यहाँसम्मको बाटो
निकै सानोमा आमाले, मावलकी हजुरआमाले किसिमकिसिमका कथा हाल्नुहुन्थ्यो। उहिलेका कुरा, भूतप्रेतका कुरा, चराचुरुङ्गीका कुरा। चराहरू बोल्थे, बादल, सूर्य, आकाश सबै कुरा गर्न आइपुग्थे। नयाँ-नयाँ कथा। लाग्थ्यो- कसैलाई थाहा नभएको कुरा ‘कथा’ हो।
अक्षर चिन्दै जाँदा र कक्षाको खुड्किला उक्लिँदै जाँदा धेरै नयाँ-नयाँ कथाहरूसँग परिचय बन्यो। ‘झगडाको ओखती’, ‘आफैँलाई बिर्संदा’, ‘महादेवले पनि हार्नुपरेछ’, ‘लालु र काल’ आदिआदि। कथा पढ्ने इच्छा यति तीव्र थियो कि तीन कक्षातिर पढ्दा दाजुहरूका कक्षा आठ, नौका पुस्तकमा कथाहरू खोज्न थालेको थिएँ। यो बानीले बिस्तारै पाठ्यक्रमभन्दा बाहिरका कथाहरू पढाउन थाल्यो।
कक्षा पाँचमा पढ्दा कथा लेखेर स्थानीय पत्रिकामा छाप्नको लागि त्यसको कार्यालयमा पुगेको थिएँ। सम्पादकले दुई रूपियाँ लिएर कथाको फोटोकपी गरेर फिर्ता दिए। नौ, दस वर्षको फुच्चेलाई लाग्यो, छाप्ने भनेको यही हो। फोटोकपी मेसिनबाट तातो कागजमा काला-काला अक्षरहरू ताँती लागेर निस्किँदा एकदम खुसीले सास रोकिएला जस्तो भयो। त्यो कथा हरायो र सुरू भयो लेख्ने र हराउने क्रम।
पुरस्कारको लोभले मान्छेहरूको सामुन्ने उभिएर आफ्नो रचना सुनाउँदा, सुन्नेको आँखा चम्किला लाग्थे, फेरि फेरि त्यो चमक हेर्ने लोभले लेखाइरहन थाल्यो। बुवा भन्नुहुन्थ्यो, ‘कहिलै लेख्न नछोड्नू।’ तर, मैले सुनिनँ त्यो कुरा। लेखनलाई धेरैपटक छोडेँ। मैले जति छोडे पनि लेखनले मलाई कहिल्यै छोडेन।
आइएस्सी पढ्न काठमाडौँ आएपछि केही कविताहरू छापिए। केही कविता र कथाहरू रेडियो नेपालको ‘साहित्य संसार’मा बजे।
इन्जिनियरिङको पढाइ सुरू गरेपछि छाप्ने क्रम छुट्यो। लेख्ने र हराउने क्रम भने चलिरह्यो।
पढ्दै जाँदा गुरूप्रसाद मैनाली, भवानी भिक्षु, विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, पारिजात, बालकृष्ण सम, ध्रुवचन्द्र गौचम, ध्रुव सापकोटा, नयनराज पाण्डे, कृष्ण धारावासी, बानिरा गिरीलगायत अरू सबैजसो सम्मानित, चर्चित, अलि कम चर्चित साहित्यकारहरूका रचनाहरू पढ्ने मौका पाएँ।
हिन्दी पढ्नु अत्यन्तै सुखद र आनन्ददायक लाग्थ्यो। बिस्तारै पढेको हिन्दीमा पछि रवीन्द्रनाथ टैगोर, प्रेमचन्द, हरिवंश रायबच्चन, मन्टो, आचार्य चतुरसेन, अमृता प्रितम, गुलजार आदिसँग इन्डियन लाइब्रेरीमा भेट भयो। आइएस्सी र इन्जिनियरिङ ताका हिन्दीमा अनुदित रुसी साहित्यका चेखव, माक्सिम गोर्की र अरू पनि पढ्न पाइयो।
अनिवार्य अङ्ग्रेजीबाट घस्रिदै सुरु भएको अङ्ग्रेजी साहित्यको पठन लियो टोल्स्टोय, डीएच लोरेन्स, एन्तोन चेखब हुँदै चिनेको पश्चिमा साहित्यमा अचेल एलिस मुनरो र झुम्पालाहिरी एकदम मनपर्छ। परिचय त थोपासँग भयो, अझै महासागर चिन्न बाँकी छ।
सधैँ लागिरह्यो, पुस्तकको रूपमा छापिने मान्छेहरू मभन्दा भिन्न हुन्। तिनीहरूको बोली, व्यवहार र दैनिकी अत्यन्तै फरक हुन्छ होला। यति सोच्दा सधैँ लाग्यो- ‘के म पनि तिनीहरूको पङ्क्तिमा उभिन योग्य छु? प्रश्न त अझै पनि ज्यूँदै छ। उत्तर कहाँबाट आउने हो थाहा छैन। प्रकाशकबाट? पाठकबाट? समालोचकबाट या आफैँबाट?
जीवनको एउटा कालखण्ड यस्तो पनि आयो, मनमा प्रश्न उठिरहे, किन लेख्ने? कसको लागि लेख्ने? लेखेर के हुन्छ? सबै प्रश्नहरूलाई मैले भेटेको उत्तरले समेट्छ वा समेट्दैन भन्न सक्दिनँ। अचेल लाग्छ, सबभन्दा बढी आफ्नो लागि लेख्ने। त्यसपछि ती पात्र र समाजका लागि लेख्ने र प्रसिद्ध अमेरिकी लेखक टोनी मोरिसन भन्छिन्, ‘आफूभित्रको कथा नभनी बाँच्नु पीडा हो।’ सायद त्यो पीडाबाट बच्न लेखिरहन्छु र लेखिरहनेछु, प्रकाशन त त्यसपछिको कुरा हो। जति लेख्यो आफैँभित्र त्यति धेरै पत्रहरू उघ्रिएजस्तो लाग्छ। त्यति धेरै आफैँलाई चिनेजस्तो लाग्छ।
सुरू सुरूमा आफ्नो रचनाको स्वीकार्यताको डरले सताउँथ्यो, अचेल अलिक कम डर लाग्छ। स्टिभनकिङ भन्छन्, ‘प्रतिभा नुनभन्दा पनि सस्तो कुरा हो, मेहनतले मात्रै सफलता र असफलता छुट्याउँछ।’ यो वाक्यले पटक पटक ढाडस दिन्छ।
यी कथाहरू कसका हुन्?
संसारका हरेक समाज, नयाँ वा पुराना भाषिक परम्पराहरूमा कथाको प्रचलन छ। कथा र काव्यको इतिहास, लेखनको इतिहासभन्दा पुरानो छ। श्रुति परम्पराबाट आएका पूर्वका वेद, पुराण वा पश्चिममा होमरले लेखेको ओडिसी वा प्राचीन मेसोपोटामियामा कालोमाटोका ठूल्ठूला इटा (क्ले ट्याब्लेट) मा लेखिएका गिल्गामेसका कथाहरूले त्यो समयका चालचलन र परम्परा त भन्छन् नै। त्योभन्दा अघि बढेर हजारौँ वर्षपछिका हामीलाई शाश्वत मानवीय मूल्य, चाहना र कमजोरीहरूसँग पनि जोडिरहन्छन्।
हालसालका चेखव, लु सुन, तोल्स्तोय, टैगोर वा अन्यले भनेका र लेखेका कथाहरूले पनि पौराणिकताको हैसियत प्राप्त गरे भने सयौँ वा हजारौँ वर्षपछिका मान्छेले, यो समयका कथा पढेर र सुनेर भन्लान् ती मान्छेहरू, त्यसरी बाँचेका थिए। हामी त्यो बाटो हिँडेर यहाँसम्म आएका हौँ। यो समयका मानवीय मूल्यले पनि सुदूर समयमा कसै न कसै गरेर त्यो समयका मान्छेलाई बाटो देखाउलान् जसरी हामी दैनिक जीवनमा उद्धरण गरिरहन्छौँ रामायण, महाभारत वा अन्य कैयौँ कथाका पात्रहरुलाई।
यसको अर्थ वा दाबी, यस पुस्तकमा भनिएका कथाहरूको शक्ति, माथि नाम लिइएका वा नलिइएका कथा वा कथाकारसँग कुनै तुलना होइन। तर्क यति मात्रै हो यी र यस्ता सयौँ बलिया र कमजोर कथाहरूको जगमा उभिएर, कुनै दिन एउटा व्यासले भन्नेछ, यो युगको कथा, जुन बाँचिरहनेछ दिगदिगन्तरसम्म। त्यसैले भनिनु आवश्यक छ, यी कथाहरू कसै न कसैबाट।
यी कथाहरू केशवराज ज्ञवालीका होइनन्। मसीमात्रै उसको हो। कथा त अरूकै। झण्डै सबैजसो कथा, वरिपरिको समाज र मान्छेका व्यवहारका बाछिटाबाट आएका हुन्। जुन कुरा आफ्नो होइन, त्यो किन आफैँसँग राखिराख्नु। यो कथा जहाँबाट टिपिएको हो, त्यतै फर्काउने कोसिस गरेको छु। ‘आगे यी कथाका मालिकहरूको मर्जी, त्वदियम वस्तु गोविन्दम, तुभ्यमेव समर्पयामी।’
(ज्ञवालीको कथा संग्रह ‘अर्को भोर’ शनिबार सार्वजनिक भएको छ।)
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1762343742.png)
