काठमाडौं– मंसिर लाग्यो, उखु क्रसिङ गर्ने सिजन सुरु भयो। तर सरकारले उखुको समर्थन मूल्य भने तोक्न सकेको छैन। गत वर्ष (२०७९/८० मा) पनि सरकारले उखुको मूल्य तोक्न ढिलाइ गर्दा उखु किसानले हिँउदेबाली लगाउन पाएका थिएनन्।
केही किसान भने पुरानै मूल्यमा उखु बिक्री गर्न बाध्य भएका थिए। यो वर्ष पनि सरकारले उखुको समर्थन मूल्य तोक्न ढिलाइ गरेको छ।
गत वर्ष माघ ४ गते उखुको समर्थन मूल्य तोकिएको थियो। प्रतिक्विन्टल ५४० रुपैयाँका दरले उखुको मूल्य तोकिएको थियो भने त्यसमा थप अनुदान स्वरुप सरकारले ७० रुपैयाँ दिने घोषणा गरेको थियो।
तर अनुदान स्वरुप किसानलाई दिने भनेको रकम सरकारले भुक्तानी नगरेको पाइएको छ। साउन मसान्तभित्र दिने भनिएको गत वर्षको उखुको अनुदान बापतको रकम दशैं–तिहार बितिसक्दा पनि पाउन नसकेको उखु किसानको गुनासो छ।
सरकारले किसानहरुसँग गत साउन मसान्तसम्ममा भुक्तानी गर्ने गरी सम्झौता गरे पनि मंसिर लाग्दासम्म आफूहरुले पाउन नसकेको कपिलवस्तुका उखु किसान अनुप चौधरीले बताए।
चौधरीले नेपालका १२ जिल्लाका ५ लाख ५४० हजार किसानले करिब १ अर्ब ३२ करोड रुपैयाँ रकम नपाएको बताए।
‘सरकारले साउन मसान्तसम्ममा भुक्तानी दिने सम्झौता गरेको हो। तर ४ महिना बित्यो दिएन। दशैं गयो, तिहारमा देला भनेको दिएन। छठमा पनि दिएन। अब पनि दिइएन भने हामी उखु किसान काठमाडौं आएर माइतीघरमा धर्ना बस्छौं,’ अनुपले भने।
गत वर्ष उनले ६ हजार ५०० क्विन्टल उखु चिनी मिललाई बिक्री गरेका थिए। जसको सरकारले दिइने अनुदान वापतको रकम ६ लाख ५५ हजार रुपैयाँ उनले पाउनुपर्ने हो।
अनुप उखुको समर्थन मूल्य नतोकिँदा गत वर्षको समर्थन मूल्यभन्दा घाटा खाएर उखु बिक्री गर्न बाध्य रहेको बताउँछन्। गहुँ रोप्न हतारो भएपछि अनुपले सख्खर उद्योगलाई प्रतिक्विन्टल ४ सय रुपैयाँको हाराहरीमा उखु बिक्री गर्न थालेको बताए।
‘सरकारले उखुको समर्थन मूल्य पनि तोकेन। गहुँ लगाउन ढिला भइसक्यो। सस्तो भए पनि सख्खर उद्योगलाई बिक्री गर्न थालेँ। सख्खर उद्योगले चिनी उद्योगको मूल्यमा किन्दैनन्,’ उनले भने।
सरकारले जुनसुकै बालीको मूल्य बाली भित्र्याउने, काट्ने सिजनभन्दा एक महिना अगाडि तोकिदिए किसानलाई सहज हुने उनले बताए। तर मूल्य तोकिदिए पनि सरकारले दिने अनुदान वापतको रकम नपाउँदा उखु किसान उखु खेतीबाट पलायन हुनुपर्ने अवस्था रहेको उनको भनाइ छ। उनले २०७१ सालको अनुदान वापतको रकम नै नपाएको गुनासो गरे।
‘अरु जिल्लाका किसानले पाए, तर हामी कपिलवस्तुका किसानले पाएनौं। हामीले अढाई करोड रुपैयाँ पाउन बाँकी नै छ,’ अनुपले भने।
सर्लाहीका उखु किसानले यो वर्ष पनि २ बिघा जमिनमा उखु खेती गरेका छन्। तर उखु क्रसिङको सिजन आइसक्दा पनि सरकारले उखुको समर्थन मूल्य नतोक्दा किसान अन्यौलमा छन्।
सरकारले पुरानै उखुको भुक्तानी नदिँदा आफू मारमा परेको अनुप बताउँछन्। ‘हाम्रो पैसा आउने अरु बाटो छैन, उखु हो। उखुकै मूल्य समयमा नपाउँदा खर्च टार्न मुस्किल परेको छ। समयमा दिन सकेन चाडपर्वको बेला दिएको भए आड हुन्थ्यो तर दिइएन,’ उनले भने।
कसरी पाउँछन् उखु किसानले अनुदान?
किसानले उत्पादन गरेको उखु मिललाई बिक्री गर्छन्। सोही बेला चिनी मिलले उक्त उखु तौल गरी किसान र उखुको परिमाणको विवरण सरकारलाई पठाउनुपर्ने हुन्छ। सोही विवरणको आधारमा कोष तथा लेखा नियन्त्रक कार्यालयले अनुदान बापत हुन आउने रकम किसानको खातामा पठाइदिनुपर्ने व्यवस्था छ।
यो नीतिअनुसार गत वर्ष एक हेक्टरमा उखु खेती गरेका किसानले करिब ३५ हजार रुपैयाँ अनुदान पाउनु पर्ने हो।
जसअनुसार सरकारले वार्षिक रुपमा उखु किसानलाई उखु उत्पादनको अनुदान बापत १ अर्ब ३२ करोड रुपैयाँ बराबर रकम छुट्याउनु पर्ने देखिन्छ। तर चालू आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को बजेटमार्फत् सरकारले उखु किसानलाई अनुदानको रकम उपलब्ध गराउन भनेर ८० करोड रुपैयाँ विनियोजन गरेको घोषणा गरेको थियो। सो रकमले नपुग्ने देखिन्छ।
बर्सेनि उखु उत्पादन घट्दो
नेपालमा बर्सेनि उखु लागाउने क्षेत्र घटेसँगै उखु उत्पादन पनि घट्दो क्रममा रहेको सरकारी तथ्यांले देखाउँछ। आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ६२ हजार ५६७ हेक्टर क्षेत्रफलमा व्यवसायिक रुपमा उखु खेती गरिएको कृषि मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ। सो क्षेत्रमा ३१ लाख ५९ हजार ६३४ मेट्रिक टन उखु उत्पादन भएको थियो।
यस्तै आर्थिक वर्ष ०७७/७८ मा ६४ हजार ३५४ हेक्टर क्षेत्रफलमा उखु खेती गरिएको थियो। उक्त क्षेत्रमा ३१ लाख ८३ हजार ९४३ मेट्रिक टन उखु उत्पादन भएको थियो। जस अनुसार उखु रोपाइँ क्षेत्र र उखु उत्पादन घटेको पाइन्छ।
आर्थिक वर्ष ०७६/०७७ मा ६८ हजार ५६५ हेक्टर क्षेत्रफलमा उखु खेती गरिएको थियो भने ३४ लाख १७६ मेट्रिक टन उखु उत्पादन भएको कृषि मन्त्रालयको तथ्यांकमा छ। यस्तै आर्थिक वर्ष ०७५/०७६ मा ७१६२५ हेक्टर क्षेत्रमा उखु खेती गरिएको थियो। उक्त क्षेत्रमा ३५५७९३४ मेट्रिक टन उखु उत्पादन भएको थियो। ०७४/०७५ मा ७८ हजार ६०९ हेक्टर जमिनमा उखु खेती गरिएको थियो। सो क्षेत्रमा ३६ लाख ७९ हजार ५०८ मेट्रिक टन उखु उत्पादन भएको सरकारी तथ्यांकले देखाउँछ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
