तेजाब आक्रमणसम्बन्धी कानुन पर्याप्त छ त?

ब्लग

श्रीना नेपाल शनिबार, मंसिर १०, २०७९ १३:०४

काठमाडौं– तेजाब आक्रमण यस्तो कसुर हो, जसमा जुनसुकै वर्ग वा उमेर समूहका व्यक्ति पीडित हुनसक्छन्। कसैले कसुर गर्ने नियतले ७० रुपैयाँमा तेजाब किन्यो, बिक्री गर्नेलाई सायद २० रुपैयाँ फाइदा भयो होला, तर पीडितले उपचारको क्रममा लाखौं खर्चिनुपर्छ। त्यसमा शारीरिक र मानसिक कष्टको त लेखाजोखा नै छैन।

विसं २०७१ मा १६ वर्षीया संगीता मगरमाथि तेजाब प्रहार हुँदा पीडितको उपचार वा क्षतिपूर्तिको व्यवस्था थिएन। फोजदारी कानुन अपर्याप्त थियो। २०७४ सालमा नेपाल सरकारलाई विपक्षी बनाएर संगीता मगरले दायर गरेको रिट निवेदनको फैसलामा सरकारले पीडितहरुलाई गम्भीर हेरचाह र क्षतिपूर्ति प्रदान गर्नुका साथै तेजाब आक्रमणको मुख्य कारक तेजाबको बिक्रीलाई नियमन गर्न सर्वोच्च अदालतले आदेश दियो।

त्यसपछि तेजाब आक्रमण गर्नेलाई सजाय निर्धारण गरी मुलुकी अपराध संहिता, २०७४ को कुटपिट वा अंगभंगसम्बन्धी कसुरमा दफा १९३ स्थापित गरियो। तर उक्त दफा पनि पर्याप्त भएन।

५ वर्षको अनन्त अभियानले हामीजस्ता भुइँमान्छेले गरेको सडक अभियान सदनसम्म पुग्यो। र २०७७ असोज १२ गते पहिलोपटक ‘तेजाब तथा अन्य घातक रासायनिक पदार्थ नियमन अध्यादेश २०७७’ अध्यादेश पेस गरियो। तर त्यो कुनै कारणबस भनौं वा संसद्लाई महत्वपूर्ण नलागेका कारण रोकियो।

२०७८ सालमा स्वास्थ्य मन्त्रालयले ‘एसिड आक्रमणमा परेका पीडितहरुको उपचारसम्बन्धी कार्यविधि–२०७८’ प्रकाशन गर्योस। जसमा तेजाब आक्रमणबाट पीडित भएकाहरुले आपतकालीन अवस्थामा जुनसुकै अस्पताल र आपतकालीन अवस्थाबाट बाहिरिएपछि टिचिङ अस्पतालमा नि:शुल्क उपचार पाउने व्यवस्था गरिएको छ।

त्यसपछि पुन: २०७८ चैत्र २२ गते ‘तेजाब तथा अन्य घातक रासायनिक पदार्थ (नियमन) अध्यादेश–२०७८’ पेस गरियो। सायद त्यसपछि संसद्को चेत अलिकति खुल्यो। त्यसैको फलस्वरुप २०७९ असार ३१ गते फौजदारी कसुर तथा फौजदारी कार्यविधिसम्बन्धी केही ऐनलाई संशोधन गर्न बनेको ऐन नेपाल राजपत्रमा प्रकाशन गरियो।

तेजाब आक्रमणा गर्दा सम्बन्धित व्यक्तिलाई नलागेमा पनि उद्योग गरेको मानिने र त्यस्तो उद्योगमा ५ देखि ७ वर्षसम्म कैद र एक लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना हुने व्यवस्थाका साथै तेजाब छ्यापेर पीडितको अनुहार, आँखा, नाक, कान, घाँटी तथा संवेदनशील अंगमा क्षति पुर्याजएमा २० वर्षसम्म कैद सजाय निर्दारण गरिएको र शरीरमा अन्य अंगमा तेजाब परे १० वर्ष कैद सजाय भुक्तान गर्नुपर्ने व्यवस्था राखियो। तर यो कसुरलाई कुटपिट वा अंगभंगसम्बन्धी कसुरमा हाल्नुपर्ने कत्तिको जायज हो?

तेजाब छालामा पर्नेबित्तिकै ‘थर्ड डिग्री’ जलन हुन्छ भन्ने कुरा अवगत हुँदाहुँदै पनि कुटपिटकै दर्जा दिँदा मलाई जायज लागेन। सोही दिन ‘तेजाब तथा अन्य घातक रासायनिक पदार्थ नियमनसम्बन्धमा व्यवस्था गर्न बनेको ऐन–२०७९’ पनि राजपत्रमा प्रकाशन भयो। र यो ऐनको कुरा गर्दा यसमा समाधान आधारित पहुँच रहेको देखिँदैन! किन?

किनकि तेजाब आक्रमणको प्रमुख कारण तेजाब हो। तेजाब खरिद गर्न आउने जो कोहीलाई बिना प्रश्न बिक्री गर्ने व्यस्ति पनि सो कसुरको मतियार हो। तर ऐनमा तेजाब बिक्री गर्ने व्यक्तिलाई निर्धारण गरिएको सजाय हेर्दा ‘जमानती अपराध’को दर्जा दिइएको देखिन्छ। यो ऐन फौजदारी कानुनको सिद्धान्त विपरीत गएको देखिन्छ।

यी माथि आएका ऐन र कानुनहरु अदालतको २०७४ सालको न्यायिक सक्रियताका कारण हो! तर २०७४ मा गरिएका फैसलाको कार्यान्वयन गर्न पनि करिब पाँच वर्ष लाग्यो। तर के अदालतलको काम एकपटक फैसला गरिसकेपछि सकिन्छ?

प्रहरीका अनुसार २०७२ यता १८ जना महिला र ४ जना पुरुष तेजाब आक्रमणबाट पीडित भएका छन्। धेरै मानिसहरुले क्लिनिकमा उपचार गरेकी कारण थप घटनाहरु दर्ता भएका छैनन्।

तेजाब आक्रमण जस्तो संवेदनशील विषयलाई संसद्को ध्यानाकर्षण गराउन बलियो कानुन बनाउन, २०७१ सालदेखि नै निरन्तर अभियान चलाउनुपर्‍यो, अदालतले न्यायिक सक्रियता देखाउनुपर्‍यो, २२ जना तेजाब आक्रमणबाट पीडित हुनुपर्‍यो र निरन्तर पीडितहरु न्यायका लागि सडकमा आउनुपर्‍यो।

कानुन नभएका कारण २२ जना पीडित हुनुको जिम्मेवार को? र ती ‍सजाय नपाएका अपराधीहरु खुलला घुमिरहनुमा जिम्मेवार को? यी र यस्तो अवस्था हेर्दा लाग्छ कानुन परिवर्तन ल्याउनका लागि नभइ देखाउनका लागि मात्रै ल्याइन्छन् भन्ने भान हुन्छ।

अब छलफल गरौं। मिडिया र समाजको दायित्व, ‘प्रेम र युद्धमा सबै जायज हुन्छ’ जस्ता बलिउड फिल्ममा प्रयोग हुने डाइलगको पछि लागेर यस्ता कसुरलाई मायाको वियोगान्त या घृणाका कथाका दृष्ट्रिकोणबाट नदेखाउँ। किनकी यी सब बाहना हुन्। तेजाब आक्रमण एक जघन्य अपराध हो। तेजाब आक्रमण गर्ने नियतले किन्न जानु, किनेर आक्रमण गर्ने वातावरण बनाउनु र आक्रमण हुनुसम्मका कार्य गर्दा अपराधका आवश्यक तत्त्वहरु, अपराधिक मनसाय र अपराधिक कार्य पूर्ण हुन्छन्।

नाई भन्न र नाई सुन्न बानी बसालौं, तेजाब आक्रमणमा परेका व्यक्तिहरुको सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने अधिकार एउटा अपराधीले हनन् गरिसकेको छ। हामी त्यसको मतियार नहोउँ।
नेपाल काठमान्डु स्कूल अफ ल मा अध्यनरत छात्रा हुन्।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।