जापानको स्वास्थ्य प्रणाली विश्वकै पाँच उत्कृष्ट प्रणालीमा पर्छ। जापानमा बस्ने हरेकको स्वास्थ्य बीमा अनिवार्य छ। ‘सर्वव्यापी स्वास्थ्य बीमा’ भनिएको बीमा सरकार र सार्वजनिक संस्थाहरुद्वारा परिचालित छ। जुनसुकै बिराम वा चोटपटक लागे पनि सामान्यतया ७० प्रतिशत यही बीमाबाट बेहोरिन्छ। ३० प्रतिशत भने आफैंले बेहोर्नुपर्छ।
जापानमा नेपाली समेटिने सामान्य तया दुई मोडेलका बीमामा हो, १. राष्ट्रिय स्वास्थ्य बीमा, २. कर्मचारी बीमा। जो कुनै निश्चित कम्पनीका लागि काम गरिरहेका छैनन्, उनीहरु यहाँ समेटिन्छन्। डा चालिसेका अनुसार आफ्नै रेस्टुरेन्ट गर्ने, सानोतिनो पसल चलाउने आदि यसमा पर्छन्। त्यसैगरी विदेशी विद्यार्थीहरूका लागि पनि यही बीमा लागू हुन्छ। बीमाको प्रक्रिया नगरपालिका कार्यालयमा गरिन्छ।
यहाँको बीमा शुल्क आम्दानीमा निर्भर हुन्छ। गएको वर्षमा व्यक्तिले कमाएअनुसार चालु वर्षमा बीमा शुल्क निर्धारण हुन्छ। भर्खरै विदेशबाट आएका विदेशी विद्यार्थीहरूले जापानमा कमाएका हुँदैनन्। त्यसैले चालु वर्षमा बीमा प्रिमियम सस्तो हुन्छ।
यसैगरी यहाँ धेरै नै खर्च लाग्ने उपचारका लागि बीमा कम्पनीले एक महिनामा हुने उपचार खर्च वा औषधि शुल्क निश्चित रकमभन्दा बढी पनि तिर्ने प्रणाली छ। यदि तिनीहरूको उपचार ५० लाख येन वा १ करोड येनभन्दा बढी हुँदा बिरामीले खर्च गर्ने मुश्किल हुन्छ वा उसका जीवनका अन्य पक्ष ध्वस्त हुन्छन्। त्यस्तो अवस्थामा पनि बीमाले भरथेग गर्छ। यसैगरी बच्चा जन्माउँदा ‘बच्चा जन्माउने एकमुष्ठ भत्ता (झन्डै चार लाख नेपाली रुपैयाँ) पनि यहीँबाट दिइन्छ।
अर्को कर्मचारी बीमा हुन्छ। जसको बीमाकर्ताहरू राष्ट्रिय स्वास्थ्य बीमा संघ (क्योकाइ केन्पो), जापान प्राइभेट स्कुल प्रमोसन तथा म्युचुअल एड एजेन्सी (प्राइभेट म्युचुअल सहायता), स्वास्थ्य बीमा समाज, आदि हुन्छन्। कम्पनीमा काम गर्ने व्यक्तिहरू र उनीहरूका परिवारका लागि माथि उल्लिखित बीमाकर्ताहरूमध्ये एक बीमा संस्थाले कभर गर्छ। कुन बिमा पाउने भन्ने काम गर्ने कम्पनीमा निर्भर रहन्छ। उदाहरणका लागि यदि काम गर्ने संस्था ठूलो भएमा स्वास्थ्य बीमा संघमा सामेल हुन्छन्।
निजी विश्वविद्यालयमा काम गर्नेहरु ‘निजी विद्यालय म्युचुअल सहायता’मा सामेल हुन्छन्। यस बीमाको सुविधामा रोजगारदाता र कर्मचारीले आधा–आधा बीमा शुल्क भुक्तान गर्ने प्रणाली हुन्छ। यदि १० हजार रुपैयाँ बीमाका लागि कम्पनीले घटाएर तलब दिन्छ भने उसले शुल्क बुझाउँदा १० हजार थप्नुपर्छ। पाउने सुविधा भने दुवै बीमाबाट उस्तै हुन्छ।
जापानको स्वास्थ्य प्रणाली हेर्दा सामान्यतया स्वास्थ्य उपचार समस्या देखिँदैन। तर बीमामा अभ्यस्त भइनसकेकाले नेपालीहरुलाई भने अझै जटिल लाग्छ। कम्पनीमा काम गर्नेहरुका लागि बीमाको शुल्क तिर्नेदेखि प्रक्रियासम्म कम्पनीले गर्ने भएकाले त्यति असहज देखिँदैन। तर आफैं तिर्नुपर्ने स्वरोजगार (विशेषगरी कुकहरु) र विद्यार्थीहरुले भने नियमित रुपमा तिर्दैनन्। जसले गर्दा बिरामी पर्दा शतप्रतिशत तिर्नुपर्ने हुन्छ र जुन निकै महँगो पर्ने आप्रवासीका काम गर्ने जापानिज गैरसरकारी संस्था सिंघामा कार्यरत मीना शाक्य बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो हुर्काइ नै त्यस्तो हो कि ?, सकेसम्म बीमामा जान खोज्दैनन्। नेपालबाट औषधि मगाएर खाने वा अति नै भएपछि अस्पताल जाने गरेका छन्।’
निकै अप्ठ्यारो परेपछि उनी कार्यरत संस्थालाई सहयोग माग्ने पनि छन्। तर नेपालबाट आफूखुसी अनेक औषधि मगाएर खाएको कुरा चिकित्सकलाई भन्न सक्दैनन्। जसले गर्दा त्यहाँका चिकित्सकलाई समस्या पहिचान गर्न असहज हुने गरेको मेडिकल ट्रान्सलेटर समेत रहेकी उनी बताउँछिन्। कतिले बिरामी परेपछि जापान आएदेखिको बीमाशुल्क तिर्नुपरेको र कतिले बच्चा भएपछि तिर्नुपरेको उनले देखेकी छिन्।
आफू केही नजान्ने मात्रै नभई सहयोग लिन पनि नखोज्ने नेपालीको स्वभाव रहेको बताइन्। उनले भनिन्, ‘हाम्रो संस्थाले जापानमा बस्ने सबै विदेशीलाई सबै प्रकारको सहयोग गर्छ। अन्य देशका नागरिक सामान्य केही पर्दा पनि सहयोग लिन खोज्छन् तर नेपालीले चाहिँ सकेसम्म नजरअन्दाज गर्छन्।’
बीमा कार्ड भएकाहरुले समेत अस्पतालमा देखाउन हिच्किचाउने गरेको डा एलिजा केसी भण्डारी बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, ‘केही नेपालीहरुमा कार्ड देखायो भने ट्याक्स धेरै तिर्नुपर्छ भन्ने धारणा छ। त्यसैका आधारमा करका लागि क्रस चेक गर्न आउँछ भन्ने भ्रम छ। जबकि, कर प्रणाली र बीमा लिंक नै हुँदैन। त्यसैले उपचार गर्न जान धकाइरहेका हुन्छन्।’
यसबाहेक पनि जापानमा सुविधा छन्। जुन निम्नानुसार प्रस्तुत गरिएको छ:
जन्म भत्ता (जन्म दिनुअघि)
गर्भवतीलाई 'प्रसूति बिदा'को व्यवस्था छ। श्रम मापदण्ड कानुन अन्तर्गत, यदि रोजगारदातालाई अनुरोध भनियो भने, कम्पनीले डेलिभरीको अपेक्षित मिति भन्दा ४२ दिन अघिबाट बिदा दिनुपर्छ। कानुनले त्यस अबधिमा तलब दिनैपर्ने बाध्यता भने गरेको छैन। कम्पनीबाट तलब प्राप्त भएन भने पनि, प्रसूति भत्ता बीमा कम्पनीबाट पाइने व्यवस्था छ।
जुम्ल्याहाहरूका केसमा प्रसूति बिदाको लागि डेलिभरीको अपेक्षित मिति भन्दा अघि ४२ दिनको सट्टा ९८ दिन हुन्छ। यदि बच्चा डेलिभरीको अपेक्षित मिति भन्दा पछि जन्मिन्छ र ४२ दिन भन्दा बढि समय लिन्छ भने पनि यो बच्चा जन्माउने दिनसम्म 'प्रसूति बिदा'को रूपमा मान्यता दिइन्छ।
जन्म दिएपछि
बच्चा जन्माएको दिनदेखि ५६ अनिवार्य बिदा हुन्छ। यो अविधिमा काम गर्न कानुनले नै बर्जित गरेको छ। यसलाई 'पोस्टपर्टम बिदा' भनिन्छ। यदि बच्चा जन्मेको ४२ दिन पछि डाक्टरले यो अनुमति दियो आफ्नो इच्छा अनुसार काम गर्न सक्ने भनिएको छ। यस अवधिमा प्रसूति भत्ता हुन्छ। जुन तलबको लगभग दुई तिहाइ हुन्छ।
प्रसूति भत्ता
यसको अतिरिक्त, पारिवारिक हेरचाह बिदाको सुबिधा पनि छ (जब तपाईंका आफन्तहरूलाई सुत्केरीको हेरचाहको आवश्यकता पर्दछ र परिवारले हेरचाहको लागि छुट्टी लिएको समयको रकम पाउने व्यवस्था हुन्छ)।
श्रम बीमा
श्रम बीमा त्यो बीमा हो जो कम्पनीमा काम गर्नको लागि मानिसहरू भर्ना हुन्छन्। कम्पनीका लागि काम गर्ने सबै व्यक्तिहरूले अनिवार्य बीमा हुन्छ। बीमाकर्ता सरकार हुन्छ। त्यहाँ दुई प्रकारका बीमा प्रिमियम हुन्छन्, एक कम्पनीद्वारा भुक्तानी (श्रम दुर्घटना बीमा) र अर्को कम्पनी र कामदारद्वारा भुक्तानी (श्रमिक बीमा)।
बेरोजगारी भत्ता
यदि काम गर्ने कम्पनीबाट हटाइयो वा आफैँले छाड्नुपर्यो भने अर्को काम फेला नपरेसम्म बेरोजगार भत्ता प्राप्त गर्न सकिन्छ। कति समय र कति रकम प्राप्त हुन्छ, त्यो आवेदकमा निर्भर गर्छ। पैसा प्राप्त गर्नका लागि त्यहाँ अन्य सर्तहरू भने छन्।
बाल हेरचाह बिदा
प्रसूति बिदाको ५६ दिनपछि यदि आफ्नो बच्चा हुर्काउन अझ बढी बिदा लिन आवश्यक पर्यो भने बाल हेरचाह बिदा लिन सकिन्छ। यो सुबिधा बच्चा जन्मेको मितिदेखि लगभग एक वर्षका लागि भनिएको छ। यो सुविधा बच्चाको आमा मात्र होइन, बुबाले पनि पाउन सक्छन्। दुवैले एकै समयमा प्राप्त गर्न भने सक्दैनन्। सुविधा रकम प्राप्त गर्नको लागि केही सर्तहरु भने हुन्छन्। त्योबेला पाइने रकम तलबको लगभग आधा हुनेछ।
औद्योगिक दुर्घटना बीमा
यसलाई आधिकारिक रूपमा कामदार दुर्घटना क्षतिपूर्ति बीमा भनिन्छ। बिमारी वा कामको क्रममा घाइते भएको कारण (व्यावसायिक कारण) अस्पताल उपचार खर्च बेहोरिन्छ। बिमारी वा कामको दौरानमा चोटपटकका कारण (व्यावसायिक कारण) बिरामी बिदाको समयमा घर खर्च पनि दिइन्छ। घाइते भएर निको भए पनि अपांगता रहन्छ भने क्षतिपूर्ति पैसा दिइन्छ।
मृत्युको शोकमा परेको व्यक्तिको जीवनलाई सहयोग गर्न क्षतिपूर्ति रक़म पनि दिने गरिन्छ। यो बीमाको शुल्क कामको प्रकृतिमा निर्भर गर्छ। यसमा बीमा रकम तिर्नु पर्दैन। रोजगारदाताले सबै बीमा रकम भुक्तान गर्छ। यस्तो बीमाको बीमा कार्ड हुँदैन।
कामको क्रममा घाइते हुँदा
अस्पताल पुग्ने बित्तिकै सोधिन्छ, ‘तपाईंलाई चोट कसरी लाग्यो?’ त्यस समयमा अस्पतालमा सोध्ने व्यक्तिलाई भन्नुपर्छ, 'म काम गर्ने क्रममा घाइते भएँ...।’
त्यस्तो भनियो भने अस्पतालमा पैसा तिर्नु पर्दैन। यदि त्यसपछि पनि अस्पताल जाने वा भर्ना हुने अवस्था आउँद पनि पैसा तिर्नु पर्दैन।
चिकित्सा खर्चको अतिरिक्त कम्पनीबाट तलब नपाउँदा चोटपटक वा रोग निको नहुन्जेलसम्म बिमाबाट घर खर्च पाउन सक्ने व्यवस्था छ।
काम गर्ने क्रममा चोटपटक लाग्दा कम्पनीका व्यक्तिले त्यसो नभन्नु चाहिँ भनेका हुन सक्ने बताइन्छ। घरमा घाइते भएको वा बिदाका दिनमा घाइते भएको बताउन जोडबल गर्छन् तर सरकारले झुट निषेध गरेको छ।
चोट निको भयो तर अशक्त भयो भने
उपचारपछि चोट निको भयो तर शरीरका अंगहरू पहिलेजस्तो भएनन् वा आँखाले देख्न गाह्रो भयो भने वा निको भएन भने अपांग सूचीमा राखिन्छ। बीमाबाट निश्चित पैसा प्राप्त हुन्छ। अपांगताको अवस्था १ देखि १४ श्रेणी (अपांगता ग्रेड)मा विभाजित गरिएको छ। डाक्टरको राय र लक्षणहरूको आधारमा ग्रेड छुट्याइन्छ।
जो १ देखि ७ श्रेणीमा छन् उनीहरूले निवृत्तिभरण (पेन्सन) प्रणालीको रूपमा बीमा प्राप्त गर्नेछन्। प्रत्येक वर्ष निश्चित रकम प्राप्त हुन्छ।
ग्रेड ८ देखि १४ श्रेणीका व्यक्तिका लागि एकमुष्ट रकम भत्ताको रूपमा भुक्तान गरिन्छ। दुवै अवस्थाको बीमा रकम काम गर्दा प्राप्त भइरहेको तलबको आधारमा हिसाब गरिन्छ।
कामका क्रममा घाइते भएर मृत्यु हुँदा
शोकसन्तप्त परिवारलाई बीमा रकम भुक्तानी गरिन्छ जस्तै: पति/पत्नी, बच्चाहरू र बुबा-आमालाई एकमुष्ट रकम र पेन्सन दुवै प्रदान गरिन्छ। यस अवस्थामा पनि पेन्सन मृतकले उसको जीवनकालमा प्राप्त गरेको तलबको आधारमा गणना गरिन्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
