जनकपुरको प्रत्यक्ष राजनीतिबाट किन टाढिए निधि र महतो?

निर्वाचन विशेष

नवीन झा बिहीबार, असोज २७, २०७९ १३:१०

काठमाडौं- २०७४ को आम निर्वाचनमा देशभरका चर्चितमध्येको एक क्षेत्र थियो, धनुषा- ३। मधेस प्रदेशको सम्भावित राजधानी रहेको जनकपुरसहित धनुषाको दक्षिणी भागमा पर्ने यो क्षेत्रमा उम्मेदवार बनेका थिए- कांग्रेस नेता विमलेन्द्र निधि र राजपामा अध्यक्ष मण्डलका एक सदस्य राजेन्द्र महतो। कांग्रेस उपल्लो तहका नेता निधि र मधेस आन्दोलनका केन्द्रीय नेता महतोबीचको प्रतिस्पर्धाले चुनावी रौनक पनि बढाएको थियो।

धनुषा- ३ निधिको गृहक्षेत्र थियो। तर, मधेस आन्दोलनबाट आफ्नो उचाइ बढाएका सर्लाहीका महतोले पनि सोही क्षेत्रमा लडे। चुनावी प्रतिस्पर्धामा महतोले निधिलाई हराए। जसका कारण महतोको राजनीतिक सामर्थ्यको चौतर्फी चर्चा भयो।

मंसिर ४ मा हुन गइरहेको प्रतिनिधि सभा निर्वाचनमा जनकपुरको प्रत्यक्ष राजनितिमा अब यी दुवै पात्र छैनन्। निधि समानुपातिक प्रणालीतिर गएका छन्। महतो पुनः सर्लाही फर्किएका छन्। उनले सर्लाही- २ बाट उम्मेदवारी दिएका छन्। पाँच वर्ष अगाडिको निर्वाचनमा कडा प्रतिस्पर्धा गरेका यी दुई नेता आखिर किन जनकपुरको प्रत्यक्ष राजनीतिबाट टाढिए?

निधि : ‘कर्पोरेट राजनीति’तिर
जानकारहरु जनकपुरको प्रत्यक्षको राजनीतिबाट निधि टाढिनुमा तीन कारण देख्छन्। पहिलो, उनी आफ्नो क्षेत्रमा कमजोर देखिएपछि ‘कर्पोरेट राजनीति’ गर्न खोजेको देखिन्छ। दोस्रो, आफ्नो प्रत्यक्ष राजनीतिबिना जिल्ला र प्रदेशमा कांग्रेसले राम्रो गर्न सक्दैन भन्ने सन्देश दिन चाहन्छन्। तेस्रो, स्थानीय जातीय समीकरणमा फिट नभएपछि सुरक्षित बाटो समातेका हुन्।

निधिको राजनीतिलाई लामो समयदेखि नियाल्दै आएका लोसपाका युवा नेता राजु चौधरीले निधिले जनतासँग प्रत्यक्ष जोडिने राजनीतिक छाडेर ‘कर्पोरेट’ बाटो समातेको टिप्पणी गर्छन्। ‘अघिल्लो पटकको निर्वाचनमा हार बेहोरेको र पछि पार्टीमै पनि एक्लै भएपछि उनले ‍आफ्नो परम्परागत राजनीतिबाट ‘यू टर्न’ लिएका हुन्’, विगतमा कांग्रेसकै राजनीति समेत गरेका चौधरी भन्छन्, ‘उहाँ अब अरु बाटोबाट शक्ति आर्जन गर्न सकिन्छ कि भन्ने ध्येयमा देखिनुहुन्छ।’

२०७४ को निर्वाचनमा पराजित भए पनि कांग्रेसमा निधिको प्रभाव भने तत्कालै घटेको थिएन। बरु निर्वाचनमा पराजित भएको केही समयमै उपसभापतिको भूमिका पाएका थिए। र, पार्टीभित्र थप प्रभावशाली देखिएका थिए। तर, १४औं महाधिवेशनको सेरोफेरोमा पार्टी सभापति शेरबहादुर देउवासँग सम्बन्ध बिग्रिएपछि निधि अहिले पार्टीमा एक्लिएको स्थिति छ।

१४औं महाधिवेशनमा सभापति देउवा पुनः सभापतिकै उम्मेदवार भए। निधिले पनि सभापतिमै उम्मेदवारी दिए। त्यसपछि भने देउवा पक्षले निधिलाई केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्मै तारो बनाएको देखिन्छ। वैशाखमा सम्पन्न स्थानीय तह निर्वाचनमा कांग्रेससहितको पाँच दलीय गठबन्धनले जनकपुर उपमहानगरमा जसपाका लालकिशोर साहलाई मेयरका उम्मेदवार बनाएको थियो। तर, निधिले कांग्रेसका मेयरका आकांक्षी उम्मेदवार मनोज साहलाई बागी उम्मेदवार उठाइदिए। निधिकै ‘ब्याक–अप‘मा साह निर्वाचित पनि भए।

केन्द्रीय महाधिवेशनमा सभापतिका लागि भएको दोस्रो चरणको निर्वाचनमा निधिले देउवालाई नै समर्थन गरे। तर, देउवा र निधिबीचको सम्बन्ध पुरानो लयमा फर्किन सकेन। देउवा समूहले निधिलाई प्रदेश र जिल्लामा पनि लागातार चुनौती दिँदै आएको छ। पार्टीभित्रैको वातावरणको आकलन गरेर निधिले आगामी निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धी बन्ने आँट गर्न सकेनन्।

अर्कोतिर, धनुषा- ३ अन्तर्गतमा क्षेत्रमा साह र झा मतदाताको बाहुल्य छ। ती दुवै क्लस्टरका स्थानीय अगुवासँग निधिको सम्बन्ध राम्रो नरहेको स्थानीय जानकारहरु बताउँछन्। त्यसले पनि उनलाई जोखिम नउठाउन सचेत गराएको बुझिन्छ।

निधि राजनीतिक विरासत भएको परिवारबाट अगाडि बढेका नेता हुन्। कांग्रेसका संस्थापक महेन्द्रनारायण निधिका छोरा विमलेन्द्रले प्रत्यक्ष राजनीतिक प्रतिस्पर्धा छाडेपछि पनि उनको चर्चा भएकै छ।

महतो किन सर्लाही फर्किए?
२०७४ मै विजयी भएको क्षेत्र धनुषा- ३ बाट लोसपाका वरिष्ठ नेता राजेन्द्र महतो पाँच वर्षपछि आफ्नै गृहजिल्ला फर्केका छन्। सर्लाहीबाट उनले विगतमा पनि निर्वाचन लड्ने गरेका थिए। तर, २०७४ मा फेरेको निर्वाचन क्षेत्र उनका लागि फाइदाजनक भएको थियो। निधिलाई पराजित गरेपछि उनले आफू जनकपुरको नेता भएको र अब यो क्षेत्रबाटै राजनीति गर्ने दोहोर्‍याउने गरेका थिए। तर, उनी आफ्नै प्रतिबद्धताविपरीत सर्लाही फर्किएका हुन्।

महतो जनकपुरबाट सर्लाही फर्किनुमा जानकारहरुले विभिन्न कारण आकलन गरेका छन्। अघिल्लो निर्वाचनमा महतोलाई नजिकबाट सहयोग गरेका जनकपुरका अधिवक्ता विमल मिश्र उनको जनकपुरबाट भएको बहिर्गमनलाई तीन बुँदामा प्रस्तुत गर्छन्। पहिलो, एमाले नेतृ जुली महतोको उम्मेदवारी। दोस्रो, यहाँको निर्वाचन महंगो हुने बुझाइ। तेस्रो, जनकपुरमा आफ्नै भनिएकाहरुमाथि अविश्वासको स्थिति।

२०७४ को निर्वाचनमा महतोलाई एमालेले अप्रत्यक्ष सहयोग गरेको थियो। निधिलाई हराउने एमालेको प्रयत्नस्वरुपमा महतोलाई सहयोग पुर्‍याएको थियो। तर, यसपटक एमालेले जुली महतोलाई अघि सारेको छ। यस्तो स्थितिमा अघिल्लो निर्वाचनमा जस्तो एमालेले महतोलाई सहयोग गर्न सक्दैनथ्यो। त्यो बुझेका महतोले जुलीलाई उम्मेदवार नबनाउन प्रयास गरे तर सफल भएनन्। परिणामतः आफैं पछि हटे।

अधिवक्ता मिश्र जनकपुर क्षेत्रमा उमेदवार बनेपछि आर्थिक खर्च बढी हुने देखेरै महतो सर्लाही फर्केको हुन सक्ने आकलन गर्छन्। धनुषा-३ मा महतो कमजोर छैनन् तर कम आर्थिक खर्च र कम जोखिम रहेको क्षेत्रबाट निर्वाचन लड्न चाहेको हुनसक्ने उनको बुझाइ छ। त्यसका लागि महतोले सर्लाही-२ लाई उपयुक्त ठानेको हुनसक्ने मिश्रको ठम्याइ छ।

यद्यपि सर्लाही- २ मा महतोको प्रतिस्पर्धा महिन्द्र राय यादवसँग हुनेछ। दोस्रो संविधानसभामा पनि महतो यादवसँगै पराजित भएका थिए। यसपटक यादवले सत्ता गठबन्धनको साझा उम्मेदवारका रुपमा माओवादीको चुनाव चिह्नबाट प्रतिस्पर्धा गर्दैछन्।

लोसपासँग अन्यत्र तालमेल भएको भए पनि त्यस क्षेत्रमा भने मित्रवत् प्रतिस्पर्धा गर्ने सहमति भएको छ। तर, महतो र यादव दुवैका लागि कांग्रेसको सहयोग जितका लागि महत्त्वपूर्ण आधार हुनेछ।