अनुसन्धान

सुन्दर हरिजन मृत्यु प्रकरणजेलर र चालकको सेटिङमा खेताला कैदी, मानसिक यातनाले आत्महत्या

नारायण अधिकारी बुधबार, असार १, २०७९ १६:४५

काठमाडौं– बाँके कारागारका तत्कालीन जेलर र सवारी चालकको सेटिङमा खेताला कैदी राखिएको खुलेको छ। कैदी सुन्दर चमार हरिजनको मृत्यु भएपछि बनेको छानबिन समितिले तत्कालीन जेलर र चालकको सेटिङमा खेताला कैदीको रुपमा हरिजनलाई राखिएको बताएको छ।

२०७७ मंसिर ८ गते बाँके कारागारबाट रोल्पा कारागारमा कैदी स्थानान्तरण गर्ने तत्कालीन निमित्त जेलर दीपेन्द्र प्रसाद पौडेल र सोही कारागारका करारमा कार्यरत सवारी चालक दिनेश कुमार यादवको सेटिङमा खेताला कैदी राखिएको समितिले औंल्याएको छ।

गृहमन्त्री बालकृष्ण खाणको निर्देशनमा बनेको समितिले बुझाएको प्रतिवेदनमा सो विषय उल्लेख गरिएको छ। गृहमन्त्रालयका सह–सचिव सूर्य सेढाईको संयोजकत्वमा मन्त्रीस्तरीय निर्णयबाट १७ जेठमा पाँच सदस्यीय समिति गठन भएको थियो।

समितिमा मन्त्रालयका उपसचिव झंकनाथ ढकाल, नेपाल प्रहरीका उपरीक्षक भूपेन्द्र खत्री, राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका उप–अनुसन्धान निर्देशक विश्वमणि आचार्य र जिल्ला प्रशासन कार्यालय बाँकेका प्रशासकीय अधिकृत सदस्य थिए। उक्त समितिले मंगलबार गृहमन्त्रीलाई छानबिन प्रतिवेदन बुझाएको थियो।

बाँके कारागारमा विजय विक्रम शाह र सुन्दर चमार हरिजन थिए। उनीहरूले घरपायक रोल्पा कारागार स्थानान्तरण हुनु पाउँ भन्दै २०७७ असोज १२ गते निवेदन दिएका थिए। त्यसपछि असोज २८ गते उनीहरूको बाँके कारगारबाट रोल्पा कारागार स्थानान्तरणका लागि स्वीकृत दिइएको थियो। २०७७ मंसिर ८ स्थानान्तरण भएर रोल्पा पुगेका थिए । शाह र हरिजन एकैपटक जेल परेका थिए। शाह आपराधिक लाभको कसुरमा र हरिजन चोरीको कसुरमा जेल परेका थिए। अदालतको फैसला अनुसार हरिजन २०७७ पुस अन्तिमतिर कैद मुक्त हुँदै थिए।

यता शाहलाई पाँच वर्ष कैदको सजाय सुनाइएको थियो। स्थानान्तरण हुने बेला सेटिङमा हरिजन शाह र शाह हरिजन भएर स्थानान्तरण भएका थिए। आत्महत्या गरेका हरिजनले आफ्नो नाममा विजय विक्रम शाहसमेत उल्लेख गरेका थिए। बिरामी भएका बेला जाँच गर्दासमेत उनले आफ्नो नाम विजय विक्रम शाह नै भएको उल्लेख गर्दै आएका थिए।

स्थानान्तरण भएर रोल्पा पुगेको केही समयपछि नै हरिजनको नामबाट विजय विक्रम शाह २०७७ पुस २८ गते जेल मुक्त भएका थिए। यता जेठ ४ गते शाहले आत्महत्या गरेको भन्दै उनका परिवारलाई जानकारी गराउने बेला परिवारले शाह त पहिल्यै जेलमुक्त भएको बताएपछि खेताला कैदीको रहस्य बाहिरिएको थियो। हरिजनलाई आर्थिक प्रलोभनमा पारेर शाहले खेताला कैदी राखेर आफू उम्कन सफल भएको खुलेको थियो।

यस घटनामा तत्कालीन कारागार प्रशासन, कर्मचारीहरू, प्रहरीले कारागार ऐन र नियमावली तथा आफ्नो पदीय जिम्मेवारी एवं दायित्व निर्वाहमा गम्भीर लापरबाही गरेको समितिले औंल्याएको छ। उनीहरू सबैलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउनसमेत समितिले सिफारिस गरेको छ।

सेटिङमा खेताला कैदी राखिसेकपछि चालक भारत फरार
यस घटनाको अनुसन्धान गरेको छानबिन समितिले केही तथ्यहरू उजागर गरेको छ। विजयविक्रम शाहले बाँके कारागारमा कर्तव्य ज्यान मुद्दामा कैद भुक्तान गरिरहेका विदेशी शाह नाम गरेका कैदीको सहयोग लिएको खुलेको छ। सो क्रममा बाँके कारागारका तत्कालीन निमित्त जेलर दीपेन्द्र प्रसाद पौडेल र सोही कारागारका करारमा कार्यरत सवारी चालक दिनेश कुमार यादवलाई प्रभावमा पारेको सेटिङमा खेताला कैदी राखेको समितिले औंल्याएको छ।

यस विषयमा छानबिन समितिले तत्कालीन जेलर पौडेलसँगसमेत सोधपुछ गरेको थियो। सोधपुछका क्रममा चालक यादव र कैदी विजयविक्रम शाहबीच निकटम सम्बन्ध रहेको खुलेको छ। कतिसम्म भने सेटिङमा खेताला कैदी राखिसकेपछि चालक यादव फोन र सामाजिक सञ्जालसमेत बन्द गरी भारत भागेको पाइएको छ।

मानसिक यातनाले आत्महत्या
खेताला कैदी हरिजनले आत्महत्या गर्नुको कारण मानसिक यातना रहेकोसमेत छानबिन समितिले औंल्याएको छ। सेटिङमा हरिजनलाई खेताला कैदी राखेर विजय विक्रम शाह भारत फरार भएका थिए। भारतमासमेत उनी जेल परेको बताइएको छ। भारतमा जेल परेपछि रोल्पा कारागारमा उनको सम्बन्ध टुटेको थियो।

हरिजनलाई खेताला राख्ने बेलामा विजय विक्रमले अन्य व्यक्तिसँग रकम सापट लिएर हरिजनलाई दिएको हुनसक्ने समितिले औंल्याएको छ।

तोराबोरा भनेर चिनिने कैदी खड्गबहादुर खत्री र प्रकाश बुढा भन्ने व्यक्तिले खेताला कैदी हरिजनालाई पैसा माग्दै मानसिक यातना दिन थालेको समितिको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। रकम फिर्ता गर्न भन्दै उनीहरूले मानसिक यातना दिएपछि सोही कारण हरिजनले कारागारभित्रै आत्महत्या गरेको हुनसक्ने समितिले उल्लेख गरको छ।

अघिपछिको सिसी टिभी फुटेज, आत्महत्या गर्दा गयो बत्ती
रोल्पा कारागारमा २४ घण्टा सिसी टिभी फुटेजबाट निगरानी गरिए पनि हरिजनको आत्महत्या गर्दा भिडियो भने कैद नभएको पाइएको छ। प्रतिवेदनमा उल्लेख भएअनुसार हरिजन आत्महत्या गर्ने बेलामा नै बत्ती भएकाले त्यसबेलाको दृश्य कैद हुन नसकेको जनाइएको छ।

‘आत्महत्या गरेको समयमा बत्ती गएको देखिएकोले आत्महत्या गरेको समयको सिसीटिभी फुटेज प्राप्त हुन सकेन,’ छानबिन समितिले प्रतिवेदनमा उल्लेख गरेको छ, ‘आत्महत्या गरेको केही समयपछि बत्ती आएको र सिसीटिभी फुटेज चेक गर्दा तोराबोरा भनिने कैदी अरू कैदीहरूसँग कुराकानी गरेको जस्तो देखिए पनि के कुराकानी भएको थियो एकिनका साथ भन्न सकिएन।’ तोराबोराको उक्त गतिविधिलाई प्रहरीले थप अनुसन्धान गरी टुंगोमा पुर्‍याउनुपर्ने समितिले प्रतिवेदनमा उल्लेख गरेको छ।