लेख-विश्लेषण

महिला टी-२० विश्वकपले वकालत गरेको महिला सशक्तीकरण र लैङ्गिक समानता

दिपेश पण्डित सोमबार, फागुन २६, २०७६ २१:२३

काठमाडौं- ८ मार्च २०२०, अर्थात् अन्तर्राष्ट्रिय महिला क्रिकेटको इतिहासमा सम्भवत: एउटा कोसेढुंगा सावित बनेको दिन। अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसका अवसरमा महिला अधिकार एवं लैंगिक समानताका नारासहित विश्वभर अनेकौं सभा-समारोह भए। यसै दिन अष्ट्रेलिया र भारतीय महिला क्रिकेट टिम भने इतिहास बनाउने लक्ष्यसहित अष्ट्रेलियाको मेलबर्न क्रिकेट ग्राउन्डमा बहुप्रतीक्षित टी-२० विश्वकप प्रतियोगिताको फाइनल खेल्दै थिए।

घरेलु टिम अष्ट्रेलिया एवं भारतबीच हुन गइरहेको उक्त खेलमा दर्शक पनि इतिहासमै सर्वाधिक धेरै ओइरिएका थिए। विगतका विश्वकप फाइनलमा मुस्किलले १०/१२ हजार दर्शकको उपस्थिति रहने महिला क्रिकेटमा यस पटक भने करिब ८७ हजार दर्शकको उपस्थितिले नयाँ किर्तीमान बनाएको थियो।

यो उत्साह मैदानभित्र मात्र सीमित थिएन, अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा नै यस खेलले धेरैको ध्यान केन्द्रित गर्न सफल भइरहेको थियो। विश्व चर्चित गायिका केटी पेरीले 'हियर मि रोर' गाइरहँदा त्यहाँ उनीले मात्र गीत गाइएरहेकी थिइनन्, लैंङ्गिक समानता पनि गर्जिरहेको थियो, महिला क्रिकेटले 'रोर' गरिरहेको थियो। अस्ट्रेलियाकी सफल खेलाडी एलिस पेरीबिना मैदानमा उत्रिएको अष्ट्रेलिया, पाँचौ पटक टी-२० विश्वकप जितेर इतिहास बनाउन चाहन्थ्यो भने युवा खेलाडी बोकेर अष्ट्रेलिया पुगेको भारत १६ वर्षीय आशालाग्दी खेलाडी सफाली बर्माको उत्कृष्ट इनिङसहित पहिलो पटक विश्वकप उठाउन चाहन्थ्यो।

अष्ट्रेलिया पुरुष टिमका महत्वपूर्ण खेलाडी मिचेल स्टार्क, आफ्नी श्रीमती अलिसा हिलीलाई साथ दिन पुरुष क्रिकेटको दक्षिण अफ्रिका टुरका क्रममा नै अस्ट्रेलिया फर्किएका थिए। अस्ट्रेलिया टिमकी विकेटकिपर तथा ओपनर अलिसा, पहिलो चोटी घरेलु मैदानमा टी-२० विश्वकपको फाइनल खेल्दै थिइन्। सन् २०१५ मा अस्ट्रेलिया पुरुष टिमले एकदिवसीय विश्वकपको फाइनल जित्दै गर्दा अलिसाले पनि मिचेल स्टार्कलाई मैदानमा उपस्थित भएर साथ दिइरहेकी थिइन्।

अलिसाले आफ्ना पति स्टार्कको यो प्रेम र साथलाई यसै खेर जान पनि दिइनन्। बेथ मुनिसँग ब्याटिङ ओपन गर्न आएकी अलिसाले चौका र छक्काको वर्षा गर्दै ३९ बलमा ७५ रन बनाएर टिमलाई उत्कृष्ट सुरुवात दिलाइन्। यस क्रममा उनले कुनै पनि आईसिसी (महिला वा पुरुष) प्रतियोगिताको फाइनल खेलमा सर्वाधिक छिटो अर्धशतकको कीर्तिमान बनाउन पनि सफल भइन्। यसअघि भारतीय खेलाडी हार्दिक पाण्ड्याले २०१७ को आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफीमा, पाकिस्तानविरुद्ध ३२ बलमा अर्धशतक बनाउँदै कीर्तिमान बनाएका थिए। यहाँ एक महिलाले पुरुष क्रिकेटको पनि किर्तीमान तोड्न सफल भइएहेकी थिइन्। सन् २०१८ मा अष्ट्रेलियाले महिला टी-२० विश्वकप चौँथो पटक जित्दा अलिसा, प्रतियोगिताकै सर्वाधिक (२२५) रन बनाउने खेलाडी पनि थिइन्।

अष्ट्रेलियाले कुल ७ संस्करणमध्येको ५ विश्वकप जित्दा यो विश्वकप भने घरेलु मैदानमै जित्न सफल रह्यो। अलिसालाई ओपनिङमा अर्को एन्डबाट साथ दिएकी बेथ मुनीले ७८ रन बनाउँदा उनी प्रतियोगिताकै सर्वाधिक रनकर्ता पनि बन्न सफल भइन्। उनले यस संस्करणमा बनाएको कुल २५९ रन महिला टी-२० विश्वकपको संस्करणमा बनेको सर्वाधिक रन हो। अस्ट्रेलियाको महिला टिमले, फाइनल खेलको कुनै पनि क्षण महिला र पुरुष क्रिकेट विचको भिन्नता महसुस हुन दिइरहेको थिएन। ओपनर अलिसा र मुनीको सट् सेलेक्सन र खेल हेर्दा यस्तो लाग्थ्यो कि एडम गिलक्रिस्ट र म्याथ्यु हेडन मिलेर ओपनिङ ब्याटिङ गरिरहेका थिए। निर्धारित २० ओभरको खेलमा अस्ट्रेलियाले ४ विकेटको क्षतिमा १८४ रन बनायो।

फाइनल खेल डिफेन्ड गर्न पोख्त अस्ट्रेलियाको टिम, घरेलु ८७ हजार दर्शकको अगाडि न आत्तिएका देखिन्थ्यो, न कुनै फाइनल खेलको प्रेसर नै महसुस गरिरहेको देखिन्थ्यो। युवा टिम लिएर अस्ट्रेलिया आएको भारत पहिलो पटक टी-२० विश्वकपको फाइनल खेलिरहेको थियो। १६ वर्षीय ओपनर सफाली वर्मा, अर्की ओपनर स्मृति मन्दनासँग मैदान प्रवेश गरिरहेकी थिइन्। सफालीले यो कलिलै उमेरमा, विदेशी भूमिको त्यतिका दर्शकको अगाडि एक भरोसाको पात्र बनेर खेल्नु कुनै चानेचुने विषयको कुरा भने थिएन। अघिल्ला खेलमा टिमलाई राम्रै सुरुवात दिन सफल रहेकी सफाली, फाइनलमा भने २ रनमा नै आउट हुन पुगिन्। १६ वर्षको उमेरमा देशलाई विश्वकप जिताउने सपना बोकेर अष्ट्रेलिया पुगेकी सफाली तेश्रो बलमै विकेटकिपर अलिसाको हातबाट कट-आउट हुन पुग्दा निकै भावुक भएर पविलियन फर्किइन्। उनको हाउभाउमा, आफूले देशको लागि महत्वपूर्ण अवस्थामा योगदान गर्न नसकेको निराशा देख्न सकिन्थ्यो।

तानिया भाटिया, बलले लागेर चोटिल भई रिटायर्ड हर्ट हुँदा जमाइमा रोड्रिगेज पनि शून्य रनमै आउट हुन पुगिन्। स्मृति मन्दना (११) र कप्तान हर्मनप्रीत कौर (४) पनि पावरप्ले भित्रै आउट हुँदा छैटौं ओभरको अन्त्यसम्म टिम ३०/४ को स्थिति पुग्न बाध्य भयो। यस अघि पहिलो इनिङमा २ विकेट लिन सफल अलराउन्डर दिप्ती शर्मा (३३) र वेदा कृश्नामुर्ती (१९) ले केही रन बनाए पनि मेगान सुट र जेस जोनासनको धारिलो बलिङको अगाडि भारतीय टिम ९९ रनमै अल आउट हुन पुग्यो। भारतीय इनिङ ध्वस्त पार्न मेगानले ४ र जेस जोनासनले ३ विकेट लिएकी थिइन्। भारतीय टिमलाई ८५ रनले जित्दा, यो भने अस्ट्रेलिया महिला क्रिकेट टोलीको पाचौं टी-२० विश्वकप जित हो। यससँगै अस्ट्रेलियाले अहिलेसम्म भएका ७ संस्करणको टी-२० विश्वकपमा ५ जितसँगै कीर्तिमान पनि बनाएको छ।

नेपाली राष्ट्रिय महिला क्रिकेट टोलीकी उपकप्तान सीता राना मगर भन्छिन्, 'यस प्रतियोगिताले मलाई छुट्टै सपना देखाउन प्रेरित गरेको छ, विश्वकपमा पुग्नु छ भन्ने भोक जगाएको छ। जुन आत्मविश्वासका साथ उनीहरूले त्यहाँ खेलिरहेका थिए त्यसरी नै खेल्ने आत्मविश्वास जगाएको छ। ट्रफीमात्र अस्ट्रेलियाले जितेको हो तर पनि जित भने खेलको भएको छ, महिलाको भएको छ, महिला क्रिकेटको भएको छ।'

यस प्रतियोगिताले वकालत गरिरहेको लैंगिक समानताको असर भने संसारभर पर्ने विषयमा दुई मत छैन। महिला क्रिकेटमा नयाँ रोल मोडल निस्केका छन्। अहिलेको पुस्तामा क्रिकेट भनेपछि विराट कोहली, रोहित शर्मा, स्टिभ स्मिथ, डेभिड वार्नर, केन विलियमसन् मात्र होइनन् एलिस पेरी, अलिसा हिली, बेथ मुनी, स्मृति मन्दना, सफाली वर्माहरू पनि छन् भनेर अलिकति भएपनि जानकारी दिन सफल भएको छ। अस्ट्रेलिया, ईंग्ल्यान्डजस्ता टिमले महिला र पुरुषको समानतालाई लिएर क्रिकेटमा हुने विजेता पुरस्कार राशी पनि बराबर गर्ने निर्णय गरिरहेका छन्, जुन महिला क्रिकेटको लागि 'गेम चेन्जर' बन्ने निश्चित छ।

यस संस्करणको महिला टी-२० विश्वकप, केबल क्रिकेट म्याच, प्रतियोगिता वा खेलकुद ईभेन्ट मात्र थिएन, यसबाट माथि उठेर यस प्रतियोगिताले महिला सशक्तीकरण र लैंगिक समानताको लागि आह्वान गरिरहेको थियो। एक पुस्तालाई नै प्रेरित गर्न सफल भएको यस प्रतियोगिताले महिला क्रिकेटलाई पनि प्राथमिकतामा राखे पुरुष क्रिकेट प्रतियोगिता भन्दा कम नहुने भने प्रस्ट पारेको छ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।