काठमाडौँ- तत्कालीन नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले) र माओवादी केन्द्रबीच एकताका लागि ७ फागुन २०७४ मा सात बुँदे समझदारी भयो। यसअघि आश्चर्यजनक रूपमा दुई पार्टी एक हुने निर्णय तत्कालीन समयमा केपी शर्मा ओली र पुष्पकमल दाहालले गरेका थिए। उनीहरूको निर्णयमा धेरैले तत्कालीन समयमा दीर्घकालीन साझेदारी होला कि नहोला भन्ने आशंका गरेका थिए।
त्यसबेला कतिपय विश्लेषकले नेकपा एकीकरणलाई चिनियाँको खेल हो भन्ने विश्लेषण गरे। नेपालमा बलियो कम्युनिस्ट शक्तिको रूपमा चीनले उभ्याउन चाहेकाले एक भएको उनीहरूको तर्क थियो। कालान्तरमा नेकपाभित्र संकट आउदाँ चिनियाँ राजदूत होउ यान्छी सक्रिय भएको र अहिले नेकपा विभाजनमा पुग्दा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय विभागका उपमन्त्री गुओ येझोउको आएपछि यसले थप पुष्टि गरेको छ।
केपी शर्मा ओली र पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड'-माधव नेपाल पक्षमा विभाजनमा लगभग नेकपा पुगिसकेको छ। यही मेसोमा चिनियाँ राजदूत यान्छीले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी, अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल र माधव नेपाललाई भेटेकी थिइन्। राजदूतका तर्फबाट भएको पहल अपुग भएपछि उनी आएको देखिन्छ। चार दिनसम्म नेपाल भ्रमणमा रहने उनीहरुले नेकपाभित्रको विवाद मिलाएर फर्केला कि त्यसै फर्केलान् भन्ने प्रश्न अहिले चासोको विषय बनेको छ।
येझोउ उनै व्यक्ति हुन् जसले एमाले र माओवादी एक हुनुभन्दा अघि पनि नेपाल भ्रमण गरेका थिए। तत्कालीन माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालसहितका नेतालाई भेटेको सार्वजनिक भएको थियो। उनको भ्रमणले यी दुई कम्युनिष्ट पार्टीको एकीकरणका लागि सूत्रधारका रुपमा काम गरेको रूपमा हेरिएको थियो।
येझोउ नेपाल मामिलामा जानकार चिनियाँ नेता मानिन्छन्। ३ असोज २०७५ मा तत्कालीन नेकपा अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले चीन भ्रमण गर्दाताका पनि येझोउले दाहाललाई स्वागत गरेका थिए।
आइतबार दिउँसो साढे १ बजे विमानस्थलबाट सिधै चिनियाँ दूतावास पुगेका उनले साँझ राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीलाई भेटेर औपचारिक भेटको शिलशिला शुरु गरेका थिए। आइतबार साँझ नै उनले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई पनि भेटे। राष्ट्रपतिसँग करिब एक घण्टा कुराकानी गरेका येझोउले प्रधानमन्त्री ओलीसँग पनि लगभग एक घन्टा कुराकानी गरेका थिए। उनको आगमन परराष्ट्र मन्त्रालयलाई समेत जानकारी भए/नभएको सार्वजनिक भएको छैन।
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसद् विघटन गरेको र भारतले यो नेपालको आन्तरिक मामिला भएको भनी टिप्पणी गरेको समयमा उनीहरूको नेपालको भ्रमण चलेको हो। उनले शुरुमा सरकार पक्षलाई भेटको प्राथमिकतमा राख्नुको कारण समस्याको जरो खोज्ने क्रमका लागि देखिन्छ। राष्ट्रपति भण्डारी र प्रधानमन्त्री ओलीसँगको भेटपछि सोमबार बिहानै चिनियाँ टोली अर्का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल निवास खुमलटार पुगेको थियो। बिहानै पुगेको टोलीले पनि प्रचण्डसँग डेढ घन्टासम्म छलफल गरेको थियो।
छलफलमा भएका कुराहरु सार्वजनिक हुन नसकेपनि प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिसँग भएको कुराकानीपछि नेकपा एक हुने मिलनबिन्दुबारेमा कुराकानी भएको आँकलन गरिएको छ। प्रचण्ड भेटेपछि चिनियाँ टोली प्रचण्ड–नेपाल पक्षका अध्यक्ष माधव नेपालसँग भेट गरेको छ। बानेश्वरको एक होटलमा भएको भेटले पनि नेकपाभित्रको विवाद मिलाउनमा केन्द्रित भएको बुझिएको छ। नेपालपछि चिनियाँ टोलीले नेकपाका अर्का नेता झलनाथ खनालसँग पनि टोलीले भेटघाट गरेको छ। भेटको सूचीमा प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेसका नेता शेरबहादुर देउवा र पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई पनि छन्।
चीनको प्राथिमिकतामा किन नेकपा एकता?
गत वर्ष चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सिपिसी)ले नेकपासँग भाइचारा सम्बन्ध स्थापित गरेको थियो। त्यसपछि पनि बेलाबखतमा दुई पार्टीबीच छलफल हुँदै आएको छ। नेकपालाई एक बनाउन खोज्नु कहीँ न कहीँ चिनियाँ पक्षको यही सम्बन्धले पनि भूमिका खेलेको देखिन्छ।
चीनले अघि सारेको महत्वाकांक्षी परियोजना बिआरआई कार्यान्वयनमा नेपालमा असफल होला भन्ने चासोका साथ नेपालमा बलियो सारथीका लागि पनि चीनले नेकपा विभाजन रोक्न खोजेको देखिन्छ।
नेपालमा ५ वर्षे सरकारको नेतृत्व नेकपाले लिने सक्ने आँकलनका साथ नै उसले एकीकृत बनाउन भूमिका खेलेको थियो। दुवै पार्टी एकीकृत हुँदा आउने निर्वाचन परिणामले सहजै सरकार बनाउन सकिने र स्थिर सरकारसँग आफूले चाहे अनुसारको सहकार्य गर्ने चिनियाँ चाहना थियो। नेकपाको यो एकता र राजनीतिक स्थिरताले चीनलाई उसले अगाडि बढाएको बिआरआई कार्यान्वयन हुने बुझाइ रहेको विज्ञहरू तर्क गर्छन्। तर अहिले निर्वाचनमा गएमा नेकपा पनि विभाजन हुने र दलहरुले अस्थिर सरकार निर्माण गर्ने भएकाले अमेरिकासहित अन्य देशले बिआरआई असफल बनाउने चीनको बुझाइ छ।
सिपिसीका विदेश विभाग प्रमुख वाङ यी र नेकपाका विदेश विभाग प्रमुख माधवकुमार नेपालबीच २०७५ असोज ७ मा समझदारी भएपछि नेपाल-चीन सम्बन्ध खुल्ला रुपमा नेकपासँग देखिएको थियो। त्यो सहमतिमा राजनीतिक भ्रमणलाई तीव्र पार्ने, पार्टी कार्यकर्तालाई देश र पार्टीबारे बुझाउने, वैचारिक-राजनीतिक छलफल तीव्र पार्ने, विकासको मोडलबारे छलफल गर्नेलगायत उल्लेख थिए।
यही समझदारीको जगमा २३ वर्षपछि चिनियाँ राष्ट्रपतिको नेपाल भ्रमणसमेत भयो। चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनफिङले २०७५ असोज २५ मा नेपालको भ्रमण गरी दुई देशबीचको सम्बन्ध र सम्भावनाबारे सकारात्मक सन्देशसमेत दिएका थिए। केरुङ काठमाडौँ रेलदेखि कनेक्टिभिटीका अन्य मुद्दामा चिनियाँ पक्षले अग्रसरता लिएपनि नेपालले ठोस पहल गर्न सकेको छैन। रेलमार्गबारे चीन आफैंले डिपिआरको प्रारम्भिक अध्ययन गरी ‘सम्भव छ’ भन्ने रिपोर्ट दिएको र अरु काम भइरहेको भन्दै आएको छ।
शान्त कूटनीतिबाट कसरी खुल्लमखुल्ला
चीन प्रायः शान्त कूटनीतिमा विश्वास गर्दै आएको थियो। अरूको आन्तरिक मामलामा हस्तक्षेप गर्ने गरेको यसअघि खासै देखिएको थिएन। तर पछिल्ला भ्रमणहरु हेर्दा त्यो विल्कुलै फरक भएको पाइएको छ। नेपालको हकमा भारतले लगाएको नाकाबन्दीपछि कूटनीतिक शैली फेरिएको थियो र पछिल्ला दिनहरुमा यो शीर्ष रुपमा रहेको कूटनीतिज्ञको बुझाइ छ।
साढे तीन वर्ष अगाडि नेपालले बिआरआइमा हस्ताक्षर गरेको थियो। तर यो बीचमा यो परियोजनाका लागि नेपालले खास योजना पेस गरेको छैन। तर पनि नेपाललाई चिनियाँ पक्षले यसमा अघि बढ्न घचघच्याई रहेको छ। छिमेकी देश नेपाल नै उसको साथमा भएन भने तिब्बतदेखि उसको बिआरआईसम्मका योजनामा असर पर्ने भएकाले नै उसले साथै लिएर हिँड्न खोजेको र त्यसका लागि नेपालमा उपयुक्त पार्टी नेकपा नै भएको चिनियाँ पक्षको बुझाई छ। यसका लागि नेकपा बलियो शक्ति हुनुपर्ने भएकाले यो विभाजन रोक्ने चिनियाँ चाहना रहेको छ।
चीनका रक्षामन्त्री वेई फेङ्हेले २०७७ मंसिर १४ गते एकदिने नेपाल भ्रमण पूरा गरेर फर्केका थिए। दिउँसो नेपाल उत्रिएका फेङ्हे साँझमा नेपालबाट बंगलादेशका लागि प्रस्थान गरेका थिए। उनले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी, प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र प्रधानसेनापति पूर्णचन्द्र थापासँग भेट गरेका थिए। भारतका तर्फवाट रअ प्रमुखदेखि विदेशसचिवसम्मको भ्रमण भएपछि चीनबाट पनि उच्चस्तरीय भ्रमण भएको थियो। सी चिनफिङले नेपाल भ्रमण गरेको एक वर्षपछि त्यहाँका रक्षामन्त्री वेई फेङ्हेले नेपालको भ्रमण गरेका थिए।
के भन्छन् जानकार?
परराष्ट्र मामिलाका जानकार दिनेश भट्टराईले अब चिनियाँ कुटनीति विगतको झै नभएको बताए। ‘विगतमा चिनियाँ पक्ष नखुलीकन शान्त रुपमा काम गर्ने गर्दथे। तर अब खुल्ला रुपमा आएर भेट्ने र आफ्ना कुरा राख्न थालेका छन्,’ पूर्व प्रधानमन्त्री सुशीला कोइरालाका परराष्ट्र सल्लाहाकार भट्टराईले भने, ‘कुराकानी के भएको छ बाहिर आएको छैन। तर खुल्ला रुपमा आएको भने अब नौलो रहेन।’
चिनियाँको मुख्य चासो भनेको सधैको जस्तो सुरक्षा भएको भन्दै भट्टराईले अहिले नेकपाको कुरा पनि त्यसैको एक पाटो भएको बताए। ‘नेपालमा शक्तिशाली कम्युनिस्ट पार्टी कायम होस् भन्ने चिनियाँहरुको शुभेच्छा धेरै पहिले नै खुल्ला रुपमा देखिएको हो,’ भट्टराईले भने, ‘नेकपा र चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका विचमा समझदारी पत्रमा हस्ताक्षर नै भएर अघि बढेको थियो।’
पार्टी मिलाउन आएको सबैले भनेका छन्, 'अब अहिले नेकपा नेताहरुलाई एकपछि अर्को रुपमा भेटेकाले यही भन्न सकिन्छ। अबको मुख्य सन्देश भनेको चिनियाँ पक्षले अब हामी चुप बस्दैन। खुल्ला रुपमा आइसकेका छौँ भन्ने हो,’ भट्टराईले भने।
पूर्वराजदूत हिरण्यलाल श्रेष्ठले चिनियाँ पक्ष नेकपा मिलाउन आउने भएकाले थप टिप्पणी गर्न उपयुक्त नहुने उल्लेख गरे। ‘राष्ट्रपति भण्डारीदेखि माधव नेपालसम्मको भेटले यसैका लागि भएको हो भन्ने पुष्टि गरेकै छ त,’ श्रेष्ठले भने, ‘नेपालका बलियो एउटा चिनियाँ शक्ति भएको चीनको चाहना हो। त्यसका लागि अन्तिम समयसम्म उसले भुमिका खेल्छ।’
बिआरआईदेखि अमेरिका र अन्य देशहरुको चहलपहल नेपालका बढिरहेको र तिब्बत मामला झन् पेचिलो हुनसक्ने आँकलनका साथ चिनियाँ पक्ष नेपालमा खुल्ला रुपमा आउने संकेत देखाएको उनको बुझाइ छ।
केही समयअघि भारतीय भ्रमणकै बीचमा चिनियाँ रक्षामन्त्री वेई फेङ्हेले आएका थिए। राष्ट्रपति सीपछिको उच्च नेतृत्वको भ्रमणका क्रममा उनी नेपाल आएका थिए। नेपाल उनको प्राथमिकतामा पर्नु भनेको चीन अब शान्त कुटनीतिबाट आक्रामक रुपमा खुल्ला कुटनीतिमा आएको संकेत भएको परराष्ट्र मामिलाका जानकाहरुको बुझाई छ। यद्यपि विभाजनको तहमा पुगेको नेकपालाई पुनः जोड्न चिनियाँ टोली सफल होला नहोला भन्ने यकिनका साथ भन्न सकिने अवस्था छैन।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1764146706.png)
-1765273665.jpg)
-1763721444.png)
