काठमाडौं– नेपालमा अवैध 'भर्चुअल मुद्रा' अर्थात् क्रिप्टो करेन्सीको कारोबार पछिल्लो समय बढ्दै गएको छ। यस्तो मुद्राको कारोबारमा संलग्नहरु धमाधम पक्राउ पर्न थाल्नुले भित्रभित्रै नेपालमा यसको जालो फैलिँदै गएको पुष्टि हुन्छ।
नेपाल राष्ट्र बैंकले क्रिप्टो करेन्सीको कारोबार नेपालमा अवैधानिक भएकोबारे सचेत गराउँदै आएको छ। राष्ट्र बैंकले विदेशमा रहेका नेपालीलाई समेत यस्तो कारोबारमा संलग्न नहुन आग्रह गर्दै आएको छ।
राष्ट्र बैंकका सहप्रवक्ता नारायणप्रसाद पोखरेल अहिलेसम्म नेपालमा यस्तो कारोबारलाई वैधानिक बनाउने कुनै गृहकार्य नभएको बताउँछन्। यस्तो कारोबारले मुलुकको अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर पुर्याउने भएका कारण वैधानिकता दिन नसकिने उनको भनाइ छ।
पछिल्लो समय अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा व्यापक रुपमा मौलाएको क्रिप्टो करेन्सी एक भर्चुअल मुद्रा हो। ‘जुन क्रिप्टोग्राफी अनुसार चल्ने गर्दछ। संसारमा भएका धेरै क्रिप्टो करेन्सीहरू ब्लकचेन टेक्नोलोजीमा आधारित विकेन्द्रीकृत नेटवर्कहरू हुन्,’ इन्भेष्टोपेडिया नामक सञ्चारमाध्यममा जेक फ्रान्केनफिल्डले लेखेका छन्, ‘कम्प्युटरहरूको भिन्न नेटवर्कद्वारा लागू गरिएको वितरित खाता क्रिप्टो करेन्सी हो। यो कारोबार सामान्यतया कुनै पनि केन्द्रीय प्राधिकरणद्वारा जारी गरिएको हुँदैन। यसलाई सैद्धान्तिक रूपमा सरकारी हस्तक्षेप वा हेरफेरबाट प्रतिरक्षा प्रदान गर्न सकिन्छ।’
नेपालमा यो कारोबारलाई सैद्धान्तिक रुपमा सरकारले अनुमति दिएको छैन। नेपालमा मात्र नभएर यो कारोबार संस्थागत रुपमा कुनै पनि देशमा नहुने नेपाल बैंकर्स संघका कार्यकारी निर्देशक अनिल शर्मा बताउँछन्। उनी भन्छन्, 'नेपालमा यस्तो कारोबार गर्नलाई कुनै पनि निकायबाट वैधानिकता दिएको छैन। विश्वको तथ्यांक हेर्ने हो भने पनि सीमित देशले मात्र यस्तो कारोबार गर्न अनुमति दिएका छन्।’
यस्तो कारोबारबाट अवैध रुपमा रकम बाहिरिएर स्वदेशी पुँजी पलायन हुने भएकोले त्यस्ता कारोबार तथा व्यवसायमा संलग्न भइ नेपालभित्र बसोबास गर्ने नेपाली तथा विदेशी नागरिक र विदेशमा बस्ने नेपाली नागरिकसमेतले त्यस्तो कार्य गरेको पाइएमा प्रचलित कानुनबमोजिम कारबाही हुने शर्मा बताउँछन्।
‘यदि यस्तो कारोबारबाट गएको पैसा भोलि कसैले पाएन भने उजुरी गर्न यसको संस्थापक वा सञ्चालक को छ भनेर कसरी थाहा पाउने?,’ उनी भन्छन्, ‘यस्तो कारोबारलाई वैधानिकता दिए देशको आर्थिक स्थितिमा ठूलो क्षति हुने देखिन्छ।’
नेपालभित्र कारोबार गर्न पाउने व्यवस्था अहिलेसम्म कानुनी रुपमा नभए पनि यस्तो कारोबार बढ्दै गएको यससम्बन्धी जानकार मुक्ति अर्याल बताउँछन्। उनी भन्छन्, 'नेपालमा कुनै पनि स्वदेशी तथा विदेशी नागरिक कसैले पनि यसको कारोबार गर्न पाउने व्यवस्था अहिलेसम्म छैन। तर, अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार कोही नेपाली विदेशमा ६ महिनाभन्दा लामो समय बस्छन्, नेपालबाहिरको देशमा आम्दानी गर्छ भने उसले क्रिप्टो करेन्सीमा लगानी गर्न पाउँछ। त्यो कुरामा नेपालले हस्तक्षेप गर्न पाउँदैन।’
नेपाल राष्ट्र बैंकले आइतबार जारी गरेको यस्तो कारोबारसम्बन्धी निर्देशन स्पष्ट नभएको उनले बताए। राष्ट्र बैंकले जारी गरेको सूचनामा भनिएको छ, ‘नेपालमा विदेशी विनिमय वा मुद्राको रुपमा भर्चुअल करेन्सी तथा क्रिप्टो करेन्सीले कानुनी मान्यता नपाएको सन्दर्भमा उपर्युक्त बमोजिमका गैरकानुनी वित्तीय औजारमा आबद्ध भइ कारोबार गर्दा सर्वसाधारण ठगिने, अवैधानिक तरिकाले रकम बाहिरिइ स्वदेशी पुँजी पलायन हुने भएकाले त्यस्ता कारोबार तथा व्यवसायमा संलग्न भइ नेपालभित्र बसोबास गर्ने नेपाली तथा विदेशी नागरिक र विदेशमा बस्ने नेपाली नागरिकहरु समेतले त्यस्तो कार्य गरे/गराएको पाइएमा प्रचलित कानुनबमोजिम कारबाही हुनेछ।’
राष्ट्र बैंकको यो भनाइले विदेशमा बस्ने नेपालीले नेपालमा यस्तो कारोबार नगराउनु भन्न खोजेको हो वा विदेशमा बसेर पनि यस्तो कारोबार नगर्न भनेको हो भन्ने स्पष्ट नभएको अर्याल बताउँछन्। विदेशमा बस्ने नेपालीले नेपालमा बस्ने नेपालीलाई उक्साएर वा त्यसको प्रलोभन देखाएर त्यस्तो कारोबार गर्न लगाए भने त्यो अवैधानिक हुने उनको भनाइ छ।
अर्थतन्त्रमा संकट निम्त्याउने कारोबार
यस्तो कारोबारलाई वैधानिकता दिने हो भने यसले देशको अर्थतन्त्रमा ठूलो संकट सिर्जना गर्नसक्ने जानकारहरु बताउँछन्।
'यस्तो कारोबारले नेपालको पुँजी पलायन हुन्छ। नेपालजस्तो देश, जो रेमिट्यान्सको भरमा चलेको छ, यस्तो कारोबारले रेमिट्यान्स पनि खस्किन पुग्छ,' अर्याल भन्छन्, ‘क्रिप्टोमा लगानी गर्दा धेरै प्रतिशत आउने भएका कारण मान्छेहरुले यसमा लगानी बढाउन थाल्छन्। नेपालमा पैसा आउन छाड्छ। यसले नेपालमा तरलताको समस्या सिर्जना गर्छ। यसले बैंकहरुको ब्याजदर बढाउँछ। यसले देशमा भएको डलरको जगेडा (सञ्चिति) पनि घट्ने हुन्छ।’
डलर सत्र्चिति घट्दा यसले पछि नेपालमा सामान आयात गर्नसमेत पैसा नहुने राष्ट्र बैंकका सहप्रवक्ता पोखरेल बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘यस्तो अवस्थामा नेपालले नेपाली पैसा बेचेर आयात गर्नुपर्ने हुन्छ। यसले गर्दा पनि आर्थिक संकट निम्त्याउँछ।’
यस कारण मौलाउँदै छ अवैध कारोबार
लगानीकर्ताले यसमा लगानी गर्दा उच्च प्रतिफल पाउने भएका कारण यसको कारोबार नेपालमा पनि मौलाउँदै गएको क्रिप्टो करेन्सीका जानकार अर्याल बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘यसमा जानेर लगानी गर्ने लगानीकर्ताले ‘दिन दुई गुणा र रात चौ गुणा’ भन्ने उखानलाई यो कारोबारले कहिलेकाहीं सार्थकता प्रदान गर्छ भन्ने सुनिन्छ।'
उनका अनुसार यसमा बुझेर लगानी गरे राम्रो प्रतिफल पाउने भएका कारण मानिसहरु यसतर्फ आकर्षित भएका देखिन्छन्। विदेशमा बस्नेहरुले लगानी गर्ने अर्को ‘हाइपर फण्ड’ छ। यो फण्ड सीमित देशमा प्रचलित छ। यसमा कुनै लगानीकर्ताले दैनिक एक लाख डलर लगानी गर्दा त्यसले दैनिक ०.५२ प्रतिशतका दरले रिटर्न दिने भन्दै लोभ्याउने गरिएको छ। यस्तो कारोबार पिरामिड शैलीमा हुने अर्याल बताउँछन्। यो एउटा झुक्याउने खालको कारोबार रहेको उनको बुझाइ छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
