• गृहपृष्ठ
  • मुख्य समाचार
  • नेपाल लाइभ

    • राजनीति
    • निर्वाचन विशेष
    • अनुसन्धान
    • प्रवास
    • विचार
    • फिचर
    • समाचार
    • ब्लग
    • समाज
    • अन्तर्वार्ता
    • सुरक्षा/अपराध
    • साहित्य डबली
    • विश्व
    • कोरोना अपडेट
    • नेपाल लाइभ विशेष
    • जीवनशैली
    • भिडियो

    बिजनेस लाइभ

    • अर्थ समाचार
    • बैंक/बिमा/सेयर
    • पर्यटन-उड्डयन
    • अटो
    • पूर्वाधार
    • श्रम-रोजगार
    • कृषि
    • कर्पोरेट
    • सूचना-प्रविधि
    • बिजनेस लाइभ भिडियो
    • बिजनेस टिप्स
    • अन्तर्वार्ता - विचार

    इन्टरटेनमेन्ट लाइभ

    • समाचार
    • सिनेमा
    • अन्तर्वार्ता
    • रंगमञ्च
    • फिल्म समीक्षा
    • गसिप
    • संगीत
    • विचार-विश्लेषण
    • इन्टरटेनमेन्ट लाइभ भिडियो
    • सञ्जाल
    • फेसन
    • मोडल

    स्पोर्टस लाइभ

    • फिचर
    • फुटबल
    • क्रिकेट
    • अन्य
    • लेख-विश्लेषण
    • अन्तर्वार्ता
हाम्रो बारेमा
  • हाम्रो बारेमा
मंगलबार, असोज २८, २०८२ Tue, Oct 14, 2025
  • गृहपृष्ठ गृहपृष्ठ
  • राजनीति
  • निर्वाचन विशेष
  • अनुसन्धान
  • बिजनेस लाइभ
  • इन्टरटेन्मेन्ट लाइभ
  • स्पोर्टस लाइभ
  • प्रवास
  • भिडियो

बिजनेस लाइभ

  • अर्थ समाचार
  • बैंक/बिमा/सेयर
  • पर्यटन-उड्डयन
  • अटो
  • पूर्वाधार
  • श्रम-रोजगार
  • कृषि
  • कर्पोरेट
  • सूचना-प्रविधि
  • अन्य
    • बिजनेस लाइभ भिडियो
    • बिजनेस टिप्स
    • अन्तर्वार्ता - विचार

इन्टरटेन्मेन्ट लाइभ

  • समाचार
  • सिनेमा
  • अन्तर्वार्ता
  • रंगमञ्च
  • फिल्म समीक्षा
  • गसिप
  • संगीत
  • विचार-विश्लेषण
  • इन्टरटेनमेन्ट लाइभ भिडियो
  • अन्य
    • सञ्जाल
    • फेसन
    • मोडल

स्पोर्टस लाइभ

  • मुख्य समाचार
  • फिचर
  • फुटबल
  • क्रिकेट
  • अन्य
  • लेख-विश्लेषण
  • अन्तर्वार्ता
फिचर

कारागारमा सिर्जना: अवसर कि भ्रमका कुरा ?

64x64
बिपी कोइराला मंगलबार, साउन ६, २०७७  ०८:४०
1140x725

५ असार २०२१ (१८ जून, १९६४)
सुन्दरीजल

जेलमा लेख्न पढ्न या चिन्तनका लागि असीम समय पाइन्छ, त्यसो हुनाले बौद्धिक विकास कैदीहरुका लागि सुलभ हुन्छ भन्ने साधारण धारणा छ । झन् राजनीतिक बन्दीहरुलाई राजनीतिक विषयमा किताब लेख्ने मौका दिन्छ जेलजीवनले भन्ने पनि धारणा छ।

मलाई यी धारणाहरुको विरुद्ध अनुभव हुन लागिरहेको छ । यस्ता किसिमका धेरै धारणाहरु छन्, जो वास्तविक अनुभवको कसौटीमा चोखो सावित हुँदैनन्, तैपनि मानिसहरुको यस्तो Conservative वृत्ति हुन्छ कि एकचोटि बन्न गएको धारणालाई ऊ हतपती छोड्न सक्दैन। 

धारणामा विश्वास पनि एक प्रकारको बानी हो, जसले मानव मस्तिष्कमा जबर्जस्त अधिकार स्थापित गर्छ । मलाई लाग्छ, मानिसको सबभन्दा ठूलो दासता उसको मानसिक अभ्यासगतता (बानी) हो, जसले उसको बौद्धिक स्वतन्त्रतालाई सीमित पार्छ या एकदम त्यसको हरण गर्छ। 

मलाई जीवनमा, जबदेखि समस्याहरुका सम्बन्धमा म दिलचस्पी लिन थालेँ, सामाजिक विश्वास या साधारण जनधारणा र आत्म अनुभवमा, अनेक अवसरमा विरोध भएको पाइरहेको छु । साधारण मान्यताले एउटा कुरो भनेको छ, जसलाई अनुभवले काटेको छ । अनुभव एउटा कुरो भन्छ, मान्यताहरु अर्को कुरो। 

किनभने मान्यताहरुलाई शिक्षादीक्षाद्वारा मस्तिष्कमा यस्तरी गाडेर रोपिदिएको हुन्छ, हाम्रो मानसिक स्वभावको यस्तो अंग कि तिनका विरुद्ध प्राप्त भएको प्रत्यक्ष अनुभव पनि तिनका सामुन्ने असमर्थ प्रमाणित हुन्छन् । कमसेकम, त्यस्ता मान्यताहरु अनुभवको वेगले लोप हुँदैनन् । लाग्दछ, मस्तिष्कमा दुवै खिचातानी गर्न थाल्छन् । एउटाले अर्कोलाई कमजोर पार्छ- मान्यतालाई अनुभवले, र अनुभवलाई मान्यताले। 

यस खिचातानीमा मान्छे एउटा तनावको स्थितिमा रहन्छ र उसको कार्यशक्ति शिथिल हुन्छ । उसका सामुन्ने प्रश्न उठ्छ- कुन कुरो मान्ने?

साधारण मान्यताहरुको पनि महत्त्व छ, किनभने यिनका पछि पनि, यिनका आधार पनि, सामूहिक अनुभव नै हुन्- धेरैको अनुभवहरुको जमोट जस्ता हुन् यी मान्यताहरु । हो, यस्ता पनि मान्यताहरु छन्, जसको आधार अनुभव होइन, कुनै दृष्टिकोणको आधारमा कुनै नैतिक विश्वास या धार्मिक आस्था, या कुनै सामाजिक नियम र मर्यादालाई लक्षित गरेर, हुन गएका पनि धेरै मान्यताहरु छन्। 

Ncell 2
Ncell 2

यी दोस्रा कक्षाका मान्यताहरु पनि शिक्षादीक्षाको सामर्थ्यले हाम्रो मस्तिष्कमा गडेर रहेका हुन्छन् र तिनको विरुद्धको अनुभवको संघर्ष पनि उस्तै कठिन हुन्छ, जस्तो कि सामूहिक अनुभवको आधारमा खडा भएको मान्यताहरुका विरुद्धको संघर्ष। 

मानिसले मान्यताहरुको आधारभूत पार्थक्यलाई छुट्याउन सक्दैन । उसका लागि सबै साधारण धारणा या मान्यताहरु एउटै प्रकारका जस्ता लाग्छन् । यदि कुनै सहज उपाय हुँदो हो मान्यताहरुको आधारगत भिन्नताहरुलाई छुट्याउने, तब मानिस आफ्नो अनुभवको प्राधान्यलाई स्वीकार गर्न सक्थ्यो । त्यस्ता मान्यताहरु या त अनुभवमूलक छन् या सामाजिक । मानिसले अनुभवलाई प्रधानता दिन चाहन्छ, समाजभन्दा । कमसेकम सत्य असत्यको यथार्थ ज्ञानका लागि । तर, गाहारो त यसमा छ कि कुन मान्यता सामाजिक हुन्, कुन अनुभवमूलक। 

यसका साथसाथ अर्को प्रश्न उठ्छ- मानी पनि लिऊँ कि मान्यताहरुको आधारलाई छुट्याउन सकियो- यो जानियो कि कुन चाहिँ अनुभवमूलक हुन्, र कुन केवल सामाजिक । यो पनि स्वीकृत भयो भन्ने मानी लिऊँ कि अनुभवलाई प्रधानता दिनुपर्छ सामाजिक मान्यताभन्दा। 

अब प्रश्न उठ्छ- व्यक्तिगत अनुभव र सामूहिक अनुभवको आधारमा विस्तार-विस्तार धेरै कालदेखि खडा हुँदै गएको मान्यताको द्वन्द्वमा कसलाई प्रधानता दिने ? यो त निर्विवाद छ कि दार्शनिक दृष्टिबाट आत्म अनुभव सर्वोपरि हुन्छ । तर, के त्यो अनुभव भ्रमपूर्ण हुँदैन र ? अरुहरुको अनुभव- विशेष गरेर धेरैको अनुभवको मुकाबिलामा आत्म अनुभवलाई किन ज्यादा विश्वसनीय मान्नु? 

के कुरो लेख्न भनेर बसेँ, के लेख्तै गएछु । मेरो मस्तिष्कको असंगठनको लक्षण हो यो कि एउटा कुरो थालेर आर्को कुरालाई टिपेर एकातिर लाग्न थाल्छु म। 

अँ, त म लेख्तै थिएँ कि साधारण धारणा छ कि लेख्न-पढ्नलाई ठूलो मौका पाइन्छ जेलमा । मेरो अनुभवले यो धारणा भ्रमपूर्ण छ । जहाँसम्म केवल अध्ययन गर्ने कुरा छ- पढेर ज्ञान हासिल गर्ने- मलाई लाग्छ, जेलको अध्ययनको स्थायी मूल्य बडो कम्ती छ । विचारको अभिवृद्धि विचारबाट हुँदैन- विचारलाई विस्तृत हुनका लागि त्यसले Live गर्न सक्नुपर्छ । अर्थात्, जीवनमा त्यसको प्रयोग हुन सक्नुपर्छ। 

किताबी ज्ञान यदि त्यसले जीवनको ठोस धरातलमा उभिन पाएन भने, आकाशे कुरो हुन्छ । त्यो ज्ञान नभएर तथ्यांक संकलन अथवा (Information) को संकलन मात्र हुन्छ । त्यस्तो अध्ययनले विचारमा दृष्टि दिँदैन । मलाई लाग्छ, विचार र जीवनमा निरन्तर विवाद (Dialogue) संलाप (कथोपकथन) भइरहनुपर्छ । यसले जीवन त समृद्धिशाली हुन्छ हुन्छ, विचार पनि पुष्ट र हेतुयुक्त हुन्छ । शुद्ध किताबी ज्ञानले पेट त भर्छ, तर पोषण त्यसबाट प्राप्त हुँदैन । अहंकार मात्रै त्यसले बढ्न जान्छ । अर्को कुरा, त्यस्तो ज्ञानको उपयोगिता सीमित भएकोले मस्तिष्कमा त्यो परिमाणमा र अधिक कालसम्म आउँदैन पनि। 

जेलमा लेख्न भने सकिन्छ, समय यथेष्ट भएकोले । तर, त्यसमा पनि यसो हेरेर ल्याउँदा बन्दी जीवनबाट कति ठूलो साहित्यको सृष्टि हुन सकेको छ र मानव इतिहासमा ? जति संख्यामा मानिसहरु, ठूला-साना, जेल गए इतिहासमा, त्यसलाई विचार गर्दा उनीहरुको कलमबाट निस्केका रचनाहरुको त्यत्रो ठूलो महिमा छैन- न परिणाममा, न लेखनीको गुणको दृष्टिबाट नै।

विशेष गरेर राजनीतिक व्यक्तिहरुलाई जेलमा लेख्ने कुरा नै उपलब्ध हुँदैन, यद्यपि साधारण धारणा छ- कि राजनीतिक व्यक्तिहरु जेलजीवनको मौका छोपेर लेख्ने काममा व्यस्त रहन्छन् । एक त राजनीति अत्यन्त व्यावहारिक- दिनप्रतिदिन- पेशा हो, त्यसमा दर्शन शास्त्रको जस्तो ठोकुवा कुरो या Commitment (प्रतिज्ञाबद्ध) को कुरो सम्भव छैन । यो पेशामा निरन्तर सम्झौता गरिरहनुपर्छ या गर्नमा तत्पर रहनुपर्छ । आज भनेको कुरा भोलि गलत साबित हुन्छ, र गलत साबित भएको स्थितिमा अर्कै कदम चाल्नुपर्छ । यो भन्ने अर्थ होइन कि राजनीति धोखा हो । अर्थ यो हो कि राजनीति अत्यन्त व्यावहारिक पेशा हो । त्यस्तो पेशाका सम्बन्धमा जेलमा बसेर निर्णयात्मक कुरा के लेख्ने?

त्यसैले धेरैजसो जेलमा बसेर राजनीतिज्ञहरुले इतिहास लेख्ने प्रयत्न गरेका छन् र नेहरुको Discovery of India र Glimpses of the World History या आत्मकथा।

मलाई नै परेको अप्ठ्यारो- नेपालको राजनीतिका सम्बन्धमा के लेख्ने ? कुन स्थितिमा हामी बाहिर निस्किन्छौं, त्यसको ज्ञान छैन । यस्तै अप्ठ्यारोले गर्दा शुद्ध साहित्यिक रचनापट्टि मेरो ध्यान गएको छ, कविता, कथा र उपन्यास लेख्ने प्रवृत्ति हुन्छ । राजनीतिक विषयमा हात चलाउन मन लाग्दैन। 

आत्मकथा लेख्न सक्छु र नेपालको इतिहास पनि जो कि लेख्न थालेको पनि छु । गणेशमानजी भन्नुहुन्छ, वर्तमान राजनीतिमा पनि मैले एउटा किताब लेख्नुपर्छ रे । तर, मेरो अप्ठ्यारो उहाँ बुझ्नुहुन्न।

- 'जेल जर्नल'बाट

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन ६, २०७७  ०८:४०
  • #बिपी_कोइराला
  • #BP_Koirala

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।

प्रतिक्रिया दिनुहोस्
64x64
बिपी कोइराला
लेखकबाट थप
विकासबारे के भन्थे बिपी?
कारागारमा सिर्जना: अवसर कि भ्रमका कुरा ?
सम्बन्धित सामग्री
नवरात्रमा यसरी सिंगारियो मैतीदेवि मन्दिर क्षेत्र [तस्बिरहरु] विभिन्न सजावटले झकिझकाउ पारिएपछि रात्रिकालीन समयमा उक्त मन्दिर क्षेत्र झिलिमिलि देखिएको छ । बिहीबार, असोज ९, २०८२
धोबी खोलामा बाढी (तस्बिरहरु) धोबिखोलामा बाढी आएपछि अनामनगर छेउका करिडोर डुवानमा परेका छन् । जसका कारण सवारी आवागमन प्रभावित भएको छ । शुक्रबार, असार ६, २०८२
समाजसेवामा समर्पित कृपा,  नाम जस्तै पहिचान समाजसेवा गर्दा घरव्यवहार सब लथालिंग हुने कुरामा उनको विश्वास छैन। किनभने घर र समाज व्यवस्थापन गर्ने कलाले उनलाई यहाँसम्म ल्याइपुर्‍य... आइतबार, जेठ २५, २०८२
ताजा समाचारसबै
रोहितको अर्धशतकमा कतारलाई मध्यम लक्ष्य सोमबार, असोज २७, २०८२
विपिन जोशीको मृत्यु भइसकेको हमासले गर्‍यो पुष्टि, शव आजै इजरायल पठाउने घोषणा सोमबार, असोज २७, २०८२
मधेश सरकारबाट लोसपाले पनि लियो समर्थन फिर्ता सोमबार, असोज २७, २०८२
मधेश प्रदेशकी शिक्षामन्त्री शर्माले दिइन् राजीनामा सोमबार, असोज २७, २०८२
नेप्सेमा ४४.२५ अंकको वृद्धि, ४ अर्ब ९७ करोडको कारोबार सोमबार, असोज २७, २०८२
सबै हेर्नुहोस
भिडियो ग्यालरीसबै
दुर्गा प्रसाईको पत्रकार सम्मेलन
दुर्गा प्रसाईको पत्रकार सम्मेलन मंगलबार, असोज ७, २०८२
सुरु भयो दशैं, कसरी राख्ने जमरा र घटस्थापना
सुरु भयो दशैं, कसरी राख्ने जमरा र घटस्थापना सोमबार, असोज ६, २०८२
पशुपति क्षेत्र, आन्दोलनमा ज्यान गुमाएकाहरुको अन्त्येष्टि गरिदै
पशुपति क्षेत्र, आन्दोलनमा ज्यान गुमाएकाहरुको अन्त्येष्टि गरिदै मंगलबार, भदौ ३१, २०८२
नवनियुक्त मन्त्रीहरुको सपथ ग्रहण || LIVE
नवनियुक्त मन्त्रीहरुको सपथ ग्रहण || LIVE सोमबार, भदौ ३०, २०८२
जङ्गी अड्डा लाइभ, Gen Z
जङ्गी अड्डा लाइभ, Gen Z बिहीबार, भदौ २६, २०८२
सबै हेर्नुहोस
ट्रेण्डिङ
विश्वकप छनोट : रोमाञ्चक खेलमा यूएईविरुद्ध नेपाल एक रनले विजयी आइतबार, असोज २६, २०८२
यी हुन् हमासद्वारा रिहा गरिएका सात जीवित बन्धकहरू सोमबार, असोज २७, २०८२
हमासले सार्वजनिक गर्‍यो २० बन्धकको नाम, विपीनको नाम छैन सोमबार, असोज २७, २०८२
सुन तस्करी प्रकरण : पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा पक्राउ आइतबार, असोज २६, २०८२
बन्धक रिहाइको प्रक्रिया सुरु भयो सोमबार, असोज २७, २०८२
सबै हेर्नुहोस
अन्तर्वार्ता
ब्रेन ट्युमर आकस्मिक रुपमा देखिने होइन, लक्षणलाई सामान्य रुपमा लिँदा गम्भीर हुन्छः डा राजीव झा, न्युरोसर्जन लक्ष्मी चौलागाईं
महाशिवरात्रिमा भगवान पशुपतिनाथको सहजै दर्शनको व्यवस्था गरिएको छ - डा. मिलनकुमार थापा नेपाल लाइभ
जलवायु परिवर्तनले जुम्लामा समेत डेंगु देखिन थालिसकेको छ : मेयर राजुसिंह कठायत  नेपाल लाइभ
सबै हेर्नुहोस
विचारसबै
जेन-जी क्रान्ति: उपलब्धि, अवसर, चुनौती र अबको उत्तरदायित्व अरुण क्षेत्री
नेपालमा मुख स्वास्थ्य संकट: लाखौँलाई असर गर्ने दन्त रोग किन रोक्न सकिएन? नेपाल लाइभ
युवा उमेरमै किन थाक्छ मन र मस्तिष्क? बर्नआउटको कारण र समाधान डा. प्रज्ञा सिंह
दुर्गमका कर्मचारीको सुरक्षा : चुनौती र समाधान नेपाल लाइभ
सबै हेर्नुहोस
ब्लग
'सुरक्षित' नारा, 'असुरक्षित' वास्तविकता शनिबार, असोज ११, २०८२
जब हेल्थ क्याम्पमै पोस्टमार्टम गराउन खोजियो! शनिबार, भदौ १४, २०८२
प्रेम र आकर्षणको मध्यबिन्दुमा ‘देवयानी’ शनिबार, भदौ ७, २०८२
सबै हेर्नुहोस
लोकप्रिय
विश्वकप छनोट : रोमाञ्चक खेलमा यूएईविरुद्ध नेपाल एक रनले विजयी आइतबार, असोज २६, २०८२
यी हुन् हमासद्वारा रिहा गरिएका सात जीवित बन्धकहरू सोमबार, असोज २७, २०८२
पूर्वपदाधिकारीलाई मापदण्डभन्दा बढी खटाइएका कर्मचारी फिर्ता बोलाउने राष्ट्रिय सुरक्षा समितिको निर्णय बिहीबार, असोज २३, २०८२
टी–२० विश्वकप छनोट : जापानलाई हराउँदै नेपाल सुपर सिक्समा, २ अंक बटुल्यो शुक्रबार, असोज २४, २०८२
हमासले सार्वजनिक गर्‍यो २० बन्धकको नाम, विपीनको नाम छैन सोमबार, असोज २७, २०८२
सबै हेर्नुहोस
Nepal Live
Nepal Live

सम्पर्क ठेगाना

Nepal Live Publication Pvt. Ltd.,
Anamnagar, Kathmandu, Nepal

DEPARTMENT OF INFORMATION
AND BROADCASTING
Regd Number :

1568/ 076-077
अध्यक्ष : अनिल न्यौपाने

टेलिफोन

News Section: +977-1-5705056
Account : +977-1-5705056
Sales & Marketing: 9841877998 (विज्ञापनका लागि मात्र)
Telephone Number: 01-5907131

ईमेल

[email protected]
[email protected]

मेनु

  • गृहपृष्ठ
  • मुख्य समाचार
  • बिजनेस लाइभ
  • ईन्टरटेनमेन्ट लाइभ
  • स्पोर्टस लाइभ
  • महाधिवेशन विशेष
  • अभिलेख
  • कोरोना अपडेट
  • स्थानीय निर्वाचन
  • प्रतिनिधि सभाकाे निर्वाचन
  • युनिकोड
Nepal Live

सूचना विभाग दर्ता नं.

१५६९/०७६-७७

ईमेल

[email protected]
© 2025 Nepal Live. All rights reserved. Site by: SoftNEP
सर्च गर्नुहोस्