै अनुकूल अवसर बनाउने क्रममा दोहोरी गायनमा चर्चित टीका सानुले पनि त्यसलाई उपयोग गरिरहेकी छन्। उनले फरक-फरक गायिकासँग लाइभ दोहोरीसमेत तीजकै भाकामा गाइरहेकी छन्। त्यहाँ उनी कहिले जेठानी-देउरानी, कहिले सौता-सौता, आमाछोरी, सासुबुहारी र नन्दभाउजुको सवाल जवाफ पस्किरहेकी छन्।

गायिका सुनिता बुढा क्षेत्री र तुलसी घर्तीमगरले गाएको गीतमा भने बुढाको पिउने बानीलाई लिएर सँगीसँग गुनासो पोखेकी छन्। ‘पराइ घर’ नामक गीतमा भनिएको छ:

घर व्यवहारले छोयो हाम्लाई भेट हुँदैन रुन्छ मन
बुढाले जाँड छोडे कि अझै खाँदै छन्
आधा रातमा आउँछन् बुढा टन्न रक्सी खाएर
सासूज्यूले बोल्ने सधैं वचन लाएर

तीजकै गीत भन्ने कुरामा दोहोरी क्षेत्रले नै नाक खुम्च्याए पनि लोक संगीतमा चर्चित ‘दाजुभाइ’ वसन्त थापा र दुर्गेश थापाका गीत पनि चर्चामा छन्। यसपालिको तीजमा वसन्तले विवाहको छेकमा गाइने रत्यौली भाकालाई सार्वजनिक गरेका छन्।

स्थानीयस्तरमा गाइने भाकालाई टिपेका उनले सुर्खेतकी चन्द्रा सुवेदीलाई गायिका बनाएका छन्। रत्यौलीमा गीत गाइरहने सुवेदी टिकटकमा भाइरल भएपछि उनको स्वर र शब्दसमेत वसन्तले गीतमा मिसाएका छन्। ‘स्यानी माया’ नामक गीतको सुरूमै रहेको ‘ओइ भन्न नपाउँदै ...’लाई लिएर केहीले आपत्ति जनाएका छन्। गीतमा सुवेदीकै शब्द अर्ग्यानिक छन्:

जेठो जर्नेल, काइलो कर्नेल
हा बरै कान्छो चौतारीमा
घुनपुत्ला नलाओस् कहिल्यै
हा बरै तिम्रो दौतारीमा

दुर्गेश थापाले तीजको अवसरमा युवावयलाई नचाउने गीत ल्याउन थालेको केही वर्ष बितिसकेको छ। उनका गीत सधैं केही विवादित तर हिट भइरहेका छन्। त्यो क्रम यसपल्ट पनि भंग भएन। उनको ‘ख्यास्स पुतली’ नामक गीत चर्चामा छ तर उनलाई भने लोकदोहोरी क्षेत्रले बहिष्कार गरेको छ। राष्ट्रिय लोकदोहोरी प्रतिष्ठान नेपालले साधारण सदस्यसमेत नरहने गरी निकालेको छ।

समग्रमा हेर्दा भने तीज गीतमा यो पर्वको मर्म फर्किएको महसुस हुनसक्छ। सुनिता दुलालको स्वरमा रहेको ‘परदेशी छोरी’ले पराइ भूमिमा रहेकाले आमाको हातले पकाएको दर खान नपाएको दु:खेसोलाई समेटेको छ। मेलिना राईको ‘आयो तीजको लहर’ले संंगीसँग रमाउने मौसमलाई प्रतिविम्बित गर्छ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।