टंक चौलागाईं नेपाली साहित्य, अभिनय, निर्देशन तथा प्रशिक्षणमा सक्रिय प्रतिभा हुन्। अहिले उनको अभिनय, निर्देशन तथा प्रशिक्षणलाई छाडेर साहित्य लेखनको चर्चा गर्नेछु। त्यो चर्चाको केन्द्रभागमा हुनेछ उनको चौथो उपन्यास उबडखाबड। यसअघि उनका जिरो कटेज (२०६८), काठमाडु गीत (२०७०) र टालाटुली (२०७३) प्रकाशित छन्।
टंक उपन्यासबाहेक बालसाहित्य र नाटक लेखनमा पनि निकै सक्रिय छन्। बालसाहित्यमा उनका करिब डेढ दर्जन कृति प्रकाशित भैसकेका छन्।
उनको लेखनमा एउटा अनौठो जादूमय कला निहित छ। यसैले उनी लेखनबाट पाठकलाई लठ्याउन सक्छन्। उनको लेखन जादूबाट म पहिलो उपन्यास ‘जिरो कटेज’बाटै प्रभावित भएको थिएँ। त्यसपछिका दिनहरूमा उनका उपन्यास पढ्ने बानी पर्दै गयो। ‘उबडखाबड’सम्म आइपुग्दा उनको लेखन गहिराइमा डुबेको प्रस्टै हुन्छ।
टंक आफ्ना पाठकहरूलाई निराश हुनबाट जोगाउन सक्ने खुबी भएका लेखकमध्ये पर्छन्। अनावश्यक विषयतिर बरालेर उनी पाठकलाई अल्मल्याउँदैनन्। सरल भाषाशैलीमा गम्भीर प्रस्तुति गर्न खप्पिस छन्।
उनी विषयवस्तुको छनोटमा पनि उत्तिकै सचेत छन्। त्यसैले ठूलाभन्दा साना मसिन विषय तथा भुईँमान्छेका मुद्दामा पस्छन्। समाजका त्यस्ता विषय र वस्तु, जहाँ सरोकारवाला र सामान्य मानिसको पनि ध्यान पुगेको हुँदैन, त्यस्तामा टंक सुटुक्कै घुस्छन् र पाठकको मन छुने गरी कलम चलाउँछन्।
शिल्प र शैलीका हिसाबमा उनीसँग लेखन सार्मथ्य छ। उनी नाट्यक्षेत्रमा काम गर्ने हुनुको नाताले लेखनमा पनि ‘नाट्यप्रभाव’ पर्नु नौलो होइन। जसरी एउटा कविले आख्यान लेख्यो भने कविताको प्रभाव टड्कारो रूपमा देखिन्छ, त्यस्तै उनको पछिल्लो उपन्यास उबडखाबडमा पनि नाटकीय प्रभाव छ। उपन्यासलाई नाटकमा परिणत गर्दा पनि उच्च कोटीको देखिन्छ भन्नेमा म पूर्ण विश्वस्त छु। लेखकको चाहना हुन्छ, आफ्नो लेखले हरेक पाठकको मन चसक्क होस्, उनको पनि यही चाहना छ।
म उबडखाबडलाई खोतल्ने क्रममै छु। यो एउटा सामाजिक उपन्यास हो। हाम्रो समाजमा हुर्केको एउटा पात्रको जीवनमा घटेको अनेकन घटनाहरूको एउटा दस्तावेज हो भन्दा पनि फरक पर्दैन। गाउँबाट ‘हिरो’ बन्न सहर पसेको एउटा पात्रलाई सहरले थिलथिलो बनाएको विषय पढ्न सकिन्छ। वास्तवमा घटना यति नै हो, तर ती पात्रले जीवनयापन गर्ने क्रममा घटेका घटनाहरूले भने मन चसक्क हुन्छ। ऊ दलित पनि भएकोले उसलाई आफ्नै समाजसँग पनि घुलमिल गरेर बस्न कठिनाइ भएका घटनाहरु त हामीले भोगेका र देखेका पनि छौँ। यस उपन्यासमा पनि तिनै घटना ताजगी बनेर उभिएका छन्। एउटा सीमान्तकृत व्यक्तिको कहानीसँगै सिङ्गो समाजले दिएको विकृतिको भागिदार किन ऊ मात्र हुन्छ भन्ने महत्वपूर्ण विषयको उठान उपन्यासले गरेको छ।
पात्र दलित मात्र नभएर तोते बोल्ने पनि हुन्छ। यही कारण ऊ हास्यको पात्र बन्छ। यस्ता मिहिन विषयलाई लेखकले उपन्यासमा उठान गरेर न्याय दिएको अनभूति हुन्छ। यस्तै विषयले पाठकलाई छुन सफल हुन्छ।
१० वर्षे युद्धले पनि उनीहरूलाई नै पीडित बनाएका कतिपय उदाहरण उपन्यासमा भेटिन्छ। पात्रलाई विद्रोहीले भेटेमा सैनिकको सुराकीको आरोप लाग्ने, सैनिकले भेटे विद्रोही भनेर अनेक दुःख दिने गरेका विभिन्न परिवेशका उपकथाले ती कथित जनयुद्धका स्मरणहरू ताजा पारिदिन्छ। अर्को कुरा, ‘गरिब हुनु उनीहरुको दोष त होइन होला नि?’ भन्ने जस्ता प्रश्नहरु उपन्यासमा उब्जेका छन्।
जब पात्रको सहर प्रवेश हुन्छ र जति गर्दा पनि उसले चाहेको कुरा पाउन सक्दैन, ऊ निराश हुन्छ। सहरमा सबै मान्छे खराब मात्र हुँदैनन् भन्ने विषय उसको घरबेटी आमाले भनेका कुराले ऊ नतमस्तक बन्छ।
लेखकले यसरी पात्रसँगै पाठकलाई पनि भावुकताको पोखरीमा डुबाउँछन्–
जीवन भाइ, काममा आऊ भनेको, आएनौ। धेरै दिन भयो कोठाबाट बाहिर निस्केका छैनौ। के भयो?’ साहुनीले सोधिन्। उनी ढोकामा उभिएकी थिइन्। म भित्र भुईँमा पल्टिएको थिएँ। उनैले सबैतिर हेरिन्। महिनौदेखि कोठामा केही नपाकेको बुझ्न उनलाई गाह्रो परेन। ‘मलाई थाह छ बाबु, सहरले तिमीजस्ताको प्राण चुस्छ। हामीसँग काम गर। हिरो पनि बन। हरेश नखाऊ।’ कहिलेकाहीँ त यीनी साहुनी हुन् कि आमा, बिर्सन्थें।
उपन्यासमार्फत टंकले व्यवस्था परिर्वतन गर्ने हातहरू सधैँ खाली भएको देखाएका छन्। त्यो वास्तविक चित्रण आज हामीले देखिरहेका छौँ, भोगिरहेका छौं। जसलाई भर्याङ बनाएर उनीहरू माथि पुगे, त्यसपछि सबै बिर्सिए। अब कसको आस गर्ने? त्यसैले गरिबको कोही पनि आफ्नो हुने रहेनछ भन्ने विषय उपन्यासमा सशक्त भएर पोखिएको छ।
तीजको व्रतमा पनि उसकी श्रीमती अर्काको घरमा काम गर्न जानु पर्ने बाध्यता छ। त्यति बेलै ग्यास लिन जाँदा मोटरले ठक्कर दिएर भागेपछि कसैले अस्पताल पुर्याएर फोन गर्छन्। आफ्नी श्रीमतीको उपचार गर्न पैसाको धोक्रो लिएर जानु पर्ने कस्तो अव्यवस्था होला? उपचार नपाएर ऊ मर्छे तै पनि घाटमा तिर्ने पैसा नहुँदा लास सडेर जाने व्यवस्थामा छौँ हामी। हामी कस्तो समाज निर्माण गरिरहेका छौँ। यथोचित न्यायको पक्षमा कसले आवाज उठाउने होला? अब कस्तो व्यवस्था ल्याउन आवाज बुलन्द गर्नुपर्ने हो? यस्तै विषय उबडखाबडमा उठाइएको छ।
तीन दिनपछि जब शव वरिपरि झिंगा भन्किन थाले, शव गह्नाउन थाल्यो। शवसँग आएका अरु मलामीहरु परपर भागे। घाट व्यवस्थापन केन्द्रका मानिसहरु दबाब दिन थाले। केही समाजसेवीका नेत्र खुले। केही आगन्तुकले आफ्ना कन्सिरी तताए। सुटिङबाट फर्किएका मल्ल सर सन्तेसँग सीधै पशुपति आए। मल्ल सरका पाउमा आफ्नो टाउको टेकाएर जीवन निकैबेरसम्म रोयो।
अहिलेको वास्तविक यथार्थ पनि यही हो। केही समयअगाडि हामीले समाचारमा सुनेका थियौँ, पैँतीस सय नभएर आफन्तको लास जलाउन नपाइ रोइरहेको दृश्य। अहिले त्यही घटना उपन्यासमार्फत पढिरहेका छौं। यो कुनै फिल्म होइन, तर उबडखाबड पढ्दा फिल्मकै झल्को आउँछ।
उपन्यासमा सत्यको उजागर सिमान्तकृत पात्रमार्फत भएको छ। पात्रले न्याय पायो या पाएन भन्दा पनि अबको हाम्रो गणतान्त्रिक मुलुकमा कोही पनि औषधी उपचार नपाएर मर्नु नपरोस्, बेरोजगार भएर बस्नु नपरोस्, शिक्षाबाट कोही बन्चित हुनु नपरोस् भन्ने मुख्य सन्देश उबडखाबडले दिएको छ। केही अश्लील शब्दहरुको प्रयोग भने अलिक असहज महसुस गराएको भान हुन्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
