बहसमा खेलाडीको समान तलब, कति पर्याप्त?

फिचर

सराेज तामाङ शुक्रबार, मंसिर २६, २०७७ १५:३७

काठमाडौं- तीन महिनाअघि बेलायतमा महिला फुटबल खेलाडीले पुरुषसरह पारिश्रमिक पाउने खबरले विश्व फुटबलमा खुब चर्चा भयो। त्यही समय ब्राजिलले पनि ठीक यस्तै समान पारिश्रमिकको निर्णय गरेको थियो। अमेरिकामा महिला फुटबल खेलाडीले समान तलबका लागि उठाएको आवाज त अदालतसम्मै पुगेको छ।

अमेरिकामा २८ जना महिला खेलाडीले अमेरिकी फुटबल संघविरुद्ध गएको वर्ष आफूहरुलाई कम तलब दिएको भन्दै मुद्दा हालेका थिए। समान तलबसम्बन्धी ऐनका अनुसार उनीहरुले आफूहरुमाथि विभेद भएको बताएका थिए। तर उनीहरुको मागदाबी न्यायालयले नै खारेज गरिदियो। अदालतले फैसलामा ‘पुरुष टिमका खेलाडीको तुलनामा औषत खेल र अन्य आधारलाई हेर्दा महिला टिमका खेलाडीको पारिश्रमिक कम नरहेको’ भन्ने आधारमा निर्णय गरिदियो। समान तलबका लागि खेलाडीहरु लागिरहेकै छन्।

विश्व फुटबलको यो परिदृश्यमा बिहीबार अबेर नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) ले नेपालमा पुरुष र महिला फुटबल खेलाडीको तलब समान बनाउने निर्णय गर्‍यो। खेलकुद नै ठप्प भएर खेल्न कहिले पाइएला भन्ने चिन्तामा रहेका खेलाडीका लागि समान तलबको खबर खुसीको विषय बनिहाल्यो। सात हजारबाट मासिक तलब १८ हजार रुपैयाँ भएको कतिले त सुरुमा अविश्वास पनि गरे।

ब्राजिल र बेलायतसँगै अस्ट्रेलिया, नर्वे र न्युजिल्यान्डले महिला र पुरुष फुटबल खेलाडीलाई समान पारिश्रमिक दिने निर्णय गरेको तीन महिनामा नेपालभित्र भएको यो निर्णयले खेल सुविधाको बहस मोडिदिएको छ। धेरैले एन्फालाई धन्यबाद दिइरहेका छन्। कतिपयले थोरै तलबको समानताको आधारमा चर्चाभन्दा महिला पुरुष दुवै टिमको जीविका चल्ने सम्मानजनक सुविधामा ध्यान दिनुपर्ने पनि बताइरहेकै छन्।

मासिक तलब सात हजार रुपैयाँ हुँदा खेलेर के हुन्छ? भन्ने प्रश्न झेलिरहेका महिला खेलाडीका लागि तलब बढेको खुसीसँगै पुरुषसरह समान तलब पाउने उत्साह पनि निकै छ। आर्थिक अवस्थाकै कारण खेल छाडेर विदेशिने खेलाडीको सन्दर्भ छाड्ने हो भने संघर्ष गर्नेहरुका लागि यो एउटा सम्मान पनि हो।

यसअघि पनि विभायीय टिममा रहेका खेलाडीलाई जीविकाका लागि आधार अरु पनि थिए। तर विभागबाहिर रहेका खेलाडीको अवस्था नाजुक थियो। त्यसमाथि पनि राष्ट्रिय टिममा रहेका धेरै खेलाडी आफैले कमाएर चलाउनुपर्ने पारिवारिक जिम्मेवारीमा नै हुन्छन्। त्यसैले अहिलेकै तलब पर्याप्त देखिँदैन भने यसअघिको अवस्था कस्तो थियो होला?

एक महिनाअघि मात्रै नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) ले महिला क्रिकेट खेलाडीको ग्रेड छुट्याएर मासिक तलब दिने ब्यवस्था गरेको थियो। पहिलो ग्रेडका खेलाडीले १५ हजार, दोस्रो १२ हजार र तेस्रो ग्रेडमा रहेकाले १० हजार पाउने व्यवस्थ परियो। त्योभन्दा अघि क्यानले कुनै पनि महिला क्रिकेट खेलाडीलाई तलब दिने ब्यवस्था गरेको थिएन।

एन्फाको निर्णयपछि नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका पूर्वकप्तान बिनोद दासले महिला र पुरुष फुटबल टिमका खेलाडीलाई समान तलब हुनु राम्रो हुँदाहुँदै पनि त्यो पर्याप्त छ त भन्नेमा प्रश्न गरेका छन्। खेलाडीको सुविधा र अवस्थाबारेको बहस खेल जगतमा अहिले व्यापक बनिरहेको छ।

नेपालमा मात्रै होइन विश्व खेलकुद जगतमा महिला र पुरुषको उस्तै खेलमा फरक पारिश्रमिक मात्र होइन जितका आधारमा दिइने पुरस्कार रकममा पनि भिन्नता देखिन्छ। फ्रान्सले २०१८ को विश्वकप फुटबलको उपाधि जित्दा ३८ मिलियन अमेरिकी डलर फ्रान्स फुटबल एशोसिएसनले पाएको थियो। जहाँ २०१९ मा अमेरिकाले महिला फुटबल विश्वकप जित्दा ४ मिलियन अमेरिकी डलर मात्र पाएको थियो।

यी सबै विषयमा खेलसँग जोडिने अन्य व्यापारले असर गर्ने भए पनि समान कामका लागि समान ज्यालाको विषयलाई विभेदको आधार बनाउनु भने हुँदैन नै। नेपालमा श्रम ऐनले व्यवस्था गरेको ‘लिङ्गको आधारमा समान मूल्यको कामको लागि पारिश्रमिकमा भेदभाव गर्न हुँदैन’ भन्ने व्यवस्थामा ढिलै भए पनि एन्फाले सकारात्मक काम गरेको छ।

तलब बढेको कुरा कीर्तिमानी गोलकर्ता सावित्रा भण्डारीलाई सुरुमा त विश्वास नै लागेन। तर पछि विश्वस्त भइन तलब त बढेकै रहेछ। लामो समयदेखि महिला खेलाडीले तलब बढाउनु पर्छ भन्दै आवाज उठाइरहेका पनि थिए। तर एन्फाले तलब बढ्छ भनिरहे पनि यकिन निर्णय गर्न सकेको थिएन। यसैले खेलाडीहरुले तलब बढ्छ भन्ने आश मारिसकेका थिए।

राष्ट्रिय टिमकी स्ट्राइकर सावित्रा भण्डारी भन्छिन्, ‘तलब बढ्यो रे भनेर समाचार आउँदा एक छिन त म अच्चममा परेँ। त्यो पनि पुरुषकोसँग बराबरी। पुरुषप्रधान देशको प्राय प्राथमिकतामा उनीहरु नै हुन्छन् नि।’

तलब बृद्धिले राष्ट्रिय टिमका नियमित सदस्य अनिता बस्नेत पनि मख्ख छिन्। भन्छिन्, ‘एकदमै राम्रो भएको छ। उत्साहित छु। लामो समयपछि तलब बढेको छ। हाम्रो तलब पनि पुरुषको सरह बनाएको छ। यसले सबै महिला खेलाडीको मनोबल बढेको छ। महिला फुटबलमा पनि केही हुन्छ है भन्ने सन्देश गएको छ।’

एन्फा कार्यसमितिले राम्रो काम गरेको सावित्राको बुझाइ छ। ‘पुरुषहरुको १५ हजार हुँदा हाम्रो सात हजार थियो। हामीले निकै पटक आवाज उठाएको थियौं तर भएको थिएन। यो कार्यसमितिले एउटा राम्रो काम गर्दै महिला र पुरुषको समान तलब १८ हजार पुर्याएको छ। यो बृद्धिले हामी मात्रै हैन, जुनियर खेलाडीहरु पनि उत्साहित छन्’, सावित्राले भनिन्।

संकट, अभाव र छिटफुट प्रतियोगिताको भरमा बसिरहेका महिला खेलाडी कतिले खेल छाडेर फरक पेशा रोजे, कति विदेशिए। विभागबाट खेल्नेहरु जसोतसो बढे पनि बाँकी पारिवारिक सहयोगमा जो टिके उनीहरु खेलिरहे। न हेर्नु पर्ने निकायले हेर्छ, न राज्यले नै खोज्छ। यस्तोमा अहिलेको तलब बृद्धिले ठूलो राहत हुनेछ नै।

‘विगतको अवस्थालाई हेर्ने हो भने महिला फुटबलमा भविष्य नै नदेखेर धेरै खेलाडी विदेशिएका छन्। तर अब यो तलब बृद्धिले महिला फुटबललाई पनि प्राथमिकतामा राखेको देखिन्छ। अब महिला खेलाडी विदेश जाने लहर रोकिन्छ कि’, सावित्रा परिवर्तनको संकेतको भावमा भन्छिन्।

एन्फा अध्यक्ष कर्माछिरिङ शेर्पा पनि महिला खेलाडीको तलब बृद्धिले प्रतिस्पर्धा पनि बढ्ने बताउँछन्। ‘महिला खेलाडीको लागि यो तलब बृद्धिले प्रोत्साहन पुगेको छ। यसले प्रतिस्पर्धा पनि बढ्छ जस्तो लाग्छ’ उनले भने।

त्यसो त, एन्फा महिला खेलाडीको तलब बढाउने प्रक्रियामै लामो समयदेखि थियो। तर आफ्नै आयस्रोत नहुँदा खेलाडीहरुको तलब बढेको थिएन। एन्फा अध्यक्ष शेर्पा भन्छन्, ‘लामो समयदेखि महिला र पुरुष खेलाडीको तलब बराबरी बनाउने प्रयास भइरहेको थियो। तर भन्नेवित्तिकै हुने कुरा भएन। आर्थिक पक्ष लगायतका अन्य पक्षलाई पनि मिलाएर गर्नु पर्यो। त्यसैले अलिक ढिलो भएको हो।’

राष्ट्रिय टिमकी मिडफिल्डर मञ्जली कुमारी योञ्जन कोरोनाको कारण लामो समय आफ्नो घर रौतहट बसेर काठमाडौं गएको साता फर्किइन्। आउँदो आइतबारबाट उनी एीपएफको अभ्यासमा जोडिने छिन्। मञ्जलीलाई पनि एन्फाले तलब बढाउँदा अब चाहिँ केही हुन्छ कि जस्तो लागेको छ। ‘यतिका वर्षपछि तलब बढेको छ। अब चाहिँ केही हुन्छ कि। पुरुष सरह महिला फुटबललाई पनि लान खोजेको हो कि। यसअघि हामीले कुरा राख्दा बढ्छ बढ्छ मात्रै भन्नु हुन्थ्यो’, मञ्जलीले सुनाइन्।

महिला फुटबल खेलाडीको तलब बृद्धिले अब प्रतिस्पर्धा पनि बढ्ने खेलाडीको बुझाइ छ। अनिता भन्छिन्, ‘पहिलेको भन्दा अब प्रतिस्पर्धा पनि धेरै हुने भयो। यो राम्रो कुरा हो। हामी विभागीय खेलाडीलाई भन्दा बाहिरका खेलाडीलाई गाह्रो थियो। अब केही सहज हुन्छ कि भन्ने हो।’

महिला खेलाडीको तलब सात हजारबाट बढेर १८ हजार पुग्दा पुरुषको १५ हजारबाट बढेर १८ हजार रुपैयाँ पुगेको हो। बढ्दो महँगी र सहरी बसोबासमा यति मासिक रकमले खेलाडीलाई एक छेउ पनि पुग्दैन नै। तर खेलमा हुने कम प्राथमिकतामा समान तलबको व्यवस्था र केही भए पनि तलब बढ्नु नै सकारात्मक कदम मानिएको छ।

अनिता र सावित्रा एपीएफका स्थायी खेलाडी हुन् भने मञ्जली करारबाट खेल्दै आइरहेकी खेलाडी हुन्। उनीहरुले मासिक रुपमा तलब बुझिरहेका छन्। तर यस्ता धेरै खेलाडी छन् जो विभागीय टिमबाहिर छन्। उनीहरुको अवस्था विगतमा नाजुक थियो। अहिले पनि त्यस्तै छ। खेल्नको लागि घरबाट पैसा माग्नु पर्ने अवस्था अहिले पनि छ। टिमबाहिर रहेका तर खेलमा मेहनत गरिरहेका सयौँ अन्यको अवस्था त कहिले सुधार हुनु?

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।