स्वर्ग एउटा मिथक हो, नेपाल वास्तविक हो!

ब्लग

डा निर्मल कँडेल मंगलबार, माघ १७, २०७९ ०६:५४

‘स्वर्ग मिथक/कल्पना हो, नेपाल वास्तविक हो' (हेभेन इज ए मीथ, नेपाल इज रियल)’ भन्ने वाक्यांश सन् २०१६ देखि प्रयोगमा हुँदै आएको छ। यद्यपि, सन् २०१९ मा नेपालले नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० अभियान सुरु गरेपछि यो वाक्यांश लोकप्रिय भयो। धेरै लेखक, पर्यटक, यात्राप्रेमी र ब्लगरहरूले यसलाई उल्लेख गर्दै आएका छन्।

गत वर्षदेखि मैले सामाजिक सञ्जालमा उपलब्ध नेपालका मनमोहक तस्बिरहरू मध्येको एउटा आफ्नो दैनिक ट्विटमा यो वाक्यांश प्रयोग गर्न थालेको हुँ। मेरो नेटवर्कमा नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धन गर्नु नै यसको मुख्य उद्देश्य हो।

यसबाट अपेक्षित परिणाम भनेको मेरा केही विदेशी साथीहरू र सहकर्मीहरूको ध्यान केन्द्रित गरी नेपालमा आफ्नो बिदा मनाउने योजना बनाउन् भन्ने हो। यसरी हरेक वर्ष दुई/तीन परिवार नेपाल आउने हो भने हाम्रो पर्यटन उद्योगमा सकारात्मक योगदान पुग्नेछ।

डा निर्मल कँडेल

मैले ट्विट गर्न वर्षमा लगभग १००० मिनेट खर्च गर्नुपर्छ। कल्पना गरौं, यदि २० लाख नेपालीले कम्तीमा एक वा दुई परिवारलाई नेपाल भ्रमण गर्न प्रभाव पार्न सफल भए भने हामीले हरेक वर्ष लगभग ८० देखि १ करोड २० लाखसम्म पर्यटकहरूलाई नेपालतर्फ आकर्षित गर्न सक्छौं र यसले दीर्घकालमा अति तीव्र दरको वृद्धि (स्नोबल प्रभाव) पार्न सक्छ भन्ने कुरा बिर्सनु हुँदैन।

कोभिड–१९ का कारण धेरै चुनौती सिर्जना भएका छन्, तथापि एक दिन हाम्रो सामूहिक प्रयासले हामी हाम्रो लक्ष्यहरूमा पुग्न सक्छौं। यदि हामीले हाम्रो अर्थतन्त्रमा योगदान गर्न सक्यौं भने, चाहे त्यो एक अंश वा लाखौं नै किन नहोस्, यसले ठूलो फरक पार्न सक्छ।

मैले यस किसिमको पोस्ट गर्न थालेदेखि मैले केही चासो बढेको महसुस गर्दै आएको छु। केही सहकर्मी र साथीहरूले मलाई छिट्टै नेपाल भ्रमण गर्ने योजना रहेको बताए। ‘निर्मल, तिमीले पोस्ट गरेका तस्बिरहरू लोभलाग्दा छन्’, भन्दै धेरैले मलाई भ्रमण गर्नको लागि सबैभन्दा उत्तम महिनाका बारेमा सोधे।

त्यसैले उनीहरू नेपाल भ्रमणमा आउँदा म यसलाई सफल ठान्नेछु। तर, सामाजिक सञ्जालमा केही स्वदेशी मित्रहरूले ‘मिथ’ को अर्थ नबुझी उक्त वाक्यांशको खिल्ली उडाउन थाले।

केहीले खाल्डाखुल्डी, भत्किएका सडकका तस्बिरहरू पोस्ट गरे र ‘के नेपाल स्वर्ग हो?’ भन्ने ट्यागको साथ हिमाल र पहाडको जीवन कष्टकर छ भनेर टिप्पणीहरू पोस्ट गरे। हामीमध्ये धेरैलाई थाहा छ, सामाजिक सञ्जालको बहस कहिलेकाहीँ निरर्थक हुन्छ तर यस्ता सन्देशहरूलाई बेवास्ता गर्नु नै उत्तम समाधान हो।

कसैले पनि स्वर्ग देखेको छैन भनेर व्याख्या गर्ने केही उत्कृष्ट समर्थन ट्विटहरू मैले भेट्टाएँ। स्वर्ग भनेको के हो हामीलाई थाहा छैन, तर नेपाल वास्तविक हो। ‘वास्तविक वा यथार्थ’ को अर्थ प्राकृतिक हो र पौराणिक होइन। अक्सफोर्डले ‘मिथक’लाई ‘परम्परागत कथा, विशेषगरी मानिसहरूको प्रारम्भिक इतिहास वा प्राकृतिक वा सामाजिक घटनाको व्याख्या गर्ने र सामान्यतया अलौकिक प्राणीहरू वा घटनाहरू समावेश भएको’ अथवा ‘व्यापक रूपमा आयोजित तर गलत विश्वास वा विचार’ को रूपमा परिभाषित गर्दछ।

म हाम्रो देशलाई त्यो परम्परागत कथा र गलत विचारसँग तुलना गर्न चाहन्नँ।

यस लेखमा नेपाल भ्रमण गर्नुको कारणबारे केही उल्लेख गरिएको छैन। तर हामीले विश्वलाई यो हिमालयको देश र बुद्धको जन्मस्थल मात्र नभइ धेरै कुराले सम्पूर्णता भएको भूमि हो भन्ने जानकारी गराउनुपर्छ। यसरी जानकारी दिन सकिने हामीसँग धेरै चिजहरू छन्– उदाहरणका लागि समृद्ध सांस्कृतिक सम्पदा, आदिवासी र जनजातिहरूको विशिष्ट कला, संस्कृति र चाडपर्वहरू, विभिन्न प्रकारका रैथाने र आगन्तुक चरा-चुरुङ्गी र जनावरहरूको विविधतायुक्त भएका वन्यजन्तु आरक्षहरू, परम्परागत खाना र पेय पदार्थहरू, साहसिक खेलहरू (र्‍याफ्टिङ, क्यानोइङ, बाइकिङ, जम्पिङ, प्याराग्लाइडिङ आदि) र हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको लागि धार्मिक पर्यटन।

नेपालका प्रत्येक जिल्लामा केही न केही आकर्षण छन् र हामीले तिनको पहिचान, विकास र प्रवर्द्धन गर्न आवश्यक छ।
नेपाल स्वर्ग होइन; यो वास्तविक हो र यसैले हाम्रो पर्यटन अभ्यास र उद्योगहरू वास्तविकतामा विकसित भइरहेका छन्। आजकल हाम्रा पर्यटन उद्यमीहरू पनि आन्तरिक पर्यटकहरूको लागि अनुकूल बन्दै गएका छन्, जुन विगतमा थिएन।

कोभिड–१९ महामारीको एउटा महत्वपूर्ण पक्ष आन्तरिक पर्यटनमा भएको वृद्धि हो। परिणाम स्वरूप आन्तरिक पर्यटकहरूले आफ्नो पर्खालबाहिर पो हरियाली छ भनेर चिन्न थाले।

हालसालै म आफ्नो परिवारसँग पोखरामा थिएँ र मैले देखेको कुरा कोभिड–१९ अघिको समयभन्दा विल्कुलै फरक थियो, जब पूरै सहर विदेशीले भरिएको थियो। यसपटक, सहर खाली थिएन र त्यहाँ पर्यटकहरू भरिएका थिए, तर लगभग ८० प्रतिशत नेपाली पर्यटकहरू थिए भने केही भारतीय, चिनियाँ र बाँकी विश्वका अन्य मुलुकका थिए।

मैले पर्यटन उद्यमीहरूको व्यवहार र मनोवृत्तिमा आमूल परिवर्तन देखेँ, जो विगतमा आन्तरिक पर्यटकहरूका लागि विरलै मिलनसार र सम्मानपूर्ण व्यवहार गर्ने उनीहरू न्यानो स्वागतयोग्य व्यवहार गर्न थालेका छन्।

तिनीहरूले विदेशीहरूलाई मात्र प्राथमिकता दिएको र धेरै आन्तरिक पर्यटकहरूसँग अशिष्ट व्यवहार गरेको कुरा सम्झनुहोस्। आजकल, शायद पैसाको कुरा होला, आन्तरिक पर्यटकहरूले विदेशीहरूको तुलनामा पर्यटनमा बढी पैसा खर्च गर्छन्। म यस्ता उद्यमीहरूलाई दोष दिन्नँ, तर आन्तरिक पर्यटकहरूले पनि होटल शिष्टाचार कायम राख्न्, पर्यटक सेवाहरूको सम्मान गर्न र पर्यटन स्थलहरूको संरक्षणमा सहयोग गर्न आवश्यक छ।

‘स्वर्ग मिथक हो, नेपाल वास्तविक हो’ भन्ने नारा अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि मात्र नभई आन्तरिक पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि पनि हो। हामीमध्ये धेरैलाई देशका सबै आकर्षणको बारेमा थाहा छैन। आन्तरिक पर्यटकहरूलाई सूचित गर्न र आकर्षित गर्न सक्ने जिल्लाहरू, प्रदेशहरू वा गाउँहरूबाट तस्बिरहरू, घटनाहरू, भिडियोहरू, पूर्वाधारहरू, आकर्षणहरू र लेखहरू आदान प्रदान गर्ने हाम्रो साझा दायित्व हो।

यसले सरकार र पर्यटन उद्योगलाई पर्यटनका लागि आवश्यक पूर्वाधार विकासलाई प्राथमिकता दिन मद्दत गर्न सक्छ।यहाँ धेरै अवसरहरू र आकर्षणहरू छन् जसबाट देशले लाभ उठाउन सक्छ।

चन्द्रागिरि हिल्सको उदाहरण हेरौं जुन कुनै समय धेरैले नचिनेको गन्तव्य थियो। यो अहिले केवलकारका कारण लोकप्रिय गन्तव्य बनेको छ। पर्यटन व्यवसाय विकास भइरहेको छ। हामीले आवश्यक पूर्वाधार र सुविधाहरू विकास गर्न लक्जरी पर्यटनलाई बढावा दिन आवश्यक छ। दुई नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल, सहरमा तारे होटलको चेन, होमस्टेहरू, नयाँ पर्यटकीय स्थल, सांस्कृतिक अभ्यास र साहसिक खेल प्रतिबिम्बित गर्ने कार्यक्रमहरू पर्यटन उद्योगका लागि क्रमसः आइरहेका छन्।

हामीले लक्जरी पर्यटनलाई बढावा दिन यी आकर्षण र सेवाहरूको गुणस्तर कायम राख्नुपर्छ, जहाँ पर्यटकहरूले हजारौं डलर खर्च गर्न सक्दछन्। आउनुहोस्, बाँकी विश्वको अन्वेषण गर्नुभन्दा पहिले हामी आफ्नै देशको आकर्षणको अन्वेषण गरौं। हामीले खर्च गर्ने प्रत्येक पैसाले हाम्रो स्थानीय अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्‍याउँछ।

डा कँडेल स्विट्जरल्याण्डको जेनेभामा कार्यरत मेडिकल इपिडेमोलोजिस्ट तथा मानवशास्त्री हुन्। यो लेख गजेन्द्र बुढाथोकीले अनुवाद गरेका हुन्।