कास्की– काठमाडौंको पेरिसडाँडा र कास्कीको सिक्लेस दुई फरक ठाउँ हुन्। एउटा सहर, अर्को गाउँ।
तर, यी दुवैबीच केही समानता छन्। दुवै तत्कालीन माओवादीका लागि महत्वपूर्ण ठाउँ हुन्।
सरकारसँग वार्ता गर्न पहिलो पटक २०६३ असार २ गते माओवादी खुल्ला रुपमा सार्वजनिक भएको ठाउँ हो, सिक्लेस। मंसिर ५ को शान्ति प्रक्रियामा जाने वार्ता सफल भएपछि पहिलो पटक पार्टी मुख्यालय बन्यो, पेरिसडाँडा।
पेरिसडाँडामा युद्धमा मारिएका, घाइते भएका र बेपत्ता रहेका नागरिकका सम्झनामा एउटा ठूलो ढुंगाको मूर्ति बनाइएको छ। जुन साढे १० फिट अग्लो छ। उक्त मूर्तिका कालिगड हुन्, सुनसरीका नारद हार्तम्छाली कलाङ। विभिन्न रुपमा अर्थ्याउन सकिने त्यो मूर्तिका डिजाइनर कलाङले सिक्लेसमा जनयुद्धपछिको शान्ति वार्ता झल्कने मूर्ति कुँदेका छन्। तत्कालीन माओवादी र सरकारपक्षबीच शान्ति सम्झौता भएको १२ वर्ष भएको अवसरमा उक्त मूर्तिको आज अनावरण हुँदैछ।
मादी गाउँपालिकाको १० लाख लगानीमा बनेको उक्त मूर्तिलाई शान्ति स्तम्भ नाम दिइएको छ।
उक्त शान्ति स्तम्भको आज तत्कालीन नेकपा माओवादी अध्यक्ष तथा हाल नेकपा अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र तत्कालीन गृहमन्त्री कृष्णप्रसाद सिटौलाले उद्घाटन गर्ने कार्यक्रम छ।
उक्त स्तम्भ बनाउन जनसमुदायबाट १० प्रतिशत थप सहयोग छ। मादी ६, तप्राङले सौजन्य गरेको मूर्ति बनाउने ढुंगा खोज्न भने लामो समय लागेको मूर्तिकार कलाङ बताउँछन्।
चार औंला छोडेर बूढीऔंलालाई परेवाको आकृति दिइएको छ। ‘राखेको चाहिँ शान्ति सम्झौता हुँदा दाहिने र देब्रे हातको सम्झौता भएको हो। त्यही कुरा नै देखाइएको हो। को-को मिलेभन्दा दुई शक्ति मिले। तब शान्ति आएकाले बूढीऔंलालाई परेवाको रुप दिएको हुँ।’
‘धेरै ठाउँमा खोज्यौं। यो नेपाली मार्वलको ढुंगा हो त्यसैले पनि खोज्न गाह्रो भयो,’ उनी भन्छन्, ‘मैले काम गरेका ढुंगामध्ये पेरिसडाँडा पछिको राम्रो यही हो।’
मूर्तिकला नै पढेका कलाङ आफूलाई युद्धबारे धेरथोर जानकारी भएकै कारण जनयुद्धसम्बन्धी मूर्ति बनाउन सकेको बताउँछन्। पेरिसडाँडाको उनको मूर्ति सबैले मन पराएपछि नै उनलाई सिक्लेसको मूर्ति बनाउने प्रस्ताव आएको हो।
‘पहिले त शान्ति, मेलमिलाप झल्कने सामान्य परेवाको मूर्ति बनाउने भनेर भनेका थिए। तर यस्तो ऐतिहासिक ठाउँमा त्यस्तो नसुहाउने भएपछि नयाँ डिजाइन निकालेको हुँ,’ उनले मूर्तिको पृष्ठभूमिबारे सुनाए।
हेर्दा सामान्य लागे पनि मूर्तिलाई धेरै तरिकाबाट अर्थ्याउन सकिने कलाङको दाबी छ। तर मूर्तिले कम्तीमा ६ वटा नवीन बिम्ब दिने उनी सुनाउँछन्। भन्छन्, ‘टाढाबाट हेर्दा मन्दिर जस्तो पनि देखिन्छ, नमस्ते गरेको जस्तो पनि देखिन्छ। कलश राखेको जस्तो पनि देखिन्छ। तर यसमा विभिन्न संकेत र बिम्ब प्रयोग गरेको छु।’
मूर्तिमा मुख्य तीन पाटा छन्। ती पाटालाई कालिगड कलाङले फरकफरक रुपमा अर्थ्याए। ‘यी तीन पाटालाई राजनीतिक हिसाबले हेर्दा तीन शक्ति हो। यथास्थितिवादी, संक्रमणकालीन र क्रान्तिकारी शक्ति। यी तीनै शक्ति वार्तामा सामेल भएको देखिन्छ। समयका आधारमा हेर्दा भूत, वर्तमान र भविष्य (त्रिकाल) गरी तीन काल रुपमा पनि अर्थ्याउन सकिन्छ,’ भन्छन्, ‘दार्शनिक हिसाबले हेर्ने हो भने वाद, प्रतिवाद र संवाद हुन्।’
मूर्तिलाई सरल रुपम हेर्दा दुई व्यक्तिबीच दाँयाबाँया हातले हात मिलाएको देखिन्छ। चार औंला छोडेर बूढीऔंलालाई परेवाको आकृति दिइएको छ। ‘राखेको चाहिँ शान्ति सम्झौता हुँदा दाहिने र देब्रे हातको सम्झौता भएको हो। त्यही कुरा नै देखाइएको हो। को-को मिलेभन्दा दुई शक्ति मिले। तब शान्ति आएकाले बूढीऔंलालाई परेवाको रुप दिएको हुँ।’
मूर्तिको सबैभन्दा माथि दियोको आकार दिइएको छ। मूर्तिकारका अनुसार दियोका तीनै कुनामा ताराको स्वरुप हुनेछ। एउटा बत्तीले तीन कुनामा फरक रङमा बत्ती बल्नेछ। एउटा कुनाबाट रातो, अर्को कुनाबाट पहेँलो र निलो। ‘यो भनेको उज्यालो, जुन शान्तिको प्रतीक हो। तीनथरी राख्नुको कारणचाहिँ दुई पक्षबीचको वार्तामा अर्को पक्ष पनि मध्यस्थकर्ता थियो भन्ने देखाउने भन्ने हो।’
‘मूर्ति कस्तो बनाउने भन्नेबारे डिजाइन निकाल्नै मलाई एक महिना लाग्यो। त्यसबेला करिब १०/१५ वटा डिजाइन बनाउँदै फाल्दै गरेँ।’
मूर्तिमा तलमाथि, उत्तरदक्षिण, पूर्वपश्चिम गरेर षटकोणीय बिम्ब राखेको उनले जनाए।
स्तम्भ राखिएको ठाउँमा सानो पोखरी बनाइएको छ। मूर्तिकार कलाङ पोखरीको पानी सामान्य नहुने दाबी गर्छन्। ‘दियोमा जुन बत्ती बल्छ। त्यही पानीमा पर्छ। पानीमा तीन रङ पर्ने भएकाले ती बिम्ब भनेका रगत, आँसु र क्रान्तिको हो,’ भन्छन्, ‘पानीमा बगरका विभिन्न ढुंगा हुन्छन्। ती ढुंगाले जनयुद्दमा मरेका १७ हजार मान्छेको प्रतिनिधित्व गर्नेछन्।’
सम्पूर्ण पानीलाई जनताको पीडाको रुपमा लिइने उनले बताए।
स्तम्भलाई पानी र आगोको रुपमा पनि हेरिएको उनले सुनाए। भन्छन्, ‘मान्छेको जीवनलाई नै पानी र आगोको समायोजनका रुपमा हेरिन्छ। मूर्तिलाई पनि त्यही हिसाबले लिएका छौं।’ उनले आफ्नो शैलीका रुपमा भने त्रिकोणात्मक मूर्तिलाई स्थापित गराउन चाहेको सुनाए।
‘मूर्ति कस्तो बनाउने भन्नेबारे डिजाइन निकाल्नै मलाई एक महिना लाग्यो। त्यसबेला करिब १०/१५ वटा डिजाइन बनाउँदै फाल्दै गरेँ,’ कालिगड कलाङ दाबी गर्छन्, ‘लोक आधुनिक शैली प्रयोग गरेकाले अन्य ठाउँमा यस्तो खालको मूर्ति पाउनुहुन्न।’ मूर्ति बनिरहेको सो ढुंगा पहिले आयाताकार आकारमा करिब ५ टन थियो। तर अहिले त्रिकोणमा ल्याउँदा अढाई टनमा आएको छ।
ढुंगा भदौको तेस्रो सातामा खोजेर खोल्न थालिएको हो। ‘पहिले मादीको तीरैतीर पनि खोज्यौं तर भेटिएन। पछि तप्राङमा भेटेर सामान्य आकार उतै बनाएर ल्याएका हौं,’ कलाङले भने।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
