जडिबुटीको गुणले भरिपूर्ण हो, च्यवनप्रास। रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन र शरीरका विकार तत्व बाहिर निकाल्न यसको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ।
च्यवनप्रास च्यवन नामक एक ऋषिको नामबाट राखिएको हो। उनको स्वास्थ्य अवस्था नाजुक बन्दै गएपछि विभिन्न जडिबुटीहरु मिश्रण गरेर खुवाउँदा स्वस्थ र यौवन भएको पौराणिक कहानी छ। च्यवनप्रासमा ४८ भन्दा बढी जडिबुटीको मिश्रण हुन्छ। यसको मुख्य जडिबुटी चाहिँ अमला हो।
आयुर्वेदिक हिसाबले च्यवनप्रासलाई रसायन भन्छौं। यसले शरीरका विकारहरु हटाउँछ। च्यवनप्रास मुख्य गरी भिटामिन (सी) को स्रोत भए पनि यसमा शरीरलाई आवश्यक पर्ने मिनरल्स तथा भिटामिनहरु उपलब्ध हुन्छन्। शरीरलाई आवश्यक पर्ने तत्वहरु च्यवनप्रासमा हुने भएकाले यसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता पनि बढाउँछ।
शरीरलाई बलियो, स्वस्थ्य र आकर्षक बनाउन च्यवनप्रासको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। च्यवनप्रास खाने मानिस छिटो बूढो देखिँदैनन्। अर्थात्, बुढ्यौलीपनलाई पनि यसले कम गर्छ।
चिसो मौसममा च्यवनप्रासको महत्व
चिसो मौसममा च्यवनप्रासको महत्व झनै बढी छ। भिटामिन 'सी' को चिसो मौसममा छालाको सुरक्षा र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन मुख्य भूमिका हुन्छ। चिसोमा श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोगको जोखिम पनि बढी हुन्छ। रुघाखोकीलगायत भाइरल संक्रमण हुँदा त्यसविरुद्ध लड्न चाहिने शक्ति र तत्वहरु च्यवनप्रासमा हुन्छ।
डाबर च्यावनप्रासले केही समयअघि एक अध्ययन गरेको थियो। जसमा च्यवनप्रासको सेवनले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाएको पाइएको थियो। त्यसैले उनीहरुले यसको बट्टामा ‘इम्युन बुस्टर’ भनेर पनि लेख्न थाले। नेपालमा पनि ‘इम्युन इनह्यान्सर’ भनेर लेख्ने गरिएको छ। कम्पनीको अध्ययनले त यसलाई थप प्रमाणित गरेको हो, वास्तवमा युगौँदेखि आयुर्वेदमा पनि यसको रोग प्रतिरोध क्षमताबारे उल्लेख गरिएको छ।
आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्सा विभागले कोरोनाकालमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन च्यवनप्रासको सेवनका लागि प्रोटोकल पनि जारी गरेको थियो।
सबैले खान मिल्छ?
औषधि भन्ने बित्तिकै सबैले खान मिल्छ भन्ने हुँदैन। च्यवनप्रास बहुउपयोगी भए पनि सबैले खान मिल्दैन। केही विशेष अवस्था भएका र विशेष प्रकारका रोगीले च्यवनप्रास खान हुँदैन। मधुमेह भएका बिरामीले खान मिल्दैन। किनभने यसमा सख्खर मिसाइएको हुन्छ। उच्च रक्तचापको औषधि सेवन गरिरहेका बिरामीले पनि खान हुँदैन।
च्यवनप्रास खान सुरु गर्नुअघि एक पटक चिकित्सकसँग परामर्श गर्नु राम्रो हुन्छ। किनभने सबै व्यक्तिलाई एउटै मात्रा आवश्यक पर्छ भन्ने हुँदैन। विज्ञापनमा देखाए जसरी बिहान बेलुकी एक/एक चम्चा सबैलाई खान उपयुक्त हुने होइन।
कसरी खाने?
बालबालिका र वृद्धवृद्धाहरुले च्यवनप्रासको सेवन गर्दा एकदमै ध्यान दिनुपर्छ। सामान्यतया एक स्वस्थ व्यक्तिले च्यवनप्रास बिहान र साँझ खाली पेटमा दूधसँग मिसाएर खाँदा हुन्छ। दूधबाहेक यतिकै पनि खान मिल्छ। धेरैजसोले साँझ खाना खाएको दुई घण्टापछि सुत्नुअघि खाने गर्छन्। जुनसुकै माध्यमबाट जाँदा पनि यसले शरीरलाई नराम्रो र हानी गर्दैन।
अहिले बजारमा पाइने भिटामिन र 'फूड सप्लिमेन्ट' धेरैले खाइरहेका छन्। दर्ता र स्वीकृतविना बजारमा रहेका ती सप्लीमेन्ट तथा भिटामिनहरु खानु हुँदैन। ती फूड सप्लीमेन्ट र भिटामिनको सट्टा च्यवनप्रास खाँदा शरीरलाई धेरै फाइदा हुन्छ।
(नेपाल आयुर्वेद चिकित्सक संघका अध्यक्ष डा. ज्ञवालीसँग गरिएको कुराकानीमा आधारित)
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1751533150.jpg)
-1751526495.png)
-1749826086.png)
