काठमाडौं— ‘कम्युनिष्टहरुको सुत्दाखेरी एउटा राष्ट्रियता, उठ्दाखेरि अर्को राष्ट्रियता, भोट माग्दा एक र मागिसकेपछि अर्को राष्ट्रियता, सत्तामा हुँदा एउटा र सत्ता बाहिर हुँदा अर्को राष्ट्रियता हुन्छ। राति लैनचौरवादी, दिउँसो राष्ट्रवादी, राति भारतवादी, दिउँसो नेपालीवादी,’ २०७७ जेठ २ गते प्रकाश रसाइली (स्नेही)ले प्रतिनिधि सभा बैठकमा गरेको व्यङ्ग्य हो यो।
तत्कालीन नेकपा सरकार हुँदा कम्युनिष्ट पार्टीप्रति उनले गरेको व्यंग्यले निकै चर्चा पाएको थियो। उनको अभिव्यक्तिले राष्ट्रिय मिडियामा समेत स्थान पाएपछि धेरैमाझ चिनिए।
अन्तरजातीय प्रेमका कारण रुकुम पश्चिमका नवराज विक र उनका साथीहरूको हत्या भएपछि पनि उनले संसद्मै उक्त घटनाको विरोध गरे। २०७७ जेठ १३ को प्रतिनिधि सभा बैठकमा उनले भनेका थिए, ‘अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा भइरहेको परिवर्तन र क्रान्तिलाई नै चुनौती दिने खालको अपराध भएको छ। यो मानवजातिमाथि भएको क्रुर हत्या हो। यो घटना नेपालको सिंगो दलित आन्दोलनविरुद्ध छ।’
बझाङको जयपृथ्वी नगरपालिका–१० घर भएका रसाइली २०४८ सालदेखि राजनीतिमा सक्रिय छन्। उनी विद्यार्थी आन्दोलन हुँदै मूलधारको राजनीतिमा होमिएका हुन्। उनी २०४८ सालमा नेवि संघको विद्यालय सचिव बनेका थिए। २०६४ सालमा नेपाल विद्यार्थी संघको केन्द्रीय सदस्य एवं शिक्षा विभाग प्रमुख बनेका उनी राजनीतिक आन्दोलनका क्रममा पटक–पटक गरी दुई महिना जेल बसेका छन्।
२०७४ सालको संसदीय निर्वाचनमा उनी समानुपातिक सांसद बने। उनी प्रतिनिधि सभाको उद्योग तथा वाणिज्य र श्रम तथा उपभोक्ता हित समिति सदस्य छन्। नेपाली कांग्रेसको १२औं महाधिवेनको केन्द्रीय प्रतिनिधि निर्वाचित भएका थिए।
देशमा संघीय शासन प्रणाली सुरु भएपछिको पहिलो आम निर्वाचनमार्फत सांसद् भएपछि उनले देश र जिल्लाका धेरै सवालमा काम गर्नुपर्ने ठानेका थिए। तर, निर्वाचन क्षेत्र र गाउँ टोलको विकासमा तीन तहका सरकारको क्षेत्राधिकार र दृष्टिकोण फरक हुँदा दोधार परेको उनी बताउँछन्।
‘सुरुमा त तीन तहका सरकारको क्षेत्राधिकार र दृष्टिकोण बुझ्न र काम सिक्न नै समय लाग्यो। त्यसपछि पनि सबै सरकारबीच समन्वय भएर काम हुन सकेन,’ उनी भन्छन्।
२०७४ सालको निर्वाचनपछि नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्र एकीकरण भएर नेकपा बन्यो। नेकपाको स्पष्ट बहुमत भएको हुँदा कांग्रेस प्रमुख प्रतिपक्ष भयो। तर, उक्त एकीकरण टुक्रिएपछि अहिले सत्तापक्षका सांसद् छन्।
‘पाँच वर्ष नै प्रतिपक्षमा बस्नुपर्छ भन्ने लागेको थियो। तर, दुई–दुईपटक संसद् विघटन भएपछि पुनः दुई चोटी सांसद भइयो। प्राकृतिक रुपमा त तेस्रोपटक सांसद भइयो। एकै व्यक्ति एउटै निर्वाचनमा तीन–तीन पटक सांसद हुनु नौलो अनुभव रह्यो’, उनी भन्छन्।
समानुपातिक सांसद्लाई संसद्मा बोल्न समस्या!
संसद्मा बोल्ने समय पाउन प्रत्यक्ष निर्वाचितभन्दा समानुपातिक सांसद्लाई निकै गाह्रो भएको उनको अनुभव छ। उनी आफ्नो क्षमताभन्दा पनि पार्टी निर्माणमा आफूले खेलेको भूमिकाका कारण बोल्ने मौका पाएको बताउँछन्।
‘हरेक ठाउँमा प्रतिस्पर्धा छ। संसद्मा बोल्न पनि प्रतिस्पर्धा हुन्छ। पार्टीको मर्यादाक्रम हुन्छ। युवा, नयाँ सांसद् र सामानुपातिक सांसदलाई संसद्मा बोल्न पाउन निकै गाह्रो हुन्छ। मैले त क्षमताभन्दा पनि पार्टीप्रतिको इमान्दारिताका कारण बोल्ने मौका पाएको हुँ’, उनी भन्छन्।
संसद्मा आवाज उठाउने विषयमा भने त्यति धेरै विभेद नदेखिएको उनको तर्क छ। ‘तर, बजेट छुट्याउने सन्दर्भमा भने समानुपातिक सांसद्लाई विभेद गरिने रहेछ। आगामी चुनावमा त प्रत्यक्षबाटै लड्नुपर्ने महसुस भएको छ’, उनले भने।
रसाइलीको संसद् यात्रा यो पहिलो हो। निर्वाचनको प्रचारप्रसारमा जाँदा जनताले राखेका सबै माग उनलाई याद छन्। ‘शुद्ध खानेपानी, घर नजिकै धारो, पुलपुलेसा बनाइदिन्छौं भनेर मत माग्यौं। सांसद् भएर संसद् भवन छिर्दा जनतासँग गरेका सबै वाचा पूरा गर्छु भन्ने लागेको पनि थियो। केही पूरा भए, कतिपय भने कोसिस गरेर पनि पूरा हुन सकेनन्’, उनले भने।
अधिकांश जनताले सांसद्सँग भौतिक विकासकै अपेक्षा राख्ने गरेको उनको अनुभव छ। ‘सांसद्को काम कानुन निर्माण गर्ने न हो। हाम्रो समाजमा भने सांसदले नै विकास गरिदिन्छ भन्ने मान्यता स्थापित भएको छ। त्यसैले, सांसद भइसकेपछि जनतासामु जाँदा बजेट भएन भने समस्या हुनेरहेछ’, उनी भन्छन्।
नेता भइसकेपछि जनताले गुनासो लिएर आउनु स्वाभाविकै हो। उनीसँग पनि गाउँबाट अनेक गुनासो लिएर आउँछन्। अधिकांश त गाउँ विकासका योजना लिएर आउँछन्। तर, केही भने अनौठो माग लिएर पनि आउने गरेको उनको भनाइ छ।
‘कोही जिल्लाबाट आउँदा जन्ती र मलामी आइदिन पनि अनुरोध गर्छन्। कोही दुर्घटनामा पर्दा सांसद्का रुपमा आवाज उठाइदेओस् भन्छन्। कोही आफ्ना सन्तानको बिहेमा सरिक भइदिन अनुरोध गर्दछन्। यस्ता मागले कहिलेकाहीँ अल्मल्याउँछन्। कहिलेकाहीँ भने मर्दा–पर्दा सम्झेकोमा खुशी पनि लाग्छ’, सांसद रसाइली भन्छन्।
‘संघीयता परिपक्व भइसकेको छैन’
पाँच वर्षको अवधिमा संघीयता परिपक्व भइनसकेको सांसद् रसाइली बताउँछन्। संघीयताका संरचना स्थापित भए पनि केन्द्रीय मानसिकता अझै जस्ताको त्यस्तै रहेको उनको बुझाइ छ। ‘संघको सांसदले राष्ट्रिय गौरवको आयोजनासम्म पो हेर्ने होला त? गाउँको विद्यालयको शौचालय, सडकको तारजाली भर्न, धारा बनाउन, सिंचाइ निर्माणलगायत विषयमा संघीय सांसदप्रति नै जनताको अपेक्षा देखिन्छ। यस्ता आयोजना त स्थानीय सरकारले नै गर्ने हो नि!’ उनी भन्छन्।
पछिल्लो पाँच वर्षको अवधिमा संसद्मा रहँदा उनले अधिकांश सांसद् विकास निर्माणकै लागि लडेको देखेका छन्। विधिविधान निर्माण गर्ने जिम्मेवारीतर्फ कुनै सांसद्को विशेष ध्यान नगएको उनको अनुभव छ। ‘सांसदले त नीति निर्माण गर्नुपर्ने होला नि?,’ उनले भने, ‘तर, यहाँ त मेरो गाउँमा कुलोमा बजेट परेन, धारो परेन भन्ने प्रश्न गरेको सुनिन्छ। यस्तो काम त तल्लो तहको सरकारले गर्ने हो।’
राज्यका संरचनाले काम नगरेपछि सांसदकहाँ जनता आउने र सानो पहलले पनि काम फत्ते भएमा जनता त्यसैमा खुसी हुने गरेको उनको बुझाइ छ। ‘विदेशमा रहेका शव ल्याउने काम त राज्यका संरचनाले गर्ने हो। तर, सांसद भेट्न आउँछन्। अझ आर्यघाटसम्मै पुर्याइदिन पर्छ। फेरि शव बुझ्न आएका परिवारका सदस्यलाई पनि घरसम्म पुग्न गाडीको व्यवस्था गरिदिनपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘वास्तवमा सांसदको काम त त्यो होइन नि। नेतृत्वमा बसेकाको सामाजिक उत्तरदायित्व पनि हुन्छ।’
नेताभन्दा कर्मचारी शक्तिशाली
सांसद् भएर जनताको समस्या समाधानका लागि पहल गर्दा कर्मचारीबाटै अटेर हुने गरेको उनी बताउँछन्। ‘जनता समस्या लिएर आउँछन्। समाधानका लागि पहल गर्न सिंहदरबार जानुपर्छ। तर, त्यहाँ जनता त के हामी नेतालाई पनि कर्मचारीले फनफनी घुमाउँछन्’, उनले दुःखेसो सुनाए।
जननिर्वाचित प्रतिनिधिभन्दा कर्मचारी शक्तिशाली भएको उनले अनुभव गरेका छन्। अधिकांश काममा ढिलाइ हुनुको प्रमुख कारण अटेरी कर्मचारीतन्त्र नै भएको उनको बुझाइ छ।
जनताको समस्या साधानका लागि सरकारसँग सवाल गर्ने ठाउँमा बस्दा सबै भनेजस्तो नहुने उनको अनुभव छ। संसद्मा उठाएका सबै सवाल पूरा नभएको उनले महसुस गरेका छन्। ‘जनताले हामीलाई समस्या समाधानका लागि पहल गरिदिन पठाएका हुन्। सकेसम्म समस्या राखेँ। तर कति पूरा भए, कति भएनन्। सबै हुँदा पनि रहेनछन्’, उनी भन्छन्।
गत वर्ष बाढी पहिरोले जनताको जिउधनको क्षति हुँदा पनि उनले संसद्मा जोडतोडका साथ पीडितको उद्धार र राहतका लागि आवाज उठाए। खाद्यान्न र औषधि अभाव हुँदा पनि सरकारलाई निरन्तर प्रश्न गरिरहे। यस्ता समस्या आउँदा उनले प्रधानमन्त्रीदेखि सम्बन्धित मन्त्रीलाई भेटेरै समस्या समाधानका लागि पहल थाल्ने गरेका छन्।
सडक निर्माणका क्रममा जयपृथ्वी नगरपालिकामा चट्टान ब्लास्ट गर्नुपर्ने थियो। तर, लामो समयदेखि अड्कियो। उनले पाँच पटकसम्म प्रधानमन्त्रीसँग उक्त विषयमा छलफल गरे। त्यसपछि प्रधानमन्त्रीले सेनासँग समन्वय गरेर कामको निरन्तरताको लागि बाटो खोलिदिए। जसकारण सदरमुकामको माथिल्लो भेगमा बर्खामा बन्द हुने सडकको समस्या समाधान भएको उनको भनाइ छ।
चैनपुर–ताक्लाकोट बाटो निर्माणका लागि उनले पटक–पटक सरकारसँग माग गरे। उक्त बाटो अहिले निर्माणधीन छ। यस्तै पश्चिम सेती लोकमार्गको कुरा पनि उनले धेरैपटक संसद्मा उठाए। बझाङको महत्त्वपूर्ण जटिबुटी र यार्सागुम्बाका लागि कर लिने विषयमा पनि कुरा उठाए। हिमाली क्षेत्रमा पाइने यार्सागुम्बालाई वैज्ञानिक खेतीको अनुमति दिन प्रस्ताव गरे, जसबारे सरकारले अहिले अध्ययन गरिरहेको छ।
जनतासँग जोडिएर काम गर्दा सन्तुष्टी
सांसद् हुनुअघि पनि गाउँमा सामाजिक विकासका काममा उनी सक्रिय नै थिए। तर, सांसद् भइसकेपछि त्यो कार्यभार अझ माथिल्लो तहमा पुग्यो। जनताका समस्या सीधा सरकारसँग पुर्याउन सक्दा उनी सन्तुष्ट छन्। जनप्रतिनिधि भइसकेपछि भौतिक विकासमा मात्रै जोडिनुभन्दा पनि जनताका स–साना दुःखसँग समेत जोडिनुपर्ने उनको बुझाइ छ।
रसाइली भन्छन्, ‘मप्रति जनताको ठूलो अपेक्षा थियो। ऐतिहासिक, प्रशासनिक, राजनीतिक र समावेशी सहभागिताका हिसाबले म सन्तुष्ट छु’, उनी भन्छन्।
तर, विकास निर्माणका सवालमा भने उनी आफूले जनचाहना अनुसार ठूला आयोजना पार्न असफल भएको बताउँछन्। ‘अशिक्षा, गरिबी, बेरोजगारी, सामाजिक न्याय र स्वास्थ्यका क्षेत्रमा गर्नुपर्ने काम धेरै छन्। तर, सोचेजस्तो सबै काम नहुने रहेछ। त्यसमा भने पहल थाल्न चुकेँ। यसमा मलाई आत्मग्लानी छ,’ उनले भने।
उनले राजनीतिलाई जीवनपद्धतिको सेवाका रुपमा बुझेका छन्। कुनै न कुनै दिन आफूले राखेका समस्याको समाधान हुनेमा उनी विश्वस्त छन्।
यस श्रृंखलाका थप सामग्रीहरू :
रोष्ट्रममा समिना हुसेन : एक कलम र एक किताबले संसार बदल्न सक्छ
आशाकुमारीको पीडा : समानुपातिक भन्ने बित्तिकै नेताको आशीर्वाद बुझ्छन्
प्रतिनिधिसभामा ‘गर्जिरहने’ गजेन्द्र भन्छन्– भयो पुग्यो, अब सांसद बन्दिनँ
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
