काठमाडौं- गत फागुन ११ गते नेपालको पूँजीबजारमा अनौठो घटना घट्यो। नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) मा त्यो दिनको कारोबार सुरु भएको १८ मिनेटपछि नेपाल इन्फ्रास्ट्रक्चर बैंक (निफ्रा) को सेयर पूँजीकरण शतप्रतिशतले घटेर शून्यमा झरेको विवरण नेप्सेको साइटमा देखियो।
१ खर्बभन्दा माथि बजार पूँजीकरण भएको कम्पनीको शेयर मूल्य शुन्यमा झरेपछि नेप्से परिसूचक पनि एकाएक २५८८.४० बाट घटेर २५०५.८६ अंकमा पुग्यो। त्यो दिन सबै समूहको उपसूचक हरियो देखिए पनि अन्य समूहको उपसूचकमा एकाएक ठूलो अंकको गिरावट देखिएको थियो। फागुन १६ गतेपछि भने निफ्रालाई लगानी समूहमा राखिएको छ।
नेप्सेमा सूचीकृत कम्पनीहरुको शेयर मूल्य एक कारोबार दिनमा १० प्रतिशत भन्दा तलमाथि हुनेबित्तिकै सर्किट ब्रेक लाग्ने प्रावधान भए पनि निफ्राको शेयरमा भने शतप्रतिशत गिरावट देखिएको थियो। यो अनौठो किसिमको घटना भएपछि नेप्सेले तत्काल निफ्राको कारोबार बन्द गर्यो र ‘शेयर बिक्रीकर्ताको अत्यधिक चापका कारण नेप्सेको कारोबार प्रणालीमा प्राविधिक समस्या सिर्जना भएको’ प्रारम्भिक जानकारी दियो। करिब २ घण्टा लगाएर नेप्सेले उक्त समस्या सुल्झायो र निफ्राको वास्तविक तथ्यांक देखिएपछि समग्र बजार पनि स्वाभाविक अवस्थामा फर्कियो।
नेप्सेको इतिहासमा यस्तो प्रकृतिको घटना पहिलो थियो। फागुन पहिलो साता नेप्सेमा सूचीकृत भएर दोस्रो बजारमा कारोबार सुरु गरेको निफ्राको शेयर मूल्य निरन्तर उकालो लागिरहेको थियो। हरेक दिनजसो ‘पोजेटिभ सर्किट’ लागिरहेको कम्पनीको सेयर कारोबारमा यस्तो समस्या देखिएपछि लगानीकर्ता त सशंकित भए नै पूँजीबजारमा समेत हलचल देखियो।
यसरी पूँजी बजारमा गम्भीर असर पार्ने घटनापछि नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले नेप्सेलाई स्पष्टीकरण सोध्यो। नेप्सेले आफ्नो अनलाइन प्रणाली (नट्स) का कारण त्यस्तो समस्या देखिएको हो वा वेबसाइट निर्माण तथा कारोबारको ‘प्लेटफर्म’ उपलब्ध गराइरहेको निजी कम्पनी वाइको (अ योमरी कम्पनी) का कारण समस्या देखिएको हो भन्ने छुट्याउन सकेन। बोर्डले नेप्सेलाई स्पष्टीकरण सोधेलगत्तै नेप्सले पनि वाइकोलाई स्पष्टीकरण सोध्यो। सो घटनाबारे वाइकोले नेप्सेलाई दिएको स्पष्टीकरणका आधारमा नेप्सले पनि बोर्डलाई जवाफ पठाएको छ।
के थियो समस्या?
नेपाल स्टक एक्सचेन्जका प्रवक्ता मुराहरी पराजुलीका अनुसार वाइकोले दिएको स्पष्टीकरणमा नेप्सेको बजार खुल्नुपूर्वको माग (प्रि मार्केट ओपनिङ) मा लगानीकर्ताले निफ्राको सेयर ‘लिमिट अर्डर’को साटो ‘मार्केट अर्डर’ बाट खरिद गर्न चाहेपछि यस्तो समस्या देखिएको उल्लेख गरिएको छ। ‘प्रि मार्केट ओपनिङमा लगानीकर्ताको टिएमएसबाट लिमिट अर्डरको साटो मार्केट अर्डर आयो। ब्रोकरको टिएमएसले पनि नट्सलाई त्यस्तै सूचना दियो,’ पराजुलीले भने, ‘मार्केट अर्डरमा सेयर मूल्य तोकिएको हुँदैन। बजारमा सेयर मूल्य जति निर्धारण हुन्छ, त्यसै आधारमा खरिद–बिक्री हुने हो।’
नेप्सेको वेबसाइटमा निफ्राको सेयर शतप्रतिशतसम्म घटेको विवरण।
सेयरको कारोबारमा लगानीकर्ताले दुई तरिकाले कारोबार गर्न पाउँछन्। पहिलो, लगानीकर्ताले आफुले खरिद गर्न चाहेको कम्पनीको सेयर संख्या र त्यसका लागि निर्धारण भएको निश्चित मूल्य तोकेर सेयर अर्डर गर्छन्। जसलाई लिमिट अर्डर भनिन्छ। त्यस्तै दोस्रो, लगानीकर्ताले सेयर कारोबारका लागि सेयर संख्या मात्रै खुलाउने तर त्यसको मूल्य बजारले नै निर्धारण गर्ने गरी अर्डर गर्न सक्छन्। यस्तो प्रकृतिको कारोबारलाई मार्केट अर्डर भनिन्छ।
‘मार्केट अर्डरमा कारोबारको संख्या खुल्छ, तर प्रतिसेयर कति मूल्यमा कारोबार गर्ने भन्ने कुरा बजारले निर्धारण गर्छ। यसमा मूल्य तोकिएको हुँदैन,’ पराजुली भन्छन्। ‘निफ्राको हकमा ‘प्रि मार्केट ओपनिङ’मा ‘मार्केट अर्डर’ बाट कारोबारका लागि कुनै लगानीकर्ताले अर्डर गरे। तर यो प्रणालीमा बजार खुल्नु अघिको अवस्थामा कम्पनीको मूल्य शून्य हुन्छ। कारोबार खुलिसकेपछि पनि हाम्रो प्रणालीले त्यसलाई शून्य नै भनेर बुझ्यो।’
नेप्सेको साइट डेभलपर कम्पनी वाइकोले यस्तो स्पष्टीकरण दिएपछि नेप्सेले पनि सोही आधारमा धितोपत्र बोर्डलाई जवाफ लेखी पठाएको छ। त्यस्तै अबदेखि यस्तो प्रकृतिको घटना नदोहोर्याउन र प्रिओपनिङमा भएका मार्केट अर्डरलाई पनि त्यसदिनको बजार मूल्यसँग मिल्ने गरी तथ्यांक देखाउन संयन्त्र तयार पार्न नेप्सेले वाइकोलाई निर्देशन दिएको छ।
घटेकाे बजार
नेप्सेमा यस्तो समस्या देखिएको दिन अर्थात् फागुन ११ गते प्रिओपनिङमा निफ्राको सेयर प्रतिकित्ता ५९६ रुपैयाँबाट बढेर ६२३ रुपैयाँसम्म पुगेको थियो। तर खरिद–बिक्रीको माग विश्लेषणपछि त्यसदिन नेप्सेले निफ्राको प्रतिसेयर मूल्य ५६५ रुपैयाँ तोकेको थियो।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
_t8BeRbUgcf-1762069438.jpg)
