काठमाडौं– पूर्वप्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराईले संविधान जारी हुनुपूर्व दिल्ली गएका नेताले त्यहाँका उच्च नेतृत्वसँग दुईवटा वाचा गरेको बताएका छन्।
'नेपालका प्रमुख नेताहरु संविधान जारी हुनुअघि साउन महिनाभर दिल्ली भ्रमणमा गएका थिए', भट्टराईले आग्रह गरे, 'त्यतिबेला त्यहाँका शीर्ष नेताहरुसँग के कुरा भएका थिए, खोल्नुपर्छ।अहिलेसम्म अनुमानगिरी मात्रै चलेको छ। तर मसँग तथ्य प्रमाण छ।'
'संविधान जारी हुनुपूर्व भदौको कुनै दिन भारतका एकजना उच्च तथा आधिकारी आएर मसँग कुरा गरेका थिए', भट्टराईले भने, 'उच्च तहको सन्देश भनेर मलाई दुईवटा कुरा भनिएको थियो। एउटा नेपाललाई धर्म निरपेक्षताको सट्टामा धार्मिक स्वतन्त्रता जस्तै केही भइदिए हुन्थ्यो भनिएको थियो। अर्को, फास्ट ट्र्याक दिए हुन्थ्यो। मेरो कानले नै सुनेको कुरा हो यो। त्यतिबेला म हासें मात्रै।'
पत्रकार बसन्त बस्नेतको पुस्तक '७२ को विस्मय' सार्वजनिक कार्यक्रममा बोल्दै भट्टराईले भारतले मधेसलाई माया नगर्ने बताए। संविधान रोक्न अन्तिम समयमा आएका भारतीय दूत मधेसको मायाले नआएको उनले बताए।
उनले भारतले नाकाबन्दी गरेर आफ्नो कुबुद्धि देखाएको बताए। पूर्वप्रधानमन्त्री भट्टराईले संविधानको प्रस्तावनामा मधेसको आन्दोलनलाई उल्लेख नगरेकोमा असन्तुष्टि जनाए। भट्टराई अघि बोलेका तत्कालीन संविधानसभा अध्यक्ष सुभाष नेम्वाङले मधेसको आन्दोलनलाई पनि समेट्ने शब्दहरु राखेको बताउँदै सबै आन्दोलन र संघर्षलाई राख्दा प्रस्तावना नै लामो हुनसक्थ्यो भनेका कुरालाई भट्टराईले खण्डन गरेका थिए।
'संविधानमा प्रस्तावना जे लेखिएको छ त्यो छेउ न टुप्पोको छ। त्यहाँ भएभरका शब्द राखिएका छन्', उनले थपे, 'त्यत्रा शब्द घुसाउन सकिन्थ्यो भने मधेस आन्दोलन, जनजाति आन्दोलन पनि राख्दा के बिग्रिन्थ्यो? आखिर यथार्थ त्यही थियो।'
डा भट्टराईले नेपालको विविधतालाई सम्बोधन गर्न अन्तिममा १० वटा प्रदेश बन्ने बताए। त्यो अहिले नभए केही वर्षपछि होला तर त्यहाँ नपुगी नहुने उनले दाबी गरे।
'यहाँको बहुजातीय, बहुभाषिक बनोट छ। त्यसलाई ठीक ढंगले स्थापित गर्ने गरी हामीले व्यवस्था गर्दैनौं। सम्पूर्ण नेपाली जनतालाई एकताबद्ध गर्ने बाटो हामीले लिँदैनौं, त्यतिबेलासम्म जतिसुकै लोकतन्त्र गणतन्त्रको बाँसुरी बजाए पनि केही मानिसले चित्त म चाहिँ सक्दिनँ।'
संविधान जारी गर्ने विधि र प्रक्रिया चित्त बुझेको थिएन : पूर्वराष्ट्रपति यादव
पूर्व राष्ट्रपति रामवरण यादवले दोस्रो संविधानसभाले संविधान जारी गर्ने बेला अपनाइएका विधि र प्रक्रियामा आफूलाई चित्त नबुझेको बताएका छन्।
उनले अलिकति समय दिएर मधेस, जनजाति,आदिवासी तथा थारुको समस्या समाधान गरेर जाऔं भनेर बारम्बार आग्रह गरेको बताए।
उनले संघीयताको संरचना पनि वैज्ञानिक ढंगले नभएकोमा पनि आफ्नो चित्त नबुझेको बताए। 'भूगोलविद्, समाजशास्त्री , इतिहासविद्, अर्थशास्त्री, स्वतन्त्र मानिसहरुलाई राखेर मैले छलफल गर्थें', पूर्वराष्ट्रपति यादवले सम्झिए, 'म चाहन्थें– हिमाल, पहाड र तराईमा भएका स्रोतहरुलाई कसरी सबै प्रदेशमा वितरण गर्ने भनेर गहन छलफल भएर मात्रै राज्यको पुनर्संरचना गरियोस्।'
पूर्वराष्ट्रपति यादवले संविधानको निर्माणका बेलामा सबैको सक्रियता सहभागिता होस् भन्ने चाहेको र त्यसका लागि प्रयास समेत गरेको बताए।
यादवले दोस्रो संविधानसभाको चुनावपछि आफूलाई पत्याउन छाडिएको गुनासो पनि पोखे। सबै सत्ताको दाउपेचमा व्यस्त भएकाले अरु सबैकुरा छायाँमा परेको उनले बताए।
यादवले संमृद्धिको कुरा आउँदा आफूलाई डर लाग्ने बताए। उनले चुरे क्षेत्र ध्वस्त भएकाले त्यसलाई जोगाउनुपर्ने बताए।'मेरो जिन्दगीमा तराईको जंगल समाप्त भयो', यादवले थपे,'हिमालको बरफ, पहाडको जंगल, जमिन र सुन्दरता तथा तराईको जंगल, जमिन र पानी जोगाउनुपर्छ।'
यादवले चुरे जोगाउनुको साटो चुरे भएरै जाने अर्को राजमार्ग बनाउने भनिएकोमा पनि असन्तुष्टि जनाए।
समावेशीताको कुरा गर्दा विखण्डनकारी भनियो : महन्थ ठाकुर
राजपा अध्यक्ष मण्डलका संयोजक महन्थ ठाकुरले समावेशिताको माग गर्दा आफूलाई विखण्डनकारीको आरोप लगाइएको बताए।
ठाकुरले जुन कुराको राज्यसँग सम्झौता गरिएको थियो, त्यही अनुसार संविधान नआएको बताए। 'भेदभाव मेट्नुको सट्टा भेदभावलाई नै संविधानको रुप दिइएको छ। कानुनको रुप दिइएको छ', ठाकुरले भने।
'राज्यले आन्दोलनका बेलामा गोली चलाउँदा पनि कानुनको उल्लंघन गरेको छ', ठाकुरले भनेराज्यले नै संविधानको उल्लंघन गरेको छ।'
ठाकुरले मधेस आन्दोलनका क्रममा भएको घटनाको छानबिन गर्नका लागि बनेको कमिटीको प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्न माग गरे।
उनले मधेसमा अहिले पनि असन्तुष्टि रहेको बताए। 'जबसम्म मधेको माग सम्बोधन हुँदैन। तबसम्म असन्तुष्टि जारी रहन्छ', ठाकुरले भने, 'त्यो जुनसुकै बेला विष्फोट हुनसक्छ। अहिले पनि सहिदको परिवारले, गाउँका मानिसले आँसु बोकेर बसिरहेका छन्। राज्यप्रति आक्रोश व्यक्त गरिरहेका छन्।'
उनले आफूहरुले पनि हात बढाएकोले राज्यलाई संविधान संशोधन गर्ने अवसर भएको बताए। तर राज्यलाई मधेसको माग भैंसीको अगाडि बाजा बजाएजस्तो बताए।
ठाकुरले यो देशको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका लागि मधेसले पनि उत्तिकै संघर्ष गरेको बताए। 'तर त्यसको फल बाँड्ने बेलामा भने ढोका थुनियो', उनले भने।
संविधान आउँछ कि आउँदैन भन्ने अन्तिमसम्म अन्योल थियो : सुवास नेम्वाङ
तत्कालीन संविधानसभाका अध्यक्ष समेत रहेका नेकपा नेता सुवास नेम्बाङले दोस्रो संविधानसभाको अन्तिम दिनसम्म पनि संविधान जारी हुने कि नहुने भन्ने अन्योल रहेको स्मरण गरेका छन्। उनले अन्योलका बीच संविधान आएको बताए।
नेम्बाङले मधेसमा मात्रै नभइ पहाडमा पनि विभेद भएको बताए। 'तर छलफल गरेर कसरी विभेद हटाउने भनेर निष्कर्षमा पुग्नुपर्छ', उनले भने।
नेम्बाङले पुस्तकमा केही तथ्यगत कमजोरी रहेको चर्चा गरे।
उनले संविधान फास्ट ट्र्याकबाट नभइ प्रक्रियागत रुपमै जारी गरिएको बताए।
नेम्वाङले तराई मधेस आफ्ना असन्तुष्टिहरुलाई यही संविधानबाट समाधान खोज्न अघि बढेको चर्चा गरे।
पुस्तकमा तथ्यको आधिकारितामा समस्या : मोहना अन्सारी
मानवअधिकारकर्मी मोहना अन्सारीले पुस्तकमा प्रशस्तै तथ्यगत कमजोरी रहेको बताइन्। 'पुस्तकमा उल्लेख केही तथ्यहरुको आधिकारितामा समस्या छ', उनले भनिन्।
आजसम्म आफूहरुले जे कुरा बुझिरहेका छौं, बसन्तजी पनित्यसैमा अल्झिनुभएको जस्तो महसुस भएको अन्सारीले बताइन्।
'उहाँ कताकता उदार हुन खोज्नुभएको छ', अन्सारीले भनिन्, 'उहाँको जुन आफ्नो सामाजिक पृष्ठभूमि छ, त्यही पृष्ठभूमिले उहाँका विचार प्रभावित भएको अनुभूति हुन्छ।'
पुस्तक पढ्दै गर्दा आफूले सानैदेखि सुनिआएको 'इतिहास त विजेताकै लेखिन्छ' भन्ने भनाइ सम्झिएको अन्सारीले बताइन्।
'यो भित्र तथ्य जुन छन्, त्यसलाई के भन्ने, शंका भन्ने कि कस्पेरेन्सी आँखाबाट लेखिएको भन्ने', उनले थपिन्, 'कतिपय पर्खाल भने उहाँले भत्काउन खोज्नुभएको छ, वास्वविकताका पर्खालहरु। अझै राम्रोसँग भत्काउन सकेको भए त्यसका सकारात्मक पाटोहरु हामी देख्न सक्थ्यौं।'
'हामी जुन राजनीतिक इतिहास र आन्दोलनका पाटोहरु हेर्दै जाँदा, त्यो न्याय सादय बसन्तजीले गर्न सक्नुहुन्थ्यो। तर मैले उहाँ चुकेको महसुस गरें', अन्सारीले भनिन्।
पत्रकार बस्नेतकाे पुस्तक फाइन प्रिन्टले प्रकाशन गरेकाे हाे।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1763370088.png)
