श्रीलंकामा माछा मार्न प्रयोग गरिएका डुंगा।
काठमाडौं– श्रीलंकाका कैयौं परिवार आफ्नो देश छाडेर भारत पलायन हुन थालेका छन्। उनीहरू अवैध रूपमा भारतीय समुन्द्री किनार आइपुगेका छन्। श्रीलंकामा अस्वाभाविक मूल्यवृद्धि मात्र नभइ अत्यावश्यक सामानको हाहाकारसमेत हुन थालेपछि उनीहरू देश छाडेर हिँडेका हुन्।
गएको चैत ८ देखि १० गतेसम्ममा कयौं श्रीलंकन नागरिक डुंगामा भारती समुन्द्री किनार आइपुगेको सञ्चारमाध्यमहरूले जनाएका छ। उनीहरूलाई भारतको तमिलनाडुस्थित मरिन प्रहरीले हिरासतमा लिएको छ।
श्रीलंकाका नागरिकहरूको पहिलो समूह चैत ८ गते बिहान तमिलनाडुको धनुषकोडी पुगेको थियो। यो समूहमा श्रीलंकाको जाफना र मन्नारीका दुई परिवारका तीन वयस्क र तीन बालबालिका थिए। उनीहरूमध्ये एक जना हुन् २७ वर्षीय गजेन्द्रन्, जो जाफनामा चित्रकारको रूपमा काम गर्थे। यसअघि, उनी श्रीलंकामा भएको गृहयुद्धको अन्तिम समयतिर भारत आएर तमिलनाडुको शरणार्थी शिविरमा बसेका थिए। त्यहाँ सन् १९८३ बाट सुरु भएको गृहयुद्ध सन् २००९ मा समाप्त भएको थियो।
त्यसैगरी, अर्को एक समूह पनि त्यही दिन भारतको धनुषकोडी पुगेको थियो। त्यस समूहमा १० व्यक्ति थिए, जसमध्ये पाँच जना वयस्क र पाँच बालबालिका थिए। उनीहरू श्रीलंकाको बाबुनियाका थिए। त्यस यता पनि श्रीलंकनहरू भारत आउने क्रम नरोकिएको जनाइएको छ।
समुन्द्रको ३७ घण्टे यात्रा
शिवराथिनम (३५) माछा मार्ने काम गर्छन्। उनी पनि श्रीलंका छाडेर भारत पुगेका छन्। उनी १० जनाको समूहमा थिए, जो बाबुनियाबाट धनुषकोडी आइपुगेका छन्।
उनी चैत ६ गते भारत जान श्रीलंकाबाट समुन्द्रमा हेलिएका थिए। उनीसँगै श्रीमती, बहिनी, बहिनीका भाई र उनका तीन बच्चा थिए। उनीहरूले समुन्द्र तर्न माछा मार्ने डुंगा प्रयोग गरेका थिए। त्यही डुंगाले भारतसम्मको यात्रा तय गरे।
भारत र श्रीलंकाबीचको सबैभन्दा छोटो दूरी करिब ५५ किलोमिटर छ। श्रीलंकाबाट भारतको नजिकको ठूलो शहर रामेश्वरम हो। तर, नजिकको भूभाग भने धनुषकोडी हो। यो एउटा सानो शहर हो। उनीहरू धनुषकोडी हुँदै रामेश्वरमसम्म जाने गरी प्रस्थान गरेका थिए। तर, माछा मार्ने डुंगामा त्यति लामो यात्रा सहज थिएन।
भारत र श्रीलंकाको समुन्द्री सीमा उल्लंघन गरेर माछा मारेको आरोपमा यसअघि पनि भारतले श्रीलंकनहरुलाई नियन्त्रणमा लिने गरेको थियो। तर, अहिले नियन्त्रणमा लिइएकाहरु माछा मार्न गएका थिएनन्। बरु माछा मार्ने डुंगा प्रयोग गरेर भारत प्रवेश गर्दै थिए। यो यात्रा निकै जोखिमपूर्ण थियो।
भारत आइपुगेका श्रीलंकनहरु।
समुन्द्रबीच पुगेपछि उनीहरूको डुंगा बिग्रिएको थियो। अनि घन्टौंसम्म समुन्द्रबीचमै फसेका थिए। उनहरूले एक रात समुन्द्रमै बिताउनु परेको थियो। शिवराथिनमले भने, ‘हाम्रो यात्रा सुरु भएको करिब दुई घण्टापछि डुंगाको इन्जिन समुन्द्रकै बीचमा अचानक बिग्रयो। हामी करिब ३७ घण्टासम्म त्यहाँ बिनाभोजन, बिनापानी फसेँका थियौं।’
निकै ठूलो प्रयासपछि उनीहरुले जसोतसो इन्जिन ठीक गरे। अनि, ८ चैतमा भारतीय भूमिमा टेक्न पुगे। तर, त्यहाँ पनि सुख भने पाएनन्। उनीहरूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेर हिरासतमा लियो। उनीहरूविरुद्ध अहिले अवैध प्रवेशसम्बन्धी मुद्दा चलाइने छ। उनीहरूलाई रामेश्वरम न्यायिक मजिस्ट्रेट अदालतमा पेश गरिनेछ।
भारतका कोस्टगार्ड अधिकारीहरुका अनुसार अवैध रुपमा भारतमा हुन सक्ने श्रीलंकनहरूको प्रवेशलाई रोक्न प्रहरीले गस्ती बढाएको छ। उता, श्रीलंकाको जलसेनाले पनि अवैध रूपमा भारत घुसपैठ गर्ने आफ्ना नागरिकलाई रोक्न विशेष योजना बनाएको जनाएको छ।
जलसेनाका प्रवक्ता क्याप्टेन इन्डिका डी सिल्बाका अनुसार श्रीलंकनलाई अवैध रूपमा भारत पुग्नबाट रोक्न एउटा प्रणाली निर्माण गरिएको छ। अहिले नै यो शतप्रतिशत प्रभावकारी नभए पनि सफलतापूर्वक लागू गर्ने कोसिस भइरहेको उनको भनाइ छ। सिल्बाले भनेका छन्, ‘हामीले मान्छेहरू श्रीलंका छाडेर कसरी भारत पुगिरहेका छन् भन्ने अध्ययन सुरु गरिसकेका छौं। अब शरणार्थी भएर जाने काम बन्द हुन्छ।’
आर्थिक संकटपछि अनिकालको जोखिम
श्रीलंका अहिले निकै ठूलो आर्थिक संकटसँग जुँधिरहेको छ। मार्च २०२० मा कोभिड नियन्त्रणका लागि गरिएको लकडाउनको क्रममा श्रीलंकाको प्रमुख उद्योगहरू चिया, कपडा र पर्यटन नराम्रोसँग प्रभावित भएका थिए। त्यसपछि स्थिर आयस्रोत नहुँदा यो टापु देश बिस्तारै आर्थिक संकटमा पर्न थालेको थियो। श्रीलंकासँगको मौजाद विदेशी मुद्रा पनि ओरालो लागिरहेको छ।
देशको आर्थिक स्थिति बिग्रिदै जाँदा आवश्यक वस्तुहरुको मूल्य अकाशिएको छ। त्यहाँ अत्यावश्यक सामग्रीको मूल्य अहिलेसम्मकै महंगो भएको जनाइएको छ। खाना पकाउने ग्यासको कमीले होटलहरु बन्द भएका छन्। कैयौं राज्यका प्रमुख ग्यास आपुर्तिकर्तासँग ग्यास किन्ने पैसा नै छैन।
अत्यावश्यक सामग्री किन्न मानिसहरू पसलअघि लाममा उभिएका छन्। तर, पसलभित्र पुग्नुअघि नै सामान सकिएर सटर बन्द गरिन्छ। यस्तो अवस्थाले कतिपय ठाउँमा झडपसमेत भएको छ।
श्रीलंकामा अघिल्लो साता सरकारी पेट्रोल पम्पमा सेना तैनाथ गर्नुपर्ने अवस्था आएको थियो। अत्यावश्यक पेट्रोल तथा डिजेलको आपूर्तिमा समस्या हुँदा पम्पमा लामो लाइन लागेको थियो। भिडमा कुनै हिंसात्मक गतिविधि नहोस् भनेर सेना तैनाथ गरिएको थियो।
पेट्रोल र डिजेल मात्रै नभएर खाद्यान्नदेखि अत्यावश्यक इन्धनका वस्तुहरुको मूल्य उकालो लागेको छ। अनाजदेखि चिनी, सब्दी, औषधीजस्ता वस्तुहरुको अभाव देखिएको छ। मंहगी पहिलेभन्दा चार गुणा बढेको छ। विदेशी मुद्राको अभावमा श्रीलंकाले छिमेकी देशसँग अत्यावश्यक वस्तु खरिद गर्न पनि सकिरहेको छैन।
यसअघि, सन् १९७० को दशकमा सिरिमावो बन्दरानाइके प्रधानमन्त्री हुँदा अनिकालको अवस्था सिर्जना भएको थियो। तर, कतिपय मानिसहरूले श्रीलंकामा अहिले सिर्जना भएको संकटको अवस्था त्योभन्दा पनि खराब भएको बताएका छन्।
श्रीलंकाको अवस्था यति नाजुक भएको छ कि त्यहाँ कागज किन्ने पैसा नभएका कारण परीक्षा पत्र छाप्न नसक्दा विद्यालयको परीक्षा नै रद्द भएको छ। देशको केन्द्रीय बैंकले जारी गरेको तथ्यांकअनुसार श्रीलंकाको विदेशी मुद्रा भण्डारण यो वर्षको जनवरीमै २४.८ प्रतिशतले घटेको थियो। जनवरीमै त्यहाँ विदेशी मुद्रा २.३६ अर्ब डलरमा झरेको थियो। रुस र युक्रेनको युद्धका कारण पनि श्रीलंकाको अर्थ व्यवस्था थप संकटमा परेको छ।
आर्थिक संकट आउनुको कारण
श्रीलंकाको अर्थव्यवस्था धेरै हदसम्म त्यहाँको पर्यटनमा आधारित छ। देशको जीडीपीमा पर्यटनले १० प्रतिशतसम्म योगदान दिन्छ। तर, कोरोना महामारीका कारण श्रीलंकामा पर्यटकहरूको आगमन पूर्ण रूपमा बन्द भयो। जसकारण त्यहाँको पर्यटन उद्योगमा ठूलो असर प¥यो। पहिलेबाटै संकटमा परिरहेको अर्थतन्त्रमा कोरोना महामारीले थप धक्का दियो।
कोभिडका कारण पर्यटनमा परेको असरबीच श्रीलंका सरकारले केही यस्ता गल्तीहरू गर्यो, जसले त्यहाँको अर्थव्यवस्थालाई थप कमजोर बनायो। सन् २०१९ मा नवनिर्वाचित गोटाबाया राजापक्षे सरकारले नागरिकको खर्च गर्ने क्षमतालाई बढाउन करलाई कम गरेको थियो। जसले सरकारको राजश्वमा ठूलो नोक्सान पार्यो।
श्रीलंकाको सरकारले देशमा भएको रासायनिक मलबाट हुने खेतीलाई बन्द गर्न दिइएको आदेश आफ्नै लागि घातक साबित भयो। विशेषज्ञहरुका अनुसार यो निर्णयका कारण देशमा हुने उत्पादनमा निकै कमी आएको छ।
श्रीलंकाको खराब आर्थिक स्थितिको अर्को कारण त्यहाँको बढ्दो कर्जा पनि हो। चीनले मात्रै श्रीलंकालाई ५ अर्ब डलर ऋण दिएको छ। भारत र जापानले पनि श्रीलंकालाई ठूलो मात्रामा ऋण दिएका छन्। श्रीलंकाले देशमा अत्यावश्यक वस्तु आयातका लागि महंगो मूल्यमा डलर किन्नु परिरहेको छ। जसकारण देश थप ऋणमा डुबिरहेको छ भने आफ्नो मुद्राको मूल्य घटिरहेको छ।
श्रीलंकाले पूर्वाधार विकासका लागि चीनसँग ठूलो मात्रामा ऋण लिएको छ। अप्रिल २०२१ सम्म श्रीलंकालाई ३५ अर्ब डलरको ऋण छ। यसमध्ये १० प्रतिशत हिस्सा चीनको छ। यसमा श्रीलंकामा भएका कम्पनीलाई केन्द्रीय बैंकमार्फत दिइएको ऋण जोड्ने हो भने संख्या अझ बढी हुन्छ।
श्रीलंकाले ऋण लिएका पूर्वाधारका योजनाहरूमध्ये केही रोकिएका छन्। दक्षिणी श्रीलंकाको हम्बनटोटामा बन्दरगाह बनाउन चीनसँग १.८ अर्ब डलरको ऋण लिएको थियो। तर, त्यहाँको सरकारले तोकिएको समयावधीमा यो ऋण चुक्ता गर्न सकेन। अन्ततः सन् २०१७ मा चिनियाँ कम्पनीले यो बन्दरगाहलाई ९९ वर्षका लागि लिजमा लियो। चीनबाट लिइएको सामान्यभन्दा सामान्य ऋण पनि श्रीलंकाको लागि ठूलो ‘गलपासो’ साबित भइरहेको छ। श्रीलंकाको आर्थिक स्थिति बलियो बन्न नसक्दा पहिलेकै ऋण तिर्न कठिनाइ त भएकै छ, थप ऋण लाग्दै पनि गएको छ।
श्रीलंका हाल भारत, चीन र बंगलादेशमाथि निर्भर छ। खानपानदेखि अत्यावश्यक सामग्रीको लागि श्रीलंका यी देशसँग निर्भर भएको हो। तर, देशमा विदेशी मुद्राको भण्डारण बलियो नहुने र चारैतिरबाट ऋणले थिचिँदा श्रीलंकाको अर्थव्यवस्था दिनदिनै बिग्रदै गएको छ। त्यसको मारमा जनता परेका छन्। त्यसैले यो संकटबाट उम्किने उपाय खोज्दै उनीहरू भारत छिर्ने प्रयास गरिरहेका छन्।
-बीबीसी हिन्दी र अन्य एजेन्सीहरूको सहयोगमा
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1766204695.gif)
-1764146706.png)
-1763721444.png)
