काठमाडौं- पछिल्लो समय आममानिसलाई सेयर बजारमा कसरी लगानी गर्ने भन्ने चासोको विषय बनेको छ। कोरोना महामारीको सुरुआतपश्चात् सेयर बजारको बारेमा चासो राख्नेहरुको संख्या बढ्दो छ। लगानीकर्ताको संख्या पनि उल्लेख्य रुपमा बढेको छ।
सहर तथा गाउँ सबै ठाउँका मानिसहरु अहिले सेयर बजारमा कसरी लगानी गर्ने? सेयर बजार भनेको के हो? यसमा कारोबार गर्न के के कुरामा ध्यान दिनुपर्छ? जस्ता कुराको जानकारी लिन खोजिरहेका हुन्छन्। यस्तो अवस्थामा कतिपय लगानीकर्ताले आफूभन्दा अग्रज लगानीकर्ता तथा मिडियामा आएका समचारहरु हेरेर सेयर बजारमा लगानी गर्ने गरेको नेपाल इन्भेस्टर्स फोरमका पूर्वअध्यक्ष छोटेलाल रौनियार बताउँछन्।
उनी भन्छन्, ‘लगानीकर्ताले सेयर बजारमा दुई माध्यमबाट लगानी गर्न सक्छन्। सेयर बजारमा लगानी गर्ने पहिलो माध्यम प्राथमिक सेयर (आईपीओ) बाट हो। यस्तै, सेयर बजारमा प्रवेश गर्ने अर्को माध्यम भनेको दोस्रो बजार (सेकेण्डरी मार्केट) हो। दोस्रो बजारमा सीधै नेप्सेमा सूचीकृत कम्पनीको सेयर खरिद गरेर प्रवेश गर्न सकिन्छ।’
के हो सेकेण्डरी मार्केट?
कुनै पनि पब्लिक कम्पनीले पुँजी संकलनका लागि प्राथमिक बजारमा आईपीओ जारी गरेको १० देखि २० दिनभित्रमा लगानीकर्ताहरुलाई सेयर बाँडफाँड गर्ने गर्दछ। सेयर बाँडफाँड गरेको चार-पाँच दिनमा प्राथमिक बजारमा जारी गरेको सेयरलाई नेप्सेमा सूचीकृत गरिन्छ। प्राथमिक सेयरलाई नेप्सेमा सूचीकृत गरेपछि सेयर खरिद-बिक्री गर्ने स्थानलाई सेकेण्डरी मार्केट (दोस्रो बजार) भनिन्छ।
सेयर बजारसम्बन्धी जानकार रौनियारका अनुसार यस प्रकार प्राथमिक बजारमा निष्कासन गरिएको सेयर पुनः बिक्री वा खरिद गर्ने बजारलाई नै दोस्रो बजार भनिन्छ। दोस्रो बजारमा सेयर खरिद-बिक्री धितोपत्र दलाल र लगानीकर्ताबीच हुने भएकोले सेयर किनबेचमा कम्पनीसँग कुनै सम्बन्ध नहुने रौनियार बताउँछन्। रौनियारको भाषामा दोस्रो बजार भनेको कुनै पनि कम्पनीको सेयर लगानीकर्ताले सीधै धितोपत्र दलालको माध्यमबाट खरिद बिक्री गर्नु पनि हो। कुनै पनि लगानकर्ताले आफूसँग भएको पैसाले धितोपत्र दलालको माध्यमबाट नेपाल स्टक एक्सचेञ्जमा सूचीकृत कम्पनीको सेयर खरिद-बिक्री गर्छ भने त्यसलाई दोस्रो बजारमा कारोबार भएको भनेर बुझिन्छ।
ब्रोकर कम्पनी
धितोपत्र दलाल कम्पनी (ब्रोकर) भनेका धितोपत्र बोर्डबाट धितोपत्र अर्थात् सेयरको कारोबार गर्न इजाजत प्राप्त संस्था हो। हाल नेपालमा ५१ वटा ब्रोकर कम्पनी र तिनका ४७ भन्दा धेरै शाखाहरु नेपालका मुख्य सहरहरुमा रहेका छन्।
सेकेण्डरी मार्केटमा कारोबार गर्न के-के आवश्यक पर्छ?
दोस्रो बजारमा कारोबार गर्न प्राथमिक सेयर भर्नका लागि चाहिएजस्तै बैंक खाता, डिम्याट खाता, मेरो सेयर तथा सीआरएन नम्बर आवश्यक पर्दछ। यसबारे विस्तृत विवरणसहितको सामग्री नेपाल लाइभमा यसअघि नै प्रकाशित भएको छ।
साथै, दोस्रो बजारमा कारोबार गर्न ब्रोकरकहाँ गएर केवाईसी खाता खोल्नुपर्छ, जसका लागि ग्राहक परिचय विवरणहरु भर्नुपर्छ। सेयर खरिदबिक्री गर्न ग्राहक परिचय विवरण खाता, जुन स्थानको ब्रोकर कम्पनीबाट सेयर खरिद-बिक्री गर्न सजिलो हुन्छ। त्यही स्थानको ब्रोकर कम्पनीमा गएर ग्राहक परिचय विवरण भर्न सकिन्छ। ग्राहक परिचय विवरण जतिवटा ब्रोकर कम्पनीमा पनि भर्न सकिन्छ। यसका लागि पनि एउटा फोटो र नागरिकताको प्रतिलिपि चाहिन्छ। ग्राहक परिचय विवरण एक ब्रोकरकहाँ एकपटक भरे पुग्ने रौनियार बताउँछन्।
यस्तै अब लगानीकर्ताले कुन कम्पनीको कति कित्ता सेयर बिक्री गर्ने? अब लगानीकर्ताले कुन कम्पनीको कति कित्ता सेयर खरिद गर्ने हो? त्यही ब्रोकर कम्पनीलाई खरिद आदेश दिन सकिन्छ। दोस्रो बजारमा सेयर खरिद गर्दा कम्पनीको मूल्य कति छ? त्यहीअनुसारको अर्डर दिनुपर्ने हुन्छ। दोस्रो बजारमा सेयर खरिद-बिक्री आदेश दिने समय आइतबारदेखि बिहीबारसम्म मात्र हो। शुक्रबार र शनिबार सेयर बजार बन्द रहन्छ। सेयर कारोबार हुने समय बिहान ११ बजेदेखि दिउँसो ३ बजेसम्म हो।
सेयर खरिद-बिक्री गर्दा खरिद तथा बिक्री आदेश फाराम (केवाईसी) भरेर पेस गर्नु पर्दछ। पहिलोपटक सेयर किन्दा ब्रोकर कम्पनीलाई आफूले खरिद गर्ने सेयर रकमको केही प्रतिशत रकम अग्रिम भुक्तानी (कोल्याट्रल व्यवस्थापन) गर्नुपर्छ। लगानीकर्ताले दुई-चार पटक कारोबार गरेरे ब्रोकर कम्पनीसँग राम्रो परिचय र विश्वास बनाएपछि सेयर कारोबारमा अझ सहजता हुन्छ। ब्रोकरको साझेदारीमा अग्रिम कोल्याट्रल रकम जम्मा गरेर आफैंले सेयर खरिद गरेपछि पैसा भुक्तानी गर्दा पनि हुन्छ।
विगत तीन वर्षभन्दा अगाडि सेयर खरिद गर्न र बिक्री गर्न दिनभर ब्रोकर कम्पनीमा गएर बस्नुपर्ने अवस्था थियो। तर, अहिले विद्युतीय माध्यमबाट सबै काम घर वा अफिसबाट आफैंले गर्न सकिन्छ। लगानीकर्ताले अहिले स्वयम् नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से)को अनलाइन प्रणाली ट्रेड म्यानेजमेण्ट सिस्टम (टीएमएस)को माध्यमबाट सेयर खरिद-बिक्रीको आदेश दिन सक्छन्। यसका लागि पनि ब्रोकरमार्फत् टीएमएसमा खाता खोल्नुपर्ने हुन्छ।
सेयर खरिद गरेको पैसा भुक्तानी गर्न अहिले 'टी प्लस वन' नियम लागू गरिएको छ। यसमा लगानीकर्ताले आज सेयर खरिद गरेको छ भने भोलिपल्टसम्ममा सेयर खरिद गरेको पैसा जम्मा गरिसक्नुपर्ने हुन्छ। पहिले सेयर खरिद गरेको पैसा ब्रोकर कम्पनीलाई चेक दिएर वा बैंकमा गएर ब्रोकर कम्पनीको खातामा डिपोजिट गर्न सकिन्थो भने अहिले लगानीकर्ता आफैंले कनेक्ट आईपीएसको माध्यमबाट सेयर खरिद गरेको पैसा तिर्न सकिने व्यवस्था रहेको छ।
अनलाइन प्रणालीबाट कसरी सेयर खरिद-बिक्री गर्ने?
अनलाइनबाट सेयर कारोबार गर्न लगानीकर्तालाई सर्वप्रथम बैंक खाता, डिम्याट खाता, मेरो सेयर र टीएमएस खाताको आवश्यकता पर्दछ। यसका लागि लगानीकर्ताले सम्बन्धित ब्रोकरको कार्यालयबाट संकेत चिन्ह र गोप्य नम्बर पासवर्ड लिनुपर्छ।
लगानीकर्ताले यसरी पठाएको विद्युतीय मागलाई सेयर ब्रोकरले नेपाल स्टक एक्सचेञ्जको कारोबार प्रणालीमा प्रविष्ट गरेपछि खरिद आदेश र बिक्री आदेश मिलेमा किनबेच हुनसक्नेछ।
अनलाइन प्रणालीको विकास भएसँगै लगानीकर्तालाई सेयर कारोबारमा सहज भएको इन्भेस्टर्स फोरमका पूर्वअध्यक्ष रौनियार बताउँछन्। कुनै पनि कम्पनीको सेयर दोस्रो बजारबाट खरिद गर्दा हल्लाको भरमा खरिद नगरी कम्पनीको वित्तीय विवरणको गहिरो अध्ययन गरेर राम्रो कम्पनीको मात्र सेयर खरिद गर्न उनको सुझाव छ। अहिले कम्पनीको वित्तीय विवरण सम्बन्धित कम्पनी र नेप्सेको वेबसाइडमासमेत हेर्न सकिन्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
