मधेसका नागरिकले पहिचानको मागसहित २०४७ सालमा काठमाडौं नै आएर आन्दोलन गरे। हाल जनता समाजवादी पार्टीबाट प्रतिनिधि सभा सदस्य रेखा यादव त्यतिबेला जम्मा १५ वर्षकी थिइन्। काठमाडौंको आन्दोलनमा उनी पनि बुवासँगै आएकी थिइन्। र, त्यही आन्दोलनका कारण जेल परिन्। राजनीतिबारे थाहा नभए पनि चासो थियो। पारिवारिक पृष्ठभूमिले उनलाई राजनीति बुझ्ने मौका दियो।
आम नागरिकले रुँदै नागरिकता मागिरहेको दृश्यले यही क्षेत्रमा लागेर लड्न दृढता
दिलायो। रेखाका बुबा मोरङमा २५ वर्ष प्रधानपञ्च भए। रेखा सम्झिन्छिन्, ‘बुवासँग हिँड्दै गर्दा मैले पहिचान नै ठूलो कुरा भएको अनुभूति गरें। पहिचान भनेको नागरिकताको कुरा हो। आफ्नै देशमा पनि अनागरिक थिए। उनीहरु नागरिकताका लागि मेरो बुवासँग हात जोड्थे। त्यसको लागि गुहार गरेको देखिन्थ्यो। मैले त्यो प्रत्यक्ष रुपमा देख्दा र अनुभूति गर्दै गर्दा मेरो आफ्नै छाती पोलेर आउँथ्यो।’
आफ्नै देशमा नागरिकता दिलाइदिन प्रधानपञ्चसँग हात जोड्दै गर्दा उनीहरुका खुट्टामा जुता चप्पल हुँदैनथ्यो। धोती, गन्जी, च्यातिएको लुगा लगाएर उनीहरु नेपालमै खेति-किसानी गरिरहेका थिए। देशलाई खाना खुवाइरहेका थिए। तर विडम्बना देशलाई खुवाइरहेकाहरुलाई यो देशले नागरिक मान्न हिचकिचाइरहेको थियो।
रेखाको कलिलो मष्तिस्कमा आफू भएर पनि नभएको जस्तो हुनुमा कति पीडाबोध हुँदो रहेछ भन्ने कुराले डेरा जमाइरह्यो। आफ्नै देशले नचिन्दा कति अपमानजनक लाग्दो हो भन्ने अनुभूतिले उनलाई हरेकपटक झकझकाइरह्यो। उनी त्योबेला सोच्थिन्- अझ आफू भएर राज्यलाई जीवनभर अथवा पुस्तौ पुस्ताले चिनाउन खोजिरहनु तर राज्यले नचिन्दा कति आक्रोश र विद्रोहको ज्वाला फुट्दो हो?
एउटा नागरिकलाई राज्यले तबसम्म चिन्दैन, जबसम्म स्वयं राज्यले तँ यही देशको नागरिक होस् भनेर कागजको टुक्रा दिँदैन। वर्षौं वर्ष तराईमा बसोबास गर्दै आएका तर अझै पनि राज्यले नागरिक भनेर स्वीकार गर्न नसकेकाको जमातमै हुर्किइन् रेखा।
२०४७ सालतिर मधेसमा सद्भावना पार्टीको प्रभाव निकै थियो। त्यसमा रेखाका बुवा पनि थिए। जसको नेतृत्व पनि गजेन्द्रनारायण सिंहले गरेका थिए। सद्भावना पार्टीले नै त्यति बेला नागरिकता नपाएकाहरुलाई सिंहदरबार घेराउ गर्न जानका लागि आह्वान गर्यो। त्यहाँ नागरिकता नपाएकाहरुको ठूलो भीड नै लाग्यो। र, त्यो भीडले काठमाडौंमा आन्दोलन गर्दै सिंहदरबार घेराउ गर्यो। त्यतिबेला नै रेखाले देखेकी थिइन्, यही देशका नागरिकले नागरिकता नपाउँदाको दुःख, रुवाइ र छटपटी।
‘जबसम्म नागरिकताको समस्या समाधान हुँदैन, तबसम्म म लडिरहन्छु भनेर म फेरि गौशालामा आएँ। बुवाले यही आन्दोलनका लागि आएको पहिला सिंहदरबार घेरौं न भनेर भन्नुभयो। त्यहाँबाट हामीले सिंहदरबार घेराउ गर्यौं। घेराउका क्रममा धेरै जना सद्भावना पार्टीका नेता कार्यकर्ताहरु पनि पक्राउ परे। सँगै म पनि पक्राउ परें,' उनले स्मरण गरिन्, 'त्यहीँबाट मेरो राजनीतिक चाहना पनि पलायो। अब देश र जनताको लागि मैले केही गर्नुपर्छ भन्ने मनमा पलायो। मैले त्यसैलाई निरन्तरता दिएँ।’
२०४७ सालदेखि र त्यो भन्दा अघिदेखिको नागरिकताको समस्या अझै समाधान नभएको देख्दा रेखा अहिले पनि आक्रोशित हुन्छिन्।
‘तपाईंले अहिले पनि सदनमा हेर्नु भएको होला। यसपालि सदनमा पनि मैले नागरिकताको जति सवाल उठाएँ, त्यो सायदै कसैले उठाउनुभएको छैन होला। मैले हरेकपल्ट नागरिकताको लागि आवाज उठाइरहेकी छु। हामीले त नागरिकता विदेशीलाई देऊ भनेकै होइन नि। तर यहाँ सोचको फरक छ। हामीले विदेशीलाई नागरिकता दिन लाग्यौं भन्ने सोच देखिन्छ,’ रेखाको भनाइ छ, ‘यदि विदेशीलाई नागरिकता दिन्छ भन्ने त्यो दिनका लागि सिफारिस गर्ने र दिने व्यक्तिलाई थुन्नुपर्छ भन्छौं। कडाभन्दा कडा कारबाही पनि गर्नुपर्छ। यो चाहिँ म आफैंले पनि माग गर्छु। तर जो यो देशको नागरिक हो उसले त नागरिकता पाउनुपर्यो नि। हाम्रो देशमा एउटा मात्रै आधार नागरिकता बनाइदिएको छ।’
नागरिकता बिना त मान्छेको दैनिक जीवनमा असर पर्ने भन्दै नागरिकको पहिचान नभए स्वास्थ्यदेखि शिक्षा लगायत सबै क्षेत्रबाट पाउनुपर्ने सुविधाबाट बञ्चित हुनुपर्ने हुन्छ। नागरिकता भएको व्यक्तिलाई सिमकार्ड निकाल्नसमेत समस्या हुने भन्दै रेखाको प्रश्न छ, ‘हरेक कुरामा नागरिकताले बाँधिएका व्यक्तिहरुलाई बाँच्ने अधिकार त छ नि यो देशमा?’
२०४७ पछि मधेसलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा केही परिवर्तन भए पनि नियत 'साफ' नदेखिएको रेखाको अनुभव छ। एउटै भाषा बोल्ने, एउटै भेष लगाउने मात्रै यो देशको नागरिक हो भन्ने मानसिकतामा आज पनि परिवर्तन नदेखिएको उनको गुनासो छ।
‘नेपाली भाषा बोल्दैमा नेपाली हुने हो भने मधेसी, हिन्दी, भोजपुरी, राई, भोटे लगायतका अन्य भाषा बोल्नेहरु नेपाली होइनन्? त्यो भाषा बोल्नेहरु कहाँको हुन्?’, रेखाको प्रश्न छ, ‘धोती, कुर्ता, गम्छा बेर्ने बित्तिकै इन्डियन भनिदिन्छन्। यदि ती इन्डियन हुन् भने नेपालको भू-भागमा यो भू-भाग किन छ त? यो सोच्नु पर्छ कि पर्दैन? यो राज्यले सोच्ने बेला आएको छ। धोती लगाउने बित्तिकै कि त खेद्नुपर्यो, होइन भने उसको अधिकार त दिनु पर्यो नि। देशलाई नै पाल्ने त्यही मधेसी हो। त्यही भोजपुरी, अवधी, मैथली बोल्नेहरु हुन्।’
राज्यले एउटै भेषभूषा र भाषालाई दिएको मान्यता त्याग्नुपर्ने बताउँदै रेखाले राज्यको दोहोरो चरित्र परिवर्तन हुन जरुरी रहेको बताइन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1749826086.png)
