काठमाडौं- नेत्रविक्रम चन्द ‘विप्लव’ नेतृत्वको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) अचानक शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आउने घोषणा गरेलगत्तै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले राष्ट्रिय सभागृहबाट भनेका थिए, ‘नेपालमा सशस्त्र गतिविधि गर्ने समूह निमिट्यान्न भयो।’
प्रधानमन्त्रीले यस्तो उद्घोष गरेको १५ दिन नबित्दै आइतबार सिरहामा बम विस्फोट भयो। सिरहा सदरमुकाम लहानस्थित मालपोत कार्यालयको दोस्रो तलामा सेवाग्राहीको भीडभाड रहेका बेला गराइएको प्रेसर कुकर बम विस्फोटमा ८ जना घाइते भए।
विस्फोटको जिम्मा जयकृष्ण गोइतले नेतृत्व गरेको ‘जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा (क्रान्तिकारी)’ नामको संगठनले लिएको छ। विस्फोट स्थलमै उक्त मोर्चाको पर्चा भेटिएको थियो। सो पर्चामा उल्लेख थियो, ‘तराईमा भ्रष्टाचार व्याप्त रहेकाले त्यसको कारबाहीस्वरुप विस्फोट गराइएको।’
चैत १ गते बम विस्फोट भए पनि यसको संकेत भने गोइत समूहले दुई साता पहिले नै दिइसकेको खुलेको छ। आतंकवाद, अन्तरदेशीय अपराध र भूमिगत समूहका गतिविधिको सुक्ष्म निगरानी गर्ने नेपाल प्रहरीको विशेष ब्युरोका एक उच्च अधिकारीले बताएअनुसार गत फागुन १४ गते सिरहाकै एक सार्वजनिक चौरमा गोइत समूहले बम राखेको थियो। तर, त्यो बम विस्फोट हुन पाएन। नेपाली सेनाको बम डिस्पोजल टोलीले सो बम निष्क्रिय तुल्याएको थियो। त्यो ठाउँमा पनि आइतबार मालपोत कार्यालयमा फेला परेजस्तै गोइत समूहको पर्चा भेटिएको थियो।
गोइत सिरहाकै बासिन्दा हुन्। तर, करिब दुई दशकदेखि उनले भारतमा आश्रय लिएर तराईंका जिल्लामा हिंसात्मक गतिविधि सञ्चालन गरिरहेका छन्। उनको समूहले दुई साताअघि नै विस्फोटको संकेत गरेपनि सुरक्षा निकायले कुनै भेउ नपाउँदा मालपोत कार्यालयमै विस्फोट भएको हो।
विस्फोट गराएर दबाब दिने र प्रधानमन्त्रीको फेरो समाउँदै आफ्ना सम्पूर्ण कार्यकर्ताको मुद्दा फिर्ता लिने उद्देश्य हुन सक्ने ठकुरीको विश्लेषण छ।
मुलुकको आन्तरिक सुरक्षासँग सम्बन्धित सूचना संकलन गर्न नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल र राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका आ–आफ्नै जासूसी संयन्त्र छन्। दुई साता पहिले बमसहित पर्चा राख्दासमेत सुरक्षा निकायहरु गोइत समूहका गतिविधिबारे मिहिन रुपमा विश्लेषण गर्न चुके। परिणाम, मालपोत कार्यालयमा दिनदहाडै भएको विस्फोट र त्यसले निम्त्याएको रक्तपातपूर्ण दृष्यले त्रास र आतंक फैलाउने काम गर्यो।
आन्तरिक सुरक्षासँग सम्बन्धित सूचना संकलन गर्न सेनाको सैनिक विनय महानिर्देशनालय (डिजिएमआई), नेपाल प्रहरीको विशेष ब्यूरो, सशस्त्र प्रहरी बलको विशेष संयन्त्र र राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका गुप्तचर परिचालित हुन्छन्। सिरहा मालपोतमा भएको बम विस्फोटको घटनाले यी चारवटै संयन्त्रको क्षमतामाथि गम्भीर प्रश्न उब्जाएको छ।
विस्फोट किन?
प्रदेश २ प्रहरी कार्यालयका प्रमुख, डिआइजी धीरज प्रताप सिंह विस्फोटको प्रमुख उदेश्य त्रास र आतंक फैलाएर चन्दा असुल्ने भएकोतर्फ संकेत गर्छन्। तर, ‘विप्लव’ नेतृत्वको नेकपा र तराईमा पृथकतावादी गतिविधि सञ्चालन गरिरहेका सीके राउत शान्तिपूर्ण गतिविधिमा आएपछिको विस्फोटलाई फरक ढंगले विश्लेषण गर्नुपर्ने पूर्वडीआइजी हेमन्त मल्ल ठकुरी बताउँछन्।
‘सशस्त्र र पृथकतावादी गतिविधि छाड्ने घोषणा गरेका दुई समूहलाई प्रधानमन्त्रीले भर्खरै शान्तिपूर्ण गतिविधिमा ल्याउनुभो, तर गोइत समूहको उपाध्यक्षलाई भने सिडिओले स्वागत गरे’, ठकुरीले भने, ‘त्यसलगत्तै विस्फोट हुनुलाई हाम्रो हैसियत सिडिओले स्वागत गर्ने होइन भनेर मेसेज दिन खोजेको हुनसक्छ।’ गोइत समूहका उपाध्यक्ष रामविलाश यादवले आइतबार बिहान मात्र सिरहाका सिडिओसमक्ष आत्मसमर्पण गरेका थिए।
विस्फोट गराएर दबाब दिने र प्रधानमन्त्रीको फेरो समाउँदै आफ्ना सम्पूर्ण कार्यकर्ताको मुद्दा फिर्ता लिने उद्देश्य हुन सक्ने ठकुरीको विश्लेषण छ।
तर यो किसिमको वार्ताबाट देशमा शान्ति नहुने दाबी ठकुरीको छ। प्रधानमन्त्रीले जस लिन ४ जना मान्छे राखेर शान्तिपूर्ण गतिविधिमा ल्याइयो भन्नु नै गलत रहेको बताउँदै उनले प्रश्न गरे, ‘विप्लव समूहलाई प्रतिबन्ध लगाइयो, पछि सम्झौता गर्ने बेलामा सरकारका कुनै पनि विङ्ग्ससँग सल्लाह नै नगरी प्रतिबन्ध फुकुवा भयो। खोई सेक्युरेटी एजेन्सीको भूमिका? हिजो किन प्रतिबन्ध लगाइएको? अहिले किन फुकुवा?’
सार्वजनिक हुनु र विस्फोट संयोग मात्र?
आइतबार बिहान मात्र गोइत समूहका दोस्रो वरीयताका नेता रामविलाश यादवले आत्मसमर्पण गरेका थिए। बिहान साढे १० बजे जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा विज्ञप्ति बुझाउँदै उनले गोइत समूह छाडेको घोषणा गरेका थिए। त्यसको केही घण्टामै मालपोत कार्यालयमा विस्फोट भयो। झोला बोकेका एक व्यक्ति लहानस्थित मालपोत कार्यालय प्रवेश गरेर कुर्सीमुनि झोला राखेर बाहिरिएपछि विस्फोट भएको थियो।
यादवले आत्मसमर्पण गर्नु र लगत्तै विस्फोट हुनु संयोग मात्रै हो वा अरु कुनै कारण छ त? यसबारे अनुसन्धान भइरहेको प्रदेश २ प्रहरी स्रोत बताउँछ। यादवको आत्मसमर्पणप्रति असन्तुष्ट भएपछि विस्फोट गराएको पनि हुनसक्ने प्रहरीको विश्लेषण छ।
तराईको सुरक्षामा चुनौती दुई सशस्त्र समूहको
सरकारले पटक–पटक गठन गरेका वार्ता टोलीसँग सशस्त्र गतिविधि गरिरहेका समूहले वार्ता गर्दै शान्तिपूर्ण गतिविधिमा आए पनि तराईमा सशस्त्र गतिविधि गर्दै आएका दुई समूहले भने अहिलेसम्म वार्ता अस्वीकार गर्दै आएका छन्। जयकृष्ण गोइत र नागेन्द्र पासवान (ज्वाला सिंह) नेतृत्वका दुई समूहले अहिलेसम्म वार्ता स्वीकारेका छैनन्।
गोइत समूहका दोस्रो वरीयताका रामविलाश यादवको आत्मसमर्पणप्रति असन्तुष्ट भएपछि विस्फोट गराएको पनि हुनसक्ने प्रहरीको विश्लेषण छ।
यी दुई समूहले वार्ता अस्वीकार गरेर सशस्त्र गतिविधि जारी राखेकाले अबको चुनौती यी दुई समूह रहेको नेपाल प्रहरीको विशेष ब्यूरोका एक अधिकारी बताउँछन्। सशस्त्र गतिविधि गर्नु र त्यसको त्रासमा आर्थिक संकलन गर्नु नै यी समूहको मुख्य उद्देश्य रहेको प्रहरीको निष्कर्ष छ। २०६२/६३ सालको जनआन्दोलनपछि पूर्वी तराईका जिल्लामा विस्फोट गराउँदै यी समूह चर्चामा आएका थिए।
उनीहरुविरुद्ध सुरक्षा कारबाही तीब्र पारिएका बेला सीमापारि गएर सुरक्षित हुने र मौका पाउनसाथ नेपाल प्रवेश गरी हिंसात्मक गतिविधि गर्ने यी समूह लामो समयसम्म निष्कृय थिए। ‘विप्लव’ नेतृत्वको नेकपा शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आएसँगै फेरि यो समूहले आफ्नो उपस्थिति देखाउने संकेतस्वरुप सिरहामा विस्फोट गराएको हुनसक्ने प्रहरीको अनुमान छ।
५ वर्षमा गोइत समूहद्वारा दर्जन ठाउँमा विस्फोट
गोइत समूहले पछिल्लो पाँच वर्षमा तराईका एक दर्जनभन्दा धेरै ठाउँमा बम विस्फोट गराएको तथ्यांक प्रहरीले संकलन गरेको छ। यसबीचमा यो समूहले सुरक्षाकर्मीको समेत हत्या गरेको छ। २०७२ पुस दोस्रो साता सप्तरीको झुट्की प्रहरी चौकीमा गोइत समूहका कार्यकर्ताले आक्रमण गरेका थिए। आक्रमणमा चौकीका असई रमेश सुब्बाको मृत्यु भएको थियो। छाती र तिघ्रामा गोली लागेका असई सुब्बाको उपचारको क्रममा राजविराजस्थित गजेन्द्रनारायण सिंह अस्पतालमा मृत्यु भएको थियो।
गोइत समूहले नै नेपाली कांग्रेसका सांसद सुरेन्द्र यादवको राजविराजस्थित घरमा सिलिन्डर बम विस्फोट गराएको थियो। त्यो घटनाको जिम्मा गोइत समूहले नै लिएको थियो।
२०७५ साउन २७ गते विराटनगर महानगरपालिका कार्यालयमा पनि बम विस्फोट भयो। विस्फोटमा संलग्न भएको आरोपमा प्रहरीले २१ दिनपछि गोइत समूहका तीन कार्यकर्तालाई पक्राउ गरेको थियो। २०७४ मंसिर २८ गते सिरहाको लहानस्थित लोकतन्त्र चोकमा समेत गोइत समूहले विस्फोट गराएको थियो। त्यहाँ साइकलको सिटमुनी फिट गरिएको सकेट बम विस्फोट हुँदा सप्तरीको खडक नगरपालिका–२, बनरझुल्ला बस्ने ४६ वर्षीय परमेश्वर चौधरी र सोही नगरपालिका–४, पनसेराका ४४ वर्षीय धनराज चौधरी घाइते भएका थिए।
२०७३ मंसिर २३ गते सिरहाको मिर्चैयामा भएको प्रेसर कुकर बम विस्फोट र २०७३ मंसिर १२ गते जिल्ला प्रशासन कार्यालय सप्तरीमा प्रेसर कुकर बम राखिएको घटनाको जिम्मा पनि गोइत समूहले नै लिएको थियो।
सशस्त्र द्वन्द्वका उपज
जयकृष्ण गोइत तत्कालीन माआवादीमा पनि लागेका नेता हुन्। माओवादीले गरेको दशक लामो हिंसात्मक विद्रोहमा उनी माओवादीकै मधेशी मोर्चामा रहेर काम गरेका थिए। पछि गोइतलाई हटाएर मातृका यादवलाई मोर्चाको प्रमुख बनाइएपछि गोइतले विद्रोह गरेर ‘जनतान्त्रिक तराई मुक्ति मोर्चा’ नामको संगठन खोलेका थिए।
गोइत भने भारतको पटनामा बस्ने गरेको प्रहरी स्रोत बताउँछ। उनी अहिले पनि मोर्चाको अध्यक्ष छन् भने तत्कालीन माओवादीका केन्द्रीय सदस्य ‘ज्वाला सिंह’ भनिने नागेन्द्र पासवान मोर्चाको उपाध्यक्ष थिए। गोइतसँग असन्तुष्टि बढेपछि पासवानले भने अर्को समूह गठन गरेर तराईमा सशस्त्र गतिविधि गर्दै आएका थिए।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
