बिबिसी– हाम्रो शरीरमा रहेको जैविक घडी (सर्काडियन रिदम) ले चौबिसै घन्टा कसरी काम गर्छ भनेर बिबिसी न्युजले एउटा प्रयोग गरेको थियो।
_x000D_
_x000D_
प्रयोग एकाबिहानै डाक्टरले हामीलाई दिएको चेतावनीबाट सुरु भयो– आवश्यक निद्राबारे हामी अति आत्मविश्वासी छौं । प्रमुख प्रश्न त के हो भने हामी पर्याप्त निदायौं÷निदाएनौं भनेर कसरी थाहा पाउने?
_x000D_
_x000D_
अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयका प्रोफेसर रसल फोस्टरले भने, ‘तपाईं ब्युँझन अलार्म चाहिन्छ वा बिहानै क्याफिनयुक्त पेय (चिया÷कफी) खाने बानी छ भने तपाईंलाई पर्याप्त निद्रा पुगेको छैन र तपाईंलाई अझै निदाउनु आवश्यक छ।’
_x000D_
_x000D_
उनका अनुसार निद्रा नपुग्दा हामी झर्किन्छौं र छटपटिन्छौं। यसबाहेक निद्रा नपुग्दा गाडी हाँक्दा पनि दुर्घटनाको सम्भावना बढ्छ। निद्रा नपुग्दा हामी सामान्यभन्दा निकै चाँडो रिसाउँछौं र झर्किन्छौं।
_x000D_
_x000D_
प्रोफेसर रसलका अनुसार हामीले आफ्नो जीवनशैलीमा ध्यान दिनु आवश्यक मात्र नभएर नियन्त्रणमा राख्नु जरुरी छ। जस्तो कि पर्याप्त निदाउनु वा आराम गर्नु, भोजनमा ध्यान दिनु र पर्याप्त शारीरिक व्यायाम गर्नु अति आवश्यक छ।
_x000D_
_x000D_
हामीले बिताउने हरेक दिन शारीरिक गतिविधिमा धेरै उतारचढाव आइरहन्छ। दिउँसो खासगरी मध्याह्नपछि हाम्रो शरीरका मांसपेशीहरू अरुबेलाभन्दा ६ प्रतिशत बढी बलिया हुन्छन्।
_x000D_
_x000D_
साँझदेखि हृदय र फोक्सोले राम्रोसँग काम गर्छन् र शरीरको तापक्रम पनि दिनको समयभन्दा बढी हुन्छ, जुन एउटा स्वाभाविक व्यायाम गरेजस्तै हो।
_x000D_
_x000D_
‘यसैकारण म्याराथन लगायत दौडहरू बिहानै हुँदैनन् र व्यावसायिक धावकहरू साँझमा यस्ता प्रतियोगितामा सहभागी हुन्छन्,’ ओलम्पिकमा पौडीतर्फ कास्य पदक विजेता स्टिभ पेरीले बिबिसीसँग भने, ‘किनभने हामीलाई थाहा छ, त्यतिबेला आफ्नो प्रदर्शन वा क्षमता सर्वाधिक हुन्छ । मैले पनि साँझमा नै ओलम्पिक पदक जितेको थिएँ ।’
_x000D_
_x000D_
उनका अनुसार ओलम्पिकमा सहभागी हुने खेलाडीले प्रतियोगिताका लागि गर्ने कडा अभ्यास पनि दिउँसोपछि वा साँझमा नै गर्छन्। ‘त्यसबेला तपाईंको शरीर कडा अभ्यास र प्रदर्शनका लागि तयार हुन्छ । हामी यस्ता कडा अभ्यास एकाबिहानै गर्ने सोचविचार नै गर्दैनौं,’ उनले भने।
_x000D_
_x000D_
स्टिभ भन्छन्, ‘बेइजिङ ओलम्पिकमा अन्तिम प्रतिस्पर्धा साँझको साटो बिहानै आयोजना गरियो र अधिकांश स्विमरले आफ्नो क्षमता बराबर पनि प्रदर्शन गर्न नसकेको हामीले पायौं।’
_x000D_
_x000D_
दिउँसो हाम्रो गतिशिलता अनुसार हाम्रो जैविक घडीमा पनि परिवर्तन भइरहेको हुन्छ। हामी औषधि प्रयोग गर्छौं भने त्यसप्रति हाम्रो शरीरले प्रतिक्रिया पनि देखाउँछ।
_x000D_
_x000D_
बिथोलिएको हाम्रो जैविक घडीको उपचारलाई क्रोनोथेरापी भनिन्छ। क्रोनोथेरापीमा हाम्रो श्वासप्रश्वास र स्पन्दनको गति नियन्त्रण गरिन्छ।
_x000D_
_x000D_
क्यान्सरको उपचारमा जैविक घडीको पनि उपयोग गरिन्छ। क्यान्सर उपचारमा जैविक घडीको उपयोगको थालनी गर्ने प्रोफेसर फान्सिस लेवी भन्छन्, ‘हाम्रो कोषमा जैविक घडी हुन्छ, जसले औषधिको पाचन र त्यसको प्रभाव नियन्त्रण गर्छ। त्यसैले कुनै औषधि राति र कुनै दिउँसो सेवन गर्दा बिरामीलाई बढी फाइदा गर्छ।’
_x000D_
_x000D_
उनका अनुसार क्रोनोथेरापीले औषधि उपचारको विषाक्तता कम गर्छ र बिरामीको स्थितिमा सुधार ल्याउँछ।
_x000D_
_x000D_
हामीले जति धेरै क्यालोरी (ऊर्जा) को भोजन गर्छौं, त्यति नै मोटाउँछौं। तर, भोजन (क्यालोरी) को मात्र नभएर भोजन गर्ने समयले पनि मोटोपनामा प्रभाव पार्छ।
_x000D_
_x000D_
जसरी औषधिप्रति शरीरले दिउँसो गर्ने प्रतिक्रिया वा प्रभाव फरक पर्छ, भोजनप्रति पनि हाम्रो शरीरले ठीक यस्तै प्रतिक्रिया गर्छ।
_x000D_
_x000D_
हाम्रो शरीरले साँझ वा राति चिल्लो (फ्याट) र चिनी (सुगर) ढिलो पचाउँछ, जसले गर्दा मोटोपना र मधुमेहको जोखिम बढ्न सक्छ। यो समस्या खासगरी विभिन्न सिफ्ट (पालो) मा काम गर्ने कर्मचारीलाई हुन्छ।
_x000D_
_x000D_
‘हामीलाई थाहा छ, दिनभर हाम्रो पाचन प्रक्रियामा परिवर्तन भइरहन्छ र दिनको सुरुमा अर्थात् बिहान हाम्रो शरीरले पचाउन कठिन वा भारी भोजन पनि सजिलै पचाउँछ,’ सरे विश्वविद्यालयमा आबद्ध डाक्टर भिक्टोरिया रेवेलले बिबिसीसँग भनिन्, ‘ढिलो भोजन गर्ने व्यक्तिलाई खानेकुरा पचाउन कठिन हुन्छ र यसको प्रत्यक्ष प्रभाव हाम्रो शरीरमा पर्छ।’ उनको तात्पर्य ढिलो भोजन गर्नेहरू मोटोपनाको सिकार हुने सम्भावना धेरै हुनेतर्फ थियो।
_x000D_
_x000D_
हाम्रो जैविक घडीमा उज्यालो वा प्रकाशको पनि प्रभाव पर्छ। हाम्रो जैविक घडीले दिनको सुरुवातसँगै फरक हुँदै जाने प्रकाश अनुरुप काम गर्छ र साँझ वा राति धेरै उज्यालो (तीव्र प्रकाश) ले हामीलाई सुत्न दिँदैन, अर्को शब्दमा भन्दा हामीलाई जगाइराख्न सक्छ। त्यसमध्ये पनि निलो प्रकाशले हाम्रो जैविक घडीलाई बढी प्रभावित (अवरोध) गर्छ।
_x000D_
_x000D_
अहिलेका स्मार्टफोन, ट्याब्लेट, कम्प्युटर र एलइडी बल्बमा जैविक घडी प्रभावित गर्ने पर्याप्त निलो प्रकाश हुन्छ।
_x000D_
_x000D_
हार्भर्ड मेडिकल स्कुलका प्रोफेसर जिज्लरका अनुसार साँझमा खासगरी छोटा तरंग (सर्ट वेभलेन्थ) हुने निलो प्रकाशले हाम्रो जैविक घडीलाई ढिलो पार्छ । फलस्वरुप हाम्रो शरीरले निद्रा लगाउने हर्मोन ‘मेलाटोनिन’ उत्पादन ढिलो गर्छ र बिहान बिउँझिन पनि कठिन हुन्छ।’
_x000D_
_x000D_
सुत्ने समय सम्बन्धी अध्ययनमा बिबिसी रेडियोका उद्घोषकहरू सहभागी थिए।
_x000D_
_x000D_
जैविक घडीको दिनभरको गतिविधि अध्ययनका लागि भने बिबिसीका इवान डेभिस र सारा मोन्टाग्यूको सुत्ने बानी अनुगमन गरिएको थियो।
_x000D_
_x000D_
इवान र साराह दुवैले राति ढिलो सुत्न रुचाए। राति ढिलो सुत्ने भएकाले उनीहरूको दिनचर्या पनि ढिलै सुरु हुने पाइयो।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1762935254.png)
