काठमाडौं– नेपालमा प्रतिनिधि सभा तथा प्रदेश सभा निर्वाचनको अन्तिम नतिजा आइनसक्दै शक्ति राष्ट्रहरूको चहलपहल सुरु भएको छ। यसले काठमाडौं उपत्यकामा अबको राजनीतिक भविष्यबारे अनेकन आकलन हुन थालेका छन्।
मुख्यत: अब बन्ने सरकार कसको नेतृत्वमा बन्ने निश्चित आकडा सार्वजनिक नहुँदै छिमेकी राष्ट्र र अमेरिकी प्रतिनिधिहरूको चहलपहल सुरु हुनुले शक्ति राष्ट्रहरूको चासोलाई अर्थपूर्ण रुपले हेरिएको छ।
यो चहलपहलको औचित्यको पृष्ठभूमिमा केही विषय चर्चा गर्न वाञ्छनीय हुन्छ।
अर्थपूर्ण चिनियाँ चासो
शेरबहादुर देउवाको नेतृत्वमा बनेको पछिल्लो सरकारले त्यसअघिको केपी ओली नेतृत्वको सरकारले चिनियाँ सरकारसँग अघि बढाएका आयोजनाहरू भारतीय कम्पनीलाई दिलायो। यसले चीनसँग देउवा नेतृत्वको सरकारले दूरी बढाउन खोजेको र दक्षिण र पश्चिमा शक्तिलाई मात्र साथ लिएको भन्ने चीनले बुझेको कूटनीतिक वृत्तमा चर्चा चल्यो।
त्यससँगै संसद्बाट अमेरिकी सहयोग परियोजना एमसीसी अनुमोदन भएपछि शक्ति सन्तुलनमा अनुभूत हुने तहमा परिवर्तन आएको कूटनीतिक मामिलाका जानकारहरू बताउँछन्।
एमसीसी अनुमोदन गर्न इन्कार गरेका सत्ता सहयात्री दलहरू र तत्कालीन संसद्का सभामुख अग्निप्रसाद सापकोटाको अभिव्यक्तिका बाबजुद एमसीसी पारित भएपछि चीनले नेपालमा रही आएको परम्परागत सम्बन्धलाई विस्तार गर्दै सत्तारुढ नेपाली कांग्रेससँग पार्टीगत सम्बन्ध विस्तार गर्यो।
त्यसकै लागि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका विदेश विभाग प्रमुख लिउ चियान छाओले गत असार अन्तिमको नेपाल भ्रमणका बेला सुन्दरीजल पुगरे वीपी संग्रहालयको अवलोकन गरे। त्यसो त चिनियाँ पक्षले नेपाल आउँदा बारम्बार वीपी कोइरालाको प्रसंग झिक्ने गर्नुलाई अर्थपूर्ण रुपले हेर्नुपर्ने बताउँछन् कूटनीतिज्ञ डा दिनेश भट्टराई।
भारत र पश्चिमा शक्तिको ‘मुभमेन्ट’
तर, चीनका तर्फबाट पछिल्ला वर्षहरूमा भएको उच्चस्तरीय भ्रमण र चहलपहलका बाबजुद निर्वाचनलगत्तै भने प्रत्यक्षरुपमा भारत र पश्चिमा शक्तिको ‘मुभमेन्ट’ सुरु भइसकेको छ। निर्वाचनको प्रारम्भिक परिणाम सार्वजनिक हुँदै गर्दा भारतीय राजदूत नविन श्रीवास्तवले कांग्रेस सभापति तथा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा एवं नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाललाई भेटेर आगामी सरकारबारे चासो राखिसकेका छन्। भारत वर्तमान गठबन्धन नै निरन्तर रहोस् भन्ने पक्षमा रहेको केही विश्लेषकहरूले दाबी गर्ने गरेका छन्।
तर, भारतीय विदेश मन्त्रालयका एक प्रवक्ताले नेपालको चुनावलाई नेपालको आन्तरिक मामिला भन्दै काठमाडौंमा जुनसुकै सरकार गठन भए पनि दिल्लीले सहकार्य गर्ने बताएका छन्।
उता, निर्वाचनको पूर्वसन्ध्यामा काठमाडौं उत्रिएका चीनका संस्कृति तथा पर्यटन मन्त्रालयका उपमन्त्री ली चुनको भ्रमणको अर्थ खोज्दै गरेको काठमाडौंले माओवादी नेता वर्षमान पुनको चीन भ्रमणलाई चासोसाथ हेरिएको छ। पुनको निजी सचिवालयले उनी स्वास्थ्य उपचारका लागि चीन जान लागेको भने पनि चीनको रुचिबारे प्रस्ट पार्न उनी त्यता जान लागेको कूटनीतिक वृत्तमा चर्चा चलेको छ।
काठमाडौंमा चिनियाँ राजदूतको अनपस्थितिबीच चीनले पुनमार्फत् थप विकसित घटनाक्रमबारे जानकारी लिन चाहेको बताउँछन् एक कूटनीतिज्ञ। तत्कालीन राजदूत होउ याञ्छी आफ्नो कार्यकाल पूरा गरेर स्वदेश फर्किएपछि नवनियुक्त राजदूत काठमाडौं उत्रिएका छैनन्।
त्यस्तै, अमेरिकी र युरोपेली राजदूतहरूले पनि शीर्ष नेतृत्वहरूसँग भेटेर तिब्बत र नेपालमा संक्रमणकालीन न्यायको बारेमा अब बन्ने सरकारले के गर्छ भन्ने चासोको साथ भेटघाट बाक्लो बनाएको कूटनीतिज्ञहरू बताउँछन्।
परराष्ट्र मामिलाका जानकार गोविन्द भट्टराई चीन, भारत र अमेरिकाले यो निर्वाचन अघिबाटै उत्तिकै चासो राखेको बताउँछन्। ‘(नेपालको चुनावबारे) चीन, भारत, अमेरिका लगायतका शक्ति राष्ट्रको चासो भनेको निर्वाचनले फेर्न सक्ने सत्ता समीकरण र उनीहरूले खोजेको आफ्नो स्पेस हो,’ नेपाल लाइभसँग कुरा गर्दै भट्टराईले भने, ‘अरुको तुलनामा भारत र चीन अहिले सँगसँगै जस्तो देखिएका छन्।’
भट्टराई अघिल्ला निर्वाचनजस्तो मुखररुपमा दौडधुप नदेखिएपनि निर्वाचनपछिको सत्ता समीकरण स्पष्ट नभएकोले यस्तो चहलपहल स्वाभाविक रहने बताउँछन्।
विदेशी कूटनीतिज्ञहरूको दौडधुप
परराष्ट्र मामिलाका ज्ञाता डा निश्चलनाथ पाण्डे पनि निर्वाचनको वरिपरि विदेशी कूटनीतिज्ञहरूको नेपालमा दौडधुप हुने गरेको बताउँछन्। ‘चुनावको बेलामा सबै राष्ट्रहरूको नेपलमा प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ। चुनावपछि एउटै दलको एकमना सरकार बन्ने सम्भावना छैन। त्यसैले देखिने गरि वा नदेखिने गरि विदेशीको दौडधुप बढेको हो,' पाण्डेले भने।
यस्तै, भूराजनीतिका जानकार चन्द्रदेव भट्ट शक्ति राष्ट्रहरूले परम्परागत शक्ति बाहेक नयाँ शक्तिको रुपमा उदाएको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका नेताहरूसँग सम्पर्क बढाएको बताउँछन्।
‘नेपालका परम्परागत शक्तिहरूसँग शक्ति राष्ट्रहरू निरन्तर सम्पर्कमा छन्। यो वर्ष नयाँ दलका रुपमा उदाएकासँग पनि उनीहरू संवादमा छन्। त्रिशंकु सरकार बन्ने अवस्था भएकोले सक्रियता स्वाभाविक देखिन्छ,’ भट्टले भने।
विज्ञहरू भन्छन्, सामान्यतया कुनै पनि मुलुकको घरेलु राजनीतिले त्यस राष्ट्रको विदेश नीतिलाई आकार दिने गर्दछ। तर, स्वर्गीय लियो इ रोज जस्ता अमेरिकी राजनीतिशास्त्रीले चाहिँ विदेशी मुलुकहरूको नेपालमा हुने गरेको चलखेलले देशको आन्तरिक राजनीति प्रभावित हुँदै आएको झन्डै ५० वर्ष पहिले बताएका थिए। त्यो स्थिति अहिले पनि कायमै रहेको जानकारहरू बताउँछन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
