डडेलधुरा- डडेलधुरा जिल्ला सदमुकामबाट उत्तरतर्फ १५ किलोमिटरको दूरीमा रहेको गाउँ हो सुनकोट। गाउँमा घरहरु व्यवस्थित छन् र स्थानीयहरु पनि उही तवरबाट दैनिकी गुजारा चलाइरहेका छन्। यही दैनिकीमा व्यवस्थित बन्न नसकेको विषय हो पिउने पानी।
सुनकोट गाँउ दलित समुदायको बाहुल्य रहेको क्षेत्र हो। यहाँ एउटा यस्तो दृश्य देखिन्छ कि यहाँका हरेक घरमा निलो रंगका ‘जर्किन’ छन्। नवदुर्गा गाँउपालिका-१, कोटेलीस्थित सुनकोट गाँउवासी हरेकले आफ्नो घरमा कम्तिमा एउटा ५० लिटरको जर्किन राख्नु यहाँको संस्कृति जस्तै लाग्छ। अझै चाखलाग्दो कुरा त के छ भने यी सबै जर्किनहरु उनीहरुले भारतबाट खरिद गरेर ल्याएको बताए।
आइतबार दिउँसो ३ बजे, गाँउमाथिको डाडाँमा रहेको खानेपानी ट्यांकीमा भेटिएकी ५० वर्षीय हरुदेवी भुलले २ सय दलित परिवार रहेको सुनकोटका हरेक घरमा निलो जर्किन रहेको बताइन्। ‘पानीका दुःखले यो भारतबाट किनेर ल्याया हौं,’ उनले जर्किनबारे थप खुलाइन्, ‘सबैका घरका मान्छे कोही न कोही भारतमा छन्, सबैले घर आँउदा ल्याएर आउँछन्, कसै–कसैको घरमा त ५/६ वटासम्म जर्किन छन्।’
गाँउभन्दा धैरै टाढा असुर्पाबाट यस खानेपानी ट्यांकीमा पानी आउँछ। बिहानैदेखि दिउँसोसम्म ट्यांकीमा पानी भरिन्छ। अपरान्हतिर बल्ल सामूहिक धारामा पानी खोलिन्छ। भुल भन्छिन्, 'हामी सबैलाई दिनको ५० लिटर अट्ने १ जर्किन पानी भर्न दिइन्छ।’
दिनको ५० लिटर पानी उनीहरुका लागि पर्याप्त छैन। गाँउभन्दा करिब आधा किलोमिटर हिँडेर पल्लो गाँउमा पानी लिन जानु उनीहरुको दैनिकी नै बनेको छ। अधिकांश मजदूरी गरेर गुजारा गर्ने गाउँलेहरु बिहानै ४ बजे जर्किन बोकेर पल्लो गाउँमा पानी भर्न जान्छन्। ‘बिहानै उठेर पानी भर्न जानुपर्छ, आउन-जान २ घण्टा भन्दा बढी समय लाग्ने हुँदा काममा सधैं ढिला हुन्छ।,’ आफूसँगै धारामा आएका बालबच्चालाई देखाउँदै इन्दिरादेवी भुल भन्छिन्, ‘यीनी सबै जान्छन् पानी लिन र त्यति परबाट बोकेर ल्याँउछन्।’
स्थीनीय सरकार बनेको २ वर्ष हुँदासमेत सुनकोटवासीको खानेपानीको समस्या सुल्झिएको छैन। ‘पहिलेको भन्दा त केही सहज भएको छ, पहिले अझै टाढाबाट पानी ल्याउनु पर्थ्यो,’ हरुदेवी सम्झिन्छिन्, ‘म बिहे गरेर आउन बेलामा पनि यहाँ यस्तै समस्या थियो, आधा उमेर गइसक्यो, अझै पनि अवस्था उस्तै छ। गाँउमै खानेपानीको ट्याकी त बनेको छ, तर यो पानी प्रयाप्त छैन। परिवर्तन त भएको छ, तर आवश्क मात्रामा भएको छैन अर्थात् सरकार त फेरियो तर समस्या फेरिएन।’
पानीमा जातीय विभेद
२ सय घरधुरीका रहेको दलीत गाँउमा पानीको मुहान समेत सुकेका छन्। पशुचौपायालाई पानी खुवाउनदेखि लत्ताकपडा धुन र नुहाउनका लागि ३/४ घण्टा पैदल हिँड्नुपर्ने अवस्था रहेको सोही वडाकी चन्नरीदेवी भुल बताउँछिन्।
गाँउपालिकाले नै निर्माण गरेको खानेपानी योजनामा जातीय विभेद पनि हुने गरेको उनको गुनासो छ। यसैकारण दलित टोलमा पानीसमेत कम छोड्ने गरेको उनी आरोप लगाउँछिन्। ‘दिनको १ जर्किन मात्र हामीले पानी पाउँछौं। त्यो पनि पानी आएको दिन मात्र। नत्र हामीले दिन कटाएरै अरु गाउँबाट पानी ल्याएर खानुपर्छ,' चन्नरीदेवी थप्छिन्, ‘हामीलाई भन्दा त गैरदलित बस्तीलाई पानी पुगेको छ। पानीको लागि धेरै करायौं, फेरि पनि कराउँदैछौं।’
गैर दलितभन्दा दलित बस्तीमा पानी कम आउने भएकाले सुनकोटमा पानी नपुग्ने गरेको ट्यांकीको पानी खोल्ने चौकीदार पौवा भुल बताउँछन्। ‘अैरोडामा रहेको रिजर्भ्वायर ट्यांकीबाट पानी वितरणमा तलमाथि हुन्छ,’ उनले भने, ‘यता पाइपभरी पानी नै खोलिदैन, अैरोडामा भने बढी खोलिन्छ।’
पानीको लागि कुटाकुट, एक जनाको हत्या
सुनकोटमा सधैं सहजरुपमा पानी भर्न पाइँदैन। कतिपय अवस्थामा त विवाद हात हालहालसम्म पुग्छ। विवादले उग्र रुप लिँदा ज्यान जाने सम्मको घटना पनि घटेको छ यहाँ। २०७३ को फागुन १ गते आइतबार, खानेपानीकै विषयमा सुनकोटमा विवाद भयो। विवादका बीच खुकुरी प्रहार हुँदा नवदुर्गा गाँउपालिकाको कोटेलीका शेरबहादुर साउदको मृत्यु हुन पुग्यो। स्थानीय भीमबहादुर भूलले खुकुरी प्रहार गर्दा उनको मृत्यु भएको थियो।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय डडेलधुराका अनुसार स्थानीय भूल र मृतक साउदको खानेपानीको विषयमा बिहानको समयमा विवाद भएपछि दुवै जना कुटाकुटमा उत्रिएका थिए। छिमेकी रहेका भुल र साउदका परिवारले एकै पाइपको पानी प्रयोग गर्थे। तर, तल बस्नेले धारो खिलिदिँदा माथि बस्नेकोमा पानी चढ्दैनथ्यो। यसै विषयमा विवाद हुँदा भुलले साउदको खुकुरी प्रहार गरी हत्या गरेका हुन्।
घटना भएको ३ वर्ष पुग्दासमेत यहाँको खानेपानीको समस्या ज्यूँ का त्यूँ छ।
विगतको भन्दा धेरै समस्या सुल्झिए- गाउँपालिका
गाउँपालिकाले नवदुर्गाको कोटेलीमा रहेको खानेपानी समस्या सुल्झाउने प्रयास भइरहेको बताएको छ।
विगतको भन्दा धेरै समस्या सुल्झिसकेको गाँउपालिकाको वडा नम्बर १ कोटेलीका वडाध्यक्ष भिम बोहराले दाबी गरे। ‘खानेपानीको समस्या विगतबाटै रहिआएको थियो, 'उनले भने, 'हामीले २० लाख छुट्याएर कोटेली वृहत खानेपानी आयोजना सम्पन्न गर्दैछौँ। जसको ८० प्रतिशत काम सम्पन्न भइसकेको छ। हामी यहीं नजिकै डिप बोरिङको पनि सुरुवात गर्ने योजनामा छौ।’
डिप बोरिङका लागि प्रदेश सरकाबाट बजेट विनियोजन भएको र गाँउपालिकाले त्यसका लागि १६ लाख रुपैयाँ छुट्याएको उनले बताए। ‘कोटेलीका २/३ वटा बस्तीका लागि खानेपानीका योजना सम्पन्न हुने अवस्थामा छन्,’ बोहरा भन्छन्, ‘आगामी दिनमा पनि खानेपानी आयोजनामा हाम्रो बढी भन्दा बढी जोड रहन्छ।’
सुनकोटको पानीको समस्याबारे बोल्दै बोहोराले गैह्रदलितहरुले ट्यांकीमा पानी हाल्ने गरेकाले पुग्ने तर दलितहरुले ट्यांकीमा पानी नहाल्ने गरेकाले अपुग भएको प्रतिक्रीया दिए।
के भन्छ प्रदेश सरकार?
सुदुरपश्चिम प्रदेशको भौतिक पुर्वाधार विकास मन्त्रालयले कोटेलीमा खानेपानी आयोजनाका लागि ७० लाख रुपैयाँ रकम विनियोजन गरिएको मन्त्री पठान सिँह बोहराले बताए।
विगत ५ वर्षदेखि साविकको जिल्ला खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयद्धारा सञ्चालित खानेपानी आयोजनाको निर्माण कार्य अहिले संघले प्रदेश सरकारलाई हस्तातरण गरेको उनले जानकारी दिए। उक्त आयोजना छिटो सम्पन्न गर्न स्थलगत अनुगमन गरेरै निर्देशन दिएको उनको भनाइ छ।
सन्टोली गाँड खानेपानी योजना एक भिरमा पाइपलाइन बिछ्याउन नसकेर रोकिएको उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष लक्ष्मी धिक्तले बताए। चालू आर्थिक वर्षको बजेटले जसरी पनि 'एक घर एक धारा' नभए पनि 'एक गाउँ एक धारा' पुर्याउने लक्ष्यका साथ काम भइरहेको अध्यक्ष धिक्तले सपष्ट पारे।
सँगै सिँचाइको योजना पनि सोही भिरमा रोकिएकाले केही दिनभित्रमै गाउँमा पुग्ने जलस्रोत तथा सिँचाइ विकास डिभिजन कार्यालय डडेलधुराको दाबी छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
